مباحث رؤیت هلال-كتاب الصوم

بسم الله الرحمن الرحیم

مباحث رؤیت هلال

فهرست علوم
فهرست فقه
كتاب الصوم
مباحث رؤیت هلال-كتاب الصوم
فهرست جلسات مباحثه سال تحصیلی ۴۰۰ راجع به رؤیت هلال

رؤیت قبل از زوال

اشتراک افق

مباحث اشتراک افق
روایت محمد بن عبسی بن عبید یقطینی-رؤیت هلال در افریقیة و اندلس
مباحث مربوط به ليلة القدر‌
رؤيت هلال-آية الله ابو الحسن شعرانى
إزاحة الشبهة في حكم الآفاق المتّحدة و المختلفة‌-آية الله سيد عبد الله شيرازى
تاثیر مراسلات در تقیید فتوای سابق آیة اللله خوئی به اشتراک در شب و تغییر عبارت منهاج الصالحین در چاپ متاخر
رسالتان الی السید السیستانی من الشیخ سند
(24)هلال‌--تأليف حجة الاسلام و المسلمين على زمانى قمشه‌اى (معاصر)
الفتاوى الواضحة وفقا لمذهب أهل البيت عليهم السلام-ثبوت الهلال-للشهید السید محمدباقر الصدر
زمان رؤیت پذیری هلال
کلمات سید بن طاوس قده راجع به ثبوت اول ماه
روایت اسحاق بن عمار-یغمّ علینا

مباحث مربوط به لیلة القدر

مباحث مربوط به ليلة القدر‌
تعيين ليلة القدر‌- مولى اسماعيل خواجوئى

رؤیت با چشم مسلح و تلسکوپ

رؤیت هلال با چشم مسلح-تلسکوپ
فتوای آیة الله نائیني قده در عدم اجزاء چشم مسلح
اولین فتاوا به اجزاء رؤیت هلال با چشم مسلح
دستخط آیة الله بهجت قده در باره رؤیت هلال با چشم مسلح
عدول آیة الله شبیري از فتوای سابق
چند نكته مهم درباره رؤيت هلال-مسائل مهمة حول رؤية الهلال-دو مقاله عربی و فارسی از آية الله مکارم راجع به رؤیت هلال با تلسکوپ و اشتراک افق
كتاب رؤيت هلال-مقدمه‌-رضا مختارى-محسن‌ صادقى
اسئلة حول رؤیة الهلال مع اجوبتها -السید علی السیستانی
توضیح دفتر آية الله سیستانی راجع به رؤیت هلال با تلسکوپ
تقریرات درس رؤیت هلال شیخ محمد تقی شهیدی پور زنجانی
اعتبار الأجهزة الحديثة في رؤية الهلال‌-الشيخ محمّد جواد اللّنكراني‌
عدم الاعتداد بالآلات الرصديّة في الرؤية‌-الشیخ محمد سند
مشکل تخلف و اشتباه دائمی از صدر اول اسلام تا کنون در صورت قبول چشم مسلح
اتحاد هلال در رویت با چشم مسلح و عادی با تکیه بر روش حذفی
تخیّل هلال
رؤیت با چشم عادی پس از کشف هلال با چشم مسلّح
مقاله رؤیت هلال با تلسکوپ-نویسنده:؟
الفتاوى الواضحة وفقا لمذهب أهل البيت عليهم السلام-ثبوت الهلال-للشهید السید محمدباقر الصدر
علم به دخول شهر به طریقی غیر از رؤیت هلال
کلمات سید بن طاوس قده راجع به ثبوت اول ماه
طریقیت رؤیت به دخول شهر
زمان رؤیت پذیری هلال
طرق ظنی ثبوت هلال-تطوق-غیبوبت بعد از شفق-اخبار منجمین
اعتبار جدول در اثبات ماه
راهنماي رصد هلالهاي بحراني
فهرست جلسات مباحثه سال تحصیلی ۴۰۰ راجع به رؤیت هلال
تقریر جلسات فقه سال تحصیلی ١۴٠٠-١۴٠١-ایجاد شده توسط: حسین ص

شهادت بر رؤیت هلال

شهادت بر رؤیت هلال
شهادت خمسون بر رؤیت هلال
روایت فضل بن عبدالملک- و لا خمسون
باب ما إذا أصبح الناس صياما ثمّ شهد الشهود بالرؤية و ثبت العيد

*****************************

*****************************

بسمه تعالی
۱- در لحظه طلایی:
ا: نصف النهار مبدء: ساعت جهانی: ۱۲ یکشنبه
ب: خط زمان: ساعت صفر یکشنبه و ساعت ۲۴ یکشنبه
ج: نقطه دست راست خط زمان: ثانیه اول یکشنبه
د: نقطه دست چپ خط زمان: ۱۱ و ۵۹ و دقیقه و ۵۹ ثانیه یکشنبه
ه: ۹۰ درجه دست راست خط زمان: طلوع یکشنبه
و: ۹۰ درجه دست چپ خط زمان: غروب یکشنبه

۲- در لحظه پس از لحظه طلایی:
ا: نصف النهار مبدء: ساعت جهانی: ۱۲ و یک ثانیه یکشنبه
ب: خط زمان: ثانیه اول یکشنبه و ثانیه اول دوشنبه
ج: نقطه دست راست خط زمان: ثانیه دوم یکشنبه
د: نقطه دست چپ خط زمان: ساعت ۲۴ یکشنبه
ه: ۹۰ درجه دست راست خط زمان: طلوع یکشنبه
و: ۹۰ درجه دست چپ خط زمان: غروب یکشنبه

۳- در دو لحظه پس از لحظه طلایی:
ا: نصف النهار مبدء: ساعت جهانی: ۱۲ و دو ثانیه یکشنبه
ب: خط زمان: ثانیه دوم یکشنبه و ثانیه دوم دوشنبه
ج: نقطه دست راست خط زمان: ثانیه سوم یکشنبه
د: نقطه دست چپ خط زمان: ثانیه اول دوشنبه
ه: ۹۰ درجه دست راست خط زمان: طلوع یکشنبه
و: ۹۰ درجه دست چپ خط زمان: غروب یکشنبه

۴- در ۶ ساعت پس از لحظه طلایی:
ا: نصف النهار مبدء: ساعت جهانی: ۱۸ یکشنبه
ب: خط زمان: طلوع روز یکشنبه و طلوع روز دوشنبه
ج: نقطه دست راست خط زمان: یک ثانیه پس از طلوع یکشنبه
د: نقطه دست چپ خط زمان: یک ثانیه قبل از طلوع دوشنبه
ه: ۹۰ درجه دست راست خط زمان: ۱۲ یکشنبه
و: ۹۰ درجه دست چپ خط زمان: ۲۴ یکشنبه

۵- در ۱۲ ساعت پس از لحظه طلایی:
ا: نصف النهار مبدء: ساعت جهانی: ساعت ۲۴ یکشنبه
ب: خط زمان: ساعت ۱۲ یکشنبه و ساعت ۱۲ دوشنبه
ج: نقطه دست راست خط زمان: ۱۲ و یک ثانیه یکشنبه
د: نقطه دست چپ خط زمان: ساعت ۱۱ و ۵۹ دقیقه و ۵۹ ثانیه دوشنبه
ه: ۹۰ درجه دست راست خط زمان: غروب یکشنبه
و: ۹۰ درجه دست چپ خط زمان: طلوع دوشنبه

۶- در ۱۸ ساعت پس از لحظه طلایی:
ا: نصف النهار مبدء: ساعت جهانی: ۶ دوشنبه
ب: خط زمان: غروب یکشنبه و غروب دوشنبه
ج: نقطه دست راست خط زمان: یک ثانیه پس از غروب یکشنبه
د: نقطه دست چپ خط زمان: یک ثانیه قبل از غروب دوشنبه
ه: ۹۰ درجه دست راست خط زمان: ۲۴ یکشنبه
و: ۹۰ درجه دست چپ خط زمان: ۱۲ دوشنبه

*****************************

***************************

الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحديثة) ؛ ج‏1 ؛ ص59
فصل: و اعلم ان الله جل جلاله تفضل علينا بأسرار ربانية و أنوار محمدية و مبار علوية، منها تعريفنا بأوائل الشهور و ان لم نشاهد هلالها، و ليس ذلك بطريق الأحكام النجومية و لا الاستخارات المروية، و انما ذلك كما قلنا بالأمور الوجدانية الضرورية، و انما نذكر من دلائل شهر رمضان أو علاماته أو أماراته، لمن لم يتفضل الله جل جلاله عليه بما تفضل به علينا من هباته و كراماته، و ان لم يلزم العمل بها في ظاهر الشريعة النبوية.
و قد وجدنا تعليقة غريبة على ظهر كتاب عتيق...

الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحديثة)، ج‏1، ص: 61
أقول: و اعلم ان تعريف الله جل جلاله لعباده بشي‏ء من مراده فإنه لا ينحصر بمجرد العقل جميع أسبابه، و لا يدرك بعين الشرع تفصيل أبوابه، لأن الله جل جلاله قادر لذاته، فهو قادر على ان يعرف عباده مهما شاء و متى شاء بحسب إرادته، و اعرف على اليقين من يعرف أوائل الشهور و ان لم يكن ناظرا إلى الهلال، و لا حضر عنده أحد من المشاهدين، و لا يعمل على شي‏ء مما تقدم من الروايات، و لا بقول منجم، و لا باستخارة، و لا بقول أهل العدد، و لا في المنام، بل هو من فضل رب العالمين الذي و هبة نور الألباب من غير سؤال، و ألهمه العلم بالبديهيات من غير طلب لتلك الحال، و لكن هو مكلف بذلك وحده على اليقين حيث علم به على التعيين‏ «2».
أقول: و المعتبر في معرفة الهلال و أول شهر رمضان عند من لم يعرف ذلك بوجه من الوجوه على رؤيته أو قيام البينة بمشاهدته، بحسب ما تضمنه المعتمد عليه من تحقيق القول بين الأصحاب، فإنه لا يليق شرح ذلك في هذا الكتاب.

الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحديثة)، ج‏1، ص: 62
فصل (3) فيما نذكره من الروايات بمعرفة هلال شهر رمضان‏
اعلم اننا قد أشرنا فيما قبل هذا الفصل إلى معرفة دخول الشهر مطلقا من غير رؤية هلال، و هنا نذكر فيه بعض ما رويناه من مشاهدة الأهلة و من يشهد به على سبيل الإجمال.

الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحديثة) ؛ ج‏1 ؛ ص154
فصل (19) فيما نذكره من أسباب العناية بمن يراد تعريفه بليلة القدر
اعلم ان الله جل جلاله قادر ان يعرف بليلة القدر من يشاء كما يشاء و بما يشاء، فلا تلزم هذه العلامة من التعريف، و اطلب زيادة الكشف من المالك الرحيم الرءوف اللطيف، فانني عرفت و تحققت من بعض من أدركته انه كان يعرف ليلة القدر كل سنة على اليقين.
و إذا جاز «1» من لا يتمكن من التلفظ في الأدعية بطلبها في باقي الشهر، بل يصرف لسانه و قلبه عن الاختيار الذي كان عليه قبل الظفر بها، و هي رحمة أدركته من رب العالمين، و ليست بأعظم من رحمة الله جل جلاله بمعرفة ذاته المقدسة و صفاته المنزهة و معرفة سيد المرسلين و خواص عترته الطاهرين.
و إياك ان تكذب بما لم تحط به علما من فضل الله جل جلاله العظيم، فتكون كما قال الله جل جلاله‏ «و إذ لم يهتدوا به فسيقولون هذا إفك قديم» «2»، فكل المعلومات لم تكن محيطا بها ثم علمت بعد الاستبعاد لها.
و لو قال لك قائل: انه رأى ترابا يمشي على الأرض باختياره، و يحيط بعلوم كثيرة في إسراره، و يغلب من هو أقوى منه مثل السبع و الفيل، و الأمور التي يتمكن منها ابن آدم في اقتداره، كنت قد استبعدت هذا القول من قائله، و تطلعت إلى تحقيقه و دلائله، فإذا قال لك: هذا التراب الذي أشرت إليه هو أنت على اليقين، فإنك تعلم انك من تراب و تعود إلى تراب، و انما صرت كما أنت بقدرة رب العالمين، فذلك الذي أقدرك مع‏ استبعاد قدرتك، هو الذي يقدر غيرك على ما لم تحط به علما بفطنتك.
يقول السيد الامام العامل الفقيه الكامل، العلامة الفاضل، رضي الدين ركن الإسلام جمال العارفين، أنموذج السلف الطاهر، أبو القاسم علي بن موسى بن جعفر بن محمد بن محمد الطاووس العلوي الفاطمي- مصنف هذا الكتاب-:
و سأذكر بعض ما وقفت عليه من اختلاف رواية المسلمين في ليلة القدر «1»، ليعرف الطالب لها من اين يطلبها، و ليعلم المدرك لها قدر منة الله جل جلاله في الظفر بها.
فمن الاختلاف فيها م

مصنف ابن أبي شيبة (2/ 319)
9456 - حدثنا أبو داود، عن عمر بن فروخ، عن صالح الدهان، قال: رئي هلال آخر رمضان نهارا فوقع الناس في الطعام والشراب، ونفر من الأزد معتكفين، فقالوا: يا صالح أنت رسولنا إلى جابر بن زيد، فأتيت جابر بن زيد، فذكرت ذلك له قال: «أنت ممن رأيته؟» قلت: نعم، قال: «أبين يدي الشمس رأيته، أو رأيته خلفها؟» قلت: لا بين يديها، قال: «فإن يومكم هذا من رمضان، إنما رأيتموه في مسيره فمر أصحابك يتمون صومهم واعتكافهم»

مجلة البيان (18/ 24)
الثاني عشر: حكايته الاتفاق على القول الشاذ الذي نقله عن ابن قتيبة والمراكشي ومفتي قطر، وهو زعمهم أنه لا يمكن أن يرى الهلال بالغداة في المشرق بين يدي الشمس وبالعشي خلف الشمس في يوم واحد، وهذا القول الشاذ مردود بما هو ثابت بأخبار كثيرة من الثقات برؤيتهم الهلال بالغداة في المشرق بين يدي الشمس ثم رؤيتهم له بالعشي خلف الشمس، ومن أنكر أخبار الثقات فقوله هو المنكر في الحقيقة، وأما حكاية الاتفاق على القول الشاذ الذي ذكره صاحب المقال الباطل فلا شك أنه من المجازفة والقول بغير علم.

شرح مشكل الآثار (1/ 422)
باب بيان مشكل ما روي عنه عليه السلام مما رواه ابن عباس في رؤية هلال رمضان
480 - حدثنا يوسف بن يزيد، حدثنا حجاج بن إبراهيم الأزرق، حدثنا إسماعيل بن جعفر، عن محمد بن أبي حرملة، قال: أخبرني كريب، أن أم الفضل بنت الحارث، بعثته إلى معاوية بالشام فقال: قدمت إلى الشام فقضيت حاجتها واستهل علي شهر رمضان وأنا بالشام فرأينا الهلال ليلة الجمعة , ثم قدمت المدينة في آخر الشهر فسألني ابن عباس عن أشياء ثم ذكر الهلال قال: " متى رأيت الهلال؟ " قلت: رأيته ليلة الجمعة قال: " أنت رأيته " قلت: نعم ورآه الناس فصاموا وصام معاوية قال: " لكنا رأيناه ليلة السبت فلا نزال نصوم حتى نكمل ثلاثين أو نراه " فقلت: ألا تكتفي برؤية معاوية وصيامه قال: " لا هكذا أمرنا رسول الله صلى الله عليه وسلم "
481 - وحدثنا أحمد بن شعيب، أخبرنا علي بن حجر، حدثنا إسماعيل بن جعفر، بإسناده مثله. غير أنه قال: فقلت: أولا تكتفي برؤية [ص:423] معاوية وأصحابه مكان وصيامه؟ . ففي هذا الحديث عن ابن عباس أنه لم يكتف برؤية أهل بلد غير بلده الذي كان به وإخباره أن رسول الله صلى الله عليه وسلم أمرهم بذلك فسأل سائل فقال: أيضاد هذا ما روي عن ابن عباس سواه في هذا المعنى وذكر ما
482 - حدثنا أحمد بن شعيب، أخبرنا موسى بن عبد الرحمن المسروقي، حدثنا حسين يعني الجعفي، عن زائدة، عن سماك، عن عكرمة، عن ابن عباس، قال: جاء أعرابي إلى النبي صلى الله عليه وسلم فقال أبصرت الهلال فقال: " أتشهد أن لا إله إلا الله , وأن محمدا عبده ورسوله؟ " قال: نعم، قال: " يا بلال أذن في الناس فليصوموا غدا "
483 - وما قد حدثنا إسحاق بن إبراهيم بن يونس، حدثنا هارون بن عبد الله يعني الحمال، حدثنا حسين بن علي، عن زائدة، عن سماك، عن عكرمة، عن ابن عباس، قال: " شهد أعرابي عند النبي صلى الله عليه وسلم على رؤية الهلال فأمر بلالا أن ينادي في الناس ليصوموا غدا "
484 - وما قد حدثنا أحمد بن شعيب، أخبرنا محمد بن عبد العزيز بن أبي رزمة، حدثنا الفضل بن موسى وهو السيناني عن سفيان، عن سماك، عن عكرمة، عن ابن عباس، قال: جاء أعرابي إلى النبي عليه السلام فقال: رأيت الهلال فقال: " أتشهد أن لا إله إلا الله , وأن محمدا عبده ورسوله؟ " قال: نعم، قال فنادى النبي عليه السلام أن " صوموا "
485 - وحدثنا ابن مرزوق، حدثنا روح بن عبادة، عن شعبة، عن سفيان، عن سماك، عن عكرمة أن أعرابيا، شهد عند النبي صلى الله عليه وسلم أنه رأى الهلال فقال: " أتشهد أن لا إله إلا الله , وأن محمدا رسول الله " قال: نعم فأجاز شهادته ولم يذكر ابن عباس
فكان جوابنا في ذلك أن كل واحد من هذين الحديثين غير مضاد للآخر , وأن حديث عكرمة هو على استعمال شهادة الواحد من المسلمين على رؤية هلال رمضان، وحديث كريب فيه إخباره ابن عباس برؤية هلال شهر رمضان في وقت قد فات استعمال الصيام بتلك الرؤية وليس فيه عن ابن عباس أنه لو كان ذلك اتصل به في حال قدرته على استعمال ذلك الخبر في الصوم يستعمله , ولما فاته ذلك رجع إلى انتظار ما يكون في آخر الشهر من الهلال مما يدل على أوله متى كان فكان جائزا أن يمضي ثلاثون يوما على ما قد كان من الرؤية التي حكاها له كريب فيعلم بذلك بطلان ما حكاه له كريب فيصوم ثلاثين يوما على رؤيته هو , وكان جائزا أن يراه بعد مضي تسعة وعشرين يوما على ما حدث به كريب فيقضي يوما لاستعماله ما في حديث عكرمة.
وهذا المعنى الذي صححنا عليه هذين الحديثين يوافق ما ذهب إليه [ص:426] أبو حنيفة وأصحابه من قبول شهادة الواحد على هلال شهر رمضان ولا يقبلون في هلال الفطر إلا ما يقبلونه في سائر الحقوق من البينات التي يقبلونها فيها ويقولون: إن صام الناس بشهادة واحد على رؤية هلال رمضان فمضت ثلاثون يوما ولم يروا الهلال أنهم يصومون يوما آخر , وأن ذلك بخلاف الحكم في ذلك لو شهدت بينة مقبولة عند الإمام يجوز له الحكم بها في غير ذلك على رؤية الهلال , فأمرهم بالصوم فصاموا ثلاثين يوما ولم يروا الهلال أنه يأمرهم بالإفطار والخروج من الصيام ويجعلون الصيام بشهادة الواحد صيام احتياط ويجعلون الصيام بالبينة المقبولة المحكوم بها في غير ذلك من الأشياء صياما بحجة ويكون حكم الناس كأنهم رأوه جميعا , فبان بما ذكرنا أن لا تضاد في شيء مما وصفناه في هذا الباب عن ابن عباس عنه عليه السلام

أحكام القرآن للطحاوي (1/ 443)
شهرا عيد لا ينقصان، رمضان وذو الحجة

مسند أبي داود الطيالسي (2/ 194)
904 - حدثنا أبو داود قال: حدثنا حماد بن سلمة، عن خالد الحذاء، وسالم بن عبيد الله بن سالم، عن عبد الرحمن بن أبي بكرة، عن أبيه، عن النبي صلى الله عليه وسلم قال: «شهرا عيد لا ينقصان رمضان وذو الحجة»

مسند أحمد ط الرسالة (34/ 122)
20479 - حدثنا يزيد بن هارون، أخبرنا حماد بن سلمة، وروح، حدثنا حماد بن سلمة، عن سالم أبي (3) حاتم، وقال روح: عن سالم أبي عبيد الله بن سالم، وحدثنا عفان، في حديث ذكره عن حماد، عن سالم أبي عبيد الله، وهو أيضا يكنى أبا حاتم، عن عبد الرحمن بن أبي بكرة، عن أبيه، عن النبي صلى الله عليه وسلم قال: " شهرا عيد لا ينقصان:
مسند أحمد ط الرسالة (34/ 123)
رمضان، وذو الحجة " (1)
__________
(1) حديث صحيح، رجاله ثقات رجال الصحيح غير سالم الراوي عن عبد الرحمن بن أبي بكرة، وكنيته أبو حاتم، وهو والد عبيد الله بن سالم كما يتبين من روايات المصنف، وكذا ذكره الحسيني في "الإكمال": سالم أبو حاتم والد عبيد الله، وقال: وثقه ابن حبان. وقد ذكره ابن حبان باسم: سالم بن سالم، ووقع في بعض روايات حديثنا: سالم بن عبد الله بن سالم. لكن يحتمل أن يكون تحريفا كما سنبينه.
وقد ذكر البخاري وابن أبي حاتم راويا سمياه: سالم بن عبد الله بن سالم، وروى البخاري في ترجمته حديثنا هذا، كأنه يشير إلى احتمال أن يكونا واحدا. قلنا: لعل من سماه سالم بن سالم نسبه إلى جده، وإن كان راويا واحدا فالرواة عنه ثلاثة، ومع توثيق ابن حبان له يكون حديثه قابلا للتحسين، وهو إلى هذا متابع.
وأخرجه الدولابي في "الكنى والأسماء" 1/142 من طريق يزيد بن هارون، بهذا الإسناد.
وأخرجه البخاري في "التاريخ" 4/116، والطحاوي في "شرح المعاني" 2/58، وفي "شرح مشكل الآثار" (497) من طريق روح بن عبادة، به. لكن وقع في "شرح المعاني": سالم بن عبد الله بن سالم، وفي "شرح المشكل": سالم بن عبيد الله بن سالم.
وأخرجه الطيالسي (863) عن حماد بن سلمة، به. ووقع اسم سالم عنده: سالم بن عبد الله بن سالم. وقرن به خالدا الحذاء.
قلنا: ويحتمل أن يكون ما وقع عند الطيالسي والطحاوي تحريفا، وذكر هذا الاحتمال المعلمي اليماني في تعليقه على "التاريخ الكبير"، ويؤيده أن رواية روح في "المسند" وفي "التاريخ الكبير": سالم أبي عبيد الله بن سالم، وأن ما في النسخة التي عندنا من "مشكل الآثار": سالم بن عبيد الله. ليس سالم بن عبد الله كما في "شرح المعاني"، فالغالب أن الصواب في اسمه: سالم أبو عبيد الله بن سالم، وأن سالم بن عبد الله الذي ذكره البخاري وابن== أبي حاتم راو آخر، وعلى هذا يكون سالم راوي حديثنا مجهولا، ولا يضر ذلك، فهو متابع كما أسلفنا. انظر (20399) .
وقوله: شهرا عيد لا ينقصان ... قال الترمذي، ونقله عنه البغوي في "شرح السنة" 6/235: وقال الإمام أحمد معنى هذا الحديث: شهرا عيد لا ينقصان، يقول: لا ينقصان معا في سنة واحدة شهر رمضان وذو الحجة، إن نقص أحدهما تم الآخر. وقال البغوي: وقال إسحاق: معناه وإن كان تسعا
وعشرين، فهو تمام غير نقصان يريد في الثواب، فعلى قوله يجوز أن ينقص الشهران معا في سنة واحدة. وقال بعضهم: إنما أراد بهذا تفضيل العمل في العشر من ذي الحجة، فإنه لا ينقص في الأجر والثواب عن شهر رمضان.

مسند أحمد ط الرسالة (34/ 145)
° 20511 - قال: وقال أبو بكرة: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: " شهرا عيد لا ينقصان: رمضان، وذو الحجة " (2)

**************************

crescent---هلال ماه

القمر في تسارع=قمر در حالت شتاب است.
شکل حلزونی لولبی سه بعدی=پیچه=مثل شیار پیچ و مهره=helix در رؤیت هلال کره

جامع المسائل (بهجت)؛ ج‌2، ص: 330
متن از مناسک شیخ اعظم انصاری قده:
اختلاف در تشخيص روز عرفه‌
ششم: آن كه هرگاه در پيش قاضى عامّه، هلال ثابت شود و حكم كند، و در پيش شيعه شرعاً ثابت نشده باشد، لهذا روز عرفه در نزد عامّه روز هشتم باشد در پيش شيعه، پس اگر ممكن است مخالفت ايشان در بيرون رفتن به سوى عرفات كه روز خروج ايشان است از مكّه، يا ممكن باشد ماندن شب آن روز در عرفات تا فردا كه روز عرفه است يا رفتن و برگشتن فردا پيش از غروب آفتاب به جهت ادراك وقوف اختيارى عرفه يا بعد از غروب آفتاب به جهت ادراك اضطرارى آن اگر متمكّن شود از مراجعت قبل از آن، پس واجب است كه چنين كند تا ادراك وقوف اختيارى يا اضطرارى نمايد، از آنجا به مشعر رفته ادراك آن نيز نمايد و اعمال روز عيد را در منىٰ به عمل آورد؛ و اگر ممكن نشود ادراك وقوف عرفه اصلًا، پس اگر ممكن است ادراك وقوف مشعر الحرام، پس آن نيز كفايت مى‌كند و حج او صحيح است و الّا حج او در آن سال فاسد خواهد بود. الحاصل تقيّه در اين مقام مصحّحِ عمل نمى‌شود على‌ الأحوط و الأقوى.(۱)
______________________________
تعلیقه از جامع المسائل آیة الله بهجت قده:
(۱) بلكه با عدم علم به خلاف و عدم قيام حجّت شرعيّه بر خلاف و با صدق تقيّه به نحو معهودِ متعارف، اقوىٰ كفايت موافقت با عامّه است، چنانچه سيرۀ قطعيه غير مردوعه بر آن دلالت دارد؛ و عدم مانعيّت علمِ به خلاف، از صحّت عمل با ناچارى و تقيّه، خالى از وجه نيست؛ و عمل به واقع در جميع صور ظاهراً مجزى است. و با عدم شرايط تقيّه، صحّت عمل، مورد تأمّل است با موافقت عامّه و لو علم به خلاف عمل ايشان بر حسب حكم حاكم ايشان نباشد، و اللّٰه العالم.

الموسوعة الفقهية الكويتية (42/ 299)
عدم التعويل على كبر الهلال وصغره:
6 - قال القرطبي: إذا رئي الهلال كبيرا فقال علماؤنا: لا يعول على كبر الهلال أو صغره في تحديد غرة الهلال، وإنما هو ابن ليلة الرؤية (1) . روي عن أبي البختري قال: خرجنا إلى العمرة فلما نزلنا ببطن نخلة تراءينا الهلال، فقال بعض القوم: هو ابن ثلاث، وقال بعض القوم هو ابن ليلتين، فلقينا ابن عباس فقلنا: إنا رأينا الهلال فقال بعض القوم: هو ابن ثلاث، وقال بعض القوم: هو ابن ليلتين فقال: أي ليلة رأيتموه؟ فقلنا: ليلة كذا وكذا. فقال: إن رسول الله صلى الله عليه وسلم: قال: إن الله مده للرؤية فهو لليلة رأيتموه (2) .
__________
(1) الجامع لأحكام القرآن للقرطبي 2 / 344، وشرح صحيح مسلم للنووي 7 / 205 - 207.
(2) حديث: " إن الله مده للرؤية. . . " أخرجه مسلم (2 / 765 - ط الحلبي)

الموسوعة الفقهية الكويتية (7/ 151)
وظهور الهلال في النهار يعتد به عند بعض الفقهاء لليلة التالية، ويفرق آخرون بين ظهوره قبل الزوال فيكون لليلة الماضية، وبعده فيكون لليلة التالية. (2)
وظهور الهلال في بلد يوجب الصيام على أهلها، أما غير أهل بلد الرؤية ففي وجوب الصوم عليهم خلاف بين الفقهاء. ولهم في ذلك تفصيلات موطنها مصطلح: (الصوم (3)) .

الموسوعة الفقهية الكويتية (15/ 9)
ثبوت الشهر:
3 - يعتمد في ثبوت الشهر في السنة القمرية على أمرين:
الأول: رؤية الهلال. والثاني: إكمال عدة الشهر قبله ثلاثين يوما، إن غم الهلال في ليلة الثلاثين منه.

الموسوعة الفقهية الكويتية (22/ 24)
عن عبد الله بن عمر، قال: تراءى الناس الهلال فأخبرت به رسول الله صلى الله عليه وسلم فصام وأمر الناس بصيامه (2) .
وعن أنس بن مالك قال: كنا مع عمر بين مكة والمدينة، فتراءينا الهلال، وكنت رجلا حديد البصر فرأيته، وليس أحد يزعم أنه رآه غيري. قال: فجعلت أقول لعمر: أما تراه؟ فجعل لا يراه. قال: يقول عمر: سأراه وأنا مستلق على فراشي (3) .

الموسوعة الفقهية الكويتية (22/ 28)
فعن علي وعائشة، ورواية عن عمر بن الخطاب رضي الله عنهم التفريق بين الرؤية قبل الزوال وبعده. فإن كانت قبل الزوال فالهلال لليلة الماضية، وإن كانت بعد الزوال، فهو لليلة المقبلة، وذهب أبو يوسف صاحب أبي حنيفة إلى هذا الرأي وعلله بأن الهلال لا يرى قبل الزوال عادة إلا أن يكون لليلتين، وهذا يوجب كون اليوم من رمضان في هلال رمضان، وكونه يوم الفطر في هلال شوال (1) .
وفي رواية أخرى عن عمر بن الخطاب، وفي نقل عن ابنه عبد الله، وعن عبد الله بن مسعود وأنس بن مالك أن رؤية الهلال يوم الشك هي لليلة المقبلة سواء كانت قبل الزوال أم بعده.
وقال عمر: إن الأهلة بعضها أكبر من بعض فإذا رأيتم الهلال نهارا فلا تفطروا حتى تمسوا إلا أن يشهد رجلان مسلمان أنهما أهلاه بالأمس عشية (2) .
وعن سالم بن عبد الله بن عمر: أن ناسا رأوا هلال الفطر نهارا، فأتم عبد الله بن عمر صيامه إلى الليل، وقال: لا، حتى يرى من حيث يرى بالليل (3) .
__________
(1) الكاساني: بدائع الصنائع 2 / 82، وابن عابدين، ورسائل ابن عابدين 1 / 217 - 218
(2) المدونة 1 / 174، وخرجه القرطبي في تفسيره الجامع لأحكام القرآن 2 / 302 (دار إحياء التراث العربي، بيروت) .
(3) المدونة 1 / 174 - 175

الموسوعة الفقهية الكويتية (22/ 31)
ثالثا: إثبات الأهلة بالحساب الفلكي:
11 - وقع الخوض في هذه المسألة منذ أواخر القرن الهجري الأول، فقد أشار إليها أحد التابعين وبحثت بعد ذلك من لدن فقهائنا السابقين بالقدر الذي تستحقه.
وكان من أسباب بحثها وجود لفظة مشكلة في حديث ثابت عن رسول الله صلى الله عليه وسلم اختلف الشراح في المراد منها، واستدل بها القائلون بالحساب على ما ذهبوا إليه.
ويتضح ذلك من إيراد الحديث بلفظه، وإتباعه بتفسير الذين استدلوا به على جواز اعتماد الحساب في إثبات الهلال، ثم آراء الذين فهموا منه خلاف فهمهم. عن عبد الله بن عمر

الموسوعة الفقهية الكويتية (22/ 35)
اختلاف المطالع:
14 - اختلاف مطالع الهلال أمر واقع بين البلاد البعيدة كاختلاف مطالع الشمس، لكن هل يعتبر ذلك في بدء صيام المسلمين وتوقيت عيدي الفطر والأضحى وسائر الشهور فتختلف بينهم بدءا ونهاية أم لا يعتبر بذلك، ويتوحد المسلمون في صومهم وفي عيديهم؟ ،
ذهب الجمهور إلى أنه لا عبرة باختلاف المطالع، وهناك من قال باعتبارها، وخاصة بين الأقطار البعيدة، فقد قال الحنفية في هذه الحالة: بأنه لكل بلد رؤيتهم، وأوجبوا على الأمصار القريبة اتباع بعضها بعضا، وألزموا أهل المصر القريب في حالة اختلافهم مع مصر قريب منهم بصيامهم تسعة وعشرين، وصيام

الموسوعة الفقهية الكويتية (22/ 37)
نزال نصوم حتى نكمل ثلاثين أو نراه، فقلت: أولا تكتفي برؤية معاوية وصيامه، فقال: لا. هكذا أمرنا رسول الله صلى الله عليه وسلم (1) .
وقد علل النووي هذه الفتوى من ابن عباس بأن الرؤية لا يثبت حكمها في حق البعيد (2) . وقال الحنابلة بعدم اعتبار اختلاف المطالع، وألزموا جميع البلاد بالصوم إذا رئي الهلال في بلد (3) .
واستدل القائلون بعدم اعتبار اختلاف المطالع بحديث رسول الله صلى الله عليه وسلم صوموا لرؤيته وأفطروا لرؤيته (4) ، فقد أوجب هذا الحديث الصوم بمطلق الرؤية لجميع المسلمين دون تقييدها بمكان، واعتبروا ما ورد في حديث ابن عباس من اجتهاده، وليس نقلا عن الرسول صلى الله عليه وسلم.

الموسوعة الفقهية الكويتية (23/ 142)
اختلاف مطالع هلال رمضان:
3 - ذهب الحنفية والمالكية والحنابلة وهو قول عند الشافعية: إلى عدم اعتبار اختلاف المطالع في إثبات شهر رمضان، فإذا ثبت رؤية هلال رمضان في بلد لزم الصوم جميع المسلمين في جميع البلاد، وذلك لقوله صلى الله عليه وسلم: صوموا لرؤيته (2) وهو خطاب للأمة كافة.
والأصح عند الشافعية اعتبار اختلاف

الموسوعة الفقهية الكويتية (26/ 288)
المنفرد برؤية هلال شوال:
4 - إذا انفرد واحد برؤية هلال شوال، لم يجز له الفطر إلا أن يحصل له عذر يبيح الإفطار كالسفر، أو المرض، أو الحيض، لحديث أبي هريرة يرفعه: الصوم يوم تصومون، والفطر يوم تفطرون، والأضحى يوم تضحون (2) وعن عائشة - رضي الله عنها - قالت: قال النبي صلى الله عليه وسلم: الفطر يوم يفطر الناس، والأضحى يوم يضحي الناس (1) وقال الحنفية: فإن أفطر فعليه قضاء اليوم بلا كفارة، وإن كان الرائي الإمام أو القاضي، لا يخرج إلى المصلى، ولا يأمر الناس بالخروج، ولا يفطر الرائي سرا ولا جهرا.
وقال المالكية، والحنابلة: إن كان بمفازة ليس بقربه بلد وليس في جماعة: يبني على يقين رؤيته فيفطر، لأنه لا يتيقن مخالفة الجماعة (2) .
وقال الشافعية: إذا رأى شخص هلال شوال وحده لزمه الفطر، ويندب أن يكون سرا (3) لقوله صلى الله عليه وسلم: وأفطروا لرؤيته (4) .

الموسوعة الفقهية الكويتية (28/ 18)
صوم من رأى الهلال وحده:
22 - من رأى هلال رمضان وحده، وردت

الموسوعة الفقهية الكويتية (38/ 110)
مطالع
التعريف:
1 - المطالع في اللغة جمع مطلع - بفتح اللام وكسرها - وهو موضع الطلوع أو الظهور (1) ، ومن ذلك قوله تعالى: {حتى إذا بلغ مطلع الشمس} ، (2) أي منتهى الأرض المعمورة من جهة الشرق.
ولا يخرج المعنى الاصطلاحي عن المعنى اللغوي، وهو موضع الطلوع أو الظهور، ويقصد به - هنا - موضع طلوع الهلال من الغرب (3) .

الألفاظ ذات الصلة:
رؤية الهلال:
2 - الرؤية: إدراك الشيء بحاسة البصر، وقال ابن سيده: الرؤية. النظر بالعين والقلب، وهي مصدر رأى (4) .
والمقصود برؤية الهلال: معاينته ومشاهدته بالعين الباصرة بعد غروب شمس اليوم التاسع والعشرين من الشهر السابق ممن يعتمد خبره وتقبل شهادته، فيثبت دخول الشهر برؤيته (1) .

اختلاف المطالع في رؤية الهلال
3 - إن اختلاف المطالع تعبير فقهي يراد به عند الفقهاء: ظهور القمر ورؤيته في أول الشهر بين بلد وبلد، حيث يراه أهل بلد مثلا، بينما الآخرون لا يرونه، فتختلف مطالع الهلال.
لذا تعرض الفقهاء لأحكام اختلاف المطالع نظرا لتعلق فرضية أو صحة بعض العبادات بها، فضلا عن كثير من الأحكام المتعلقة بالمعاملات والأسرة وغيرهما.
وتفصيل ذلك في (رؤية الهلال ف 14، ورمضان ف 3) .

أسباب اختلاف المطالع
4 - تثار مسألة اختلاف المطالع دائما عندما يثور القول باعتبار رؤية بعض البلاد رؤية لجميعها على سبيل الإلزام، وهذا مردود بسبب اختلاف المطالع.
وذهب ابن تيمية إلى إثبات اختلاف المطالع وذلك من وجهين:
أولهما: أن الرؤية تختلف باختلاف التشريق والتغريب.
ثانيهما: اختلاف الرؤية باختلاف المسافة أو الإقليم.

بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج‏55، ص: 343
و أقول لما كانت معرفة الأخبار المذكورة في هذا الباب و غيره متوقفة على معرفة الشهور و السنين و مصطلحاتهما قدمنا شيئا من ذلك فنقول لما احتاجوا في تقدير الحوادث إلى تركيب الأيام و كان أشهر الأجرام السماوية الشمس ثم القمر و كان دورة كل منهما إنما تحصل في أيام متعددة كانا متعينين بالطبع لاعتبار التركيب فصار القمر أصلا في الشهر و الشمس أصلا في السنة ثم إن الظاهر من حال القمر ليس دوره في نفسه بل باعتبار تشكلاته النورية فلذلك كان الشهر مأخوذا منها و هي إنما تكون بحسب أوضاعه مع الشمس و يتم دوره إذا صار فضل حركة القمر على حركة الشمس الحقيقيين دورا و العلم به متعذر لأنهما إذا اجتمعا مثلا بمقوميهما و عاد القمر بمقومه إلى موضع الاجتماع فقد سارت الشمس قوسا فإذا قطع القمر تلك القوس فقد سارت قوسا أخرى و مع تعذره مختلف لاختلاف حركتيهما بمقوميهما فلا يكون ذلك الفضل أمرا منضبطا فمستعملو الشهر القمري من أهل الظاهر منهم من يأخذونه من يوم الاجتماع إلى يومه و هم اليهود و الترك و منهم من ليلة رؤية الهلال إلى ليلتها و هم المسلمون أو من تشكل آخر إلى مثله بحسب ما يصطلحون عليه و اعتبار الاستهلال أولى لأنه أبين أوضاعه من الشمس و أقربها إلى الإدراك مع أن القمر في هذا الموضع كالموجود بعد العدم و المولود الخارج من الظلم لكن لما لم يكن لرؤية الأهلة حد لا يتعداه لاختلافها باختلاف المساكن و حدة الأبصار إلى غير ذلك لم يلتفت إليها إلا في الأحكام الشرعية المبتنية على الأمور الظاهرة و مستعملوه من أهل الحساب يأخذون الدور من الفضل بين الحركتين الوسطيتين فيجدونه في تسعة و عشرين يوما و نصف يوم و دقيقة واحدة و خمسين ثانية إذا جزئ يوما «1» بليلته بستين دقيقة و كل دقيقة بستين ثانية و هذا هو الشهر القمري الاصطلاحي المبني على اعتبار سير الوسط في السيرين و إذا

المتردد في منازل التقدير أي السائر في المنازل التي قدرها الله تعالى لها
__________________________________________________
(1) إبراهيم: 33.
(2) يس: 40.
بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج‏55، ص: 181
إشارة إلى قوله تعالى و القمر قدرناه منازل «1» و هي المنازل الثمانية و العشرون التي يقطعها في كل شهر بحركته الخاصة فيرى كل ليلة نازلا بقرب واحد منها قال نصير الملة و الدين ره في التذكرة و أما منازل القمر فهي من الكواكب القريبة من منطقة البروج جعلها العرب علامات الأقسام الثمانية و العشرين التي قسمت المنطقة بها لتكون مطابقة لعدد أيام دور القمر و قال الخفري في شرحه و المراد من المنزل المسافة التي يقطعها القمر في يوم بليلته و منازل القمر عند أهل الهند سبعة و عشرون يوما بليلته و ثلث فحذفوا الثلث لكونه أقل من النصف كما هو عادة أهل التنجيم و أما عند العرب فهي ثمانية و عشرون لا لأنهم تمموا الثلث واحدا كما قال البعض بل لأنه لما كان سنوهم لكونها باعتبار الأهلة مختلفة الأوائل لوقوعها في وسط الصيف تارة و في وسط الشتاء أخرى احتاجوا إلى ضبط سنة الشمس لمعرفة فصول السنة حتى يشتغلوا في استقبال كل فصل منها بما يهمهم فيه فنظروا إلى القمر فوجدوه يعود إلى وضع له من الشمس في قريب من الثلاثين يوما و يختفي في آخر الشهر ليلتين أو أكثر أو أقل فأسقطوا يومين من الثلاثين فبقي ثمانية و عشرون و هو الزمان الواقع في الأغلب بين رؤيته بالعشيات في أول الشهر و رؤيته بالغدوات في آخره فقسموا دور الفلك عليه فكان كل منزل اثنتي عشرة درجة و إحدى و خمسين دقيقة تقريبا أي ستة أسباع درجة فنصيب كل برج منزلان و ثلث ثم وجدوا الشمس تقطع كل منزل في ثلاثة عشر يوما بالتقريب فصار المنازل في ثلاثمائة و أربعة و ستين يوما لكن عود الشمس إلى كل منزل إنما يكون في ثلاثمائة و خمسة و ستين يوما فزادوا يوما في أيام منازل غفر و قد يحتاج إلى زيادة يومين للكبيسة حتى تصير أيامه خمسة عشر و يكون انقضاء أيام السنة الشمسية مع انقضاء أيام المنازل و رجوع الأمر إلى منزل جعل مبدأ ثم إنهم جعلوا علامات المنازل من الكواكب الظاهرة القريبة من المنطقة مما يقارب ممر القمر أو يحاذيه فيرى كل ليلة نازلا بقرب أحدها

بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج‏80، ص: 142
أما الأول فلأن العرب قسموا مدار القمر ثمانية و عشرين قسما «1» و ضبطوا حدود تلك الأقسام بكواكب و سموها منازل القمر و هي التي اشتملت عليها هذه الأبيات بالفارسية
أسماء منازل قمر نزد عرب شرطين و بطين است ثريا دبران‏
هقعه هنعه ذراع نثره پس طرف جبهه زبره صرفه و عوا پس از آن‏
پس سماك غفر زبانا إكليل قلب و شوله نعائم و بلده بدان‏
سعد ذابح سعد بلع سعد سعود باشد پس سعد أخبيه چارمشان‏
از فرغ مقدم بمؤخر چه رسيد آنگه به رشا رسد كه باشد پايان.

و مدة قطع الشمس تلك المنازل ثلاث مائة و خمسة و ستون يوما و شي‏ء فإذا قسمت على المنازل يقع بإزاء كل منزل ثلاثة عشر يوما و شي‏ء فإذا حصل الاطلاع على منزل الشمس من تلك المنازل يمكن استخراج ما مضى من الليل و ما بقي منه بملاحظة الطالع و المنحدر و الغارب من تلك المنازل تقريبا بأدنى‏

تقریرات درس رؤیت هلال شیخ محمد تقی شهیدی پور زنجانی-ایجاد شده توسط: محمد مهدی ع

****************
ارسال شده توسط:
حسن خ
Tuesday - 12/10/2021 - 7:7

خاستگاه فقهی اختلاف نظر مراجع در اثبات رؤیت هلال رمضان و شوال

سایت مباحثات

چنانکه در برخی سال‌ها رویت هلال شوال برای برخی از مراجع تقلید اثبات و از صداوسیما نیز اعلام می‌شود اما به نظر برخی دیگر از مراجع این امر اثبات نمی‌شود. این اختلاف‌ها سبب شده است تا همواره مردم روزه دار از علت آن سوال کنند و در توجیه آن متحیر شوند، علاوه بر این اختلاف کشورهای اسلامی در این موضوع نیز‌ گاه به حدی می‌رسد که به وحدت و اتحاد آنان آسیب می‌زند و پرسش‌ها و شبهاتی را در پی می‌آورد. حجت‌الاسلام رضا مختاری، از محققان حوزه علمیه قم و گردآورنده میراث فقهی «رویت هلال» در گفت‌وگویی، مبانی اختلاف نظر مراجع در رویت هلال و نیز راه رسیدن به نظر واحد را بیان کرده است.

مردم از اختلاف در مسئله رویت هلال دچار حیرت شده‌اند. خوب است در آغاز، اشاره‌ای به این اختلاف‌ها داشته باشید.

بله همین‌طور است! امروز آنچه برای مردم مهم جلوه می‌کند، علت این اختلاف‌هاست که مناسب است مردم نسبت به آن توجیه شوند. اکنون برخی کشور‌ها اعلام‌هایشان نه تنها بر مبنای رویت نیست بلکه بر اساس یک سری حساب‌های معقول هم انجام نمی‌شود، و بی‌اساس است. برای تشریح این مسئله ابتدا باید دانست مباحث اختلافی در مسئله رویت هلال متفاوت است که آن را می‌توان در شش محور اصلی مسئله عدد، مسئله حکم حاکم، رویت هلال هنگام غروب آفتاب، پیش از زوال و پس از زوال، اتحاد آفاق، رویت با ابزار و محاسبات اهل نجوم مورد بررسی قرار داد که در هر عصری یکی از محورهای فوق، محل بحث بوده و رساله‌های مختلفی درباره آن نوشته شده است. در زمان شیخ مفید و سید مرتضی بیشتر مسئله عدد مطرح بود که این بزرگان نظریه عدد را رد کرده‌اند.

در بحث نظریه عدد، عده‌ای معتقد بودند که ماه رمضان همواره سی روزه است و اصلا ناقص نیست. کاری به رویت ماه نداشتند. پس از این تاریخ در دوره‌ای مثل دوره صفویه، مسئله حکم حاکم در رویت هلال مطرح شد که آیا حکم حاکم در رویت هلال هم معتبر است یا معتبر نیست که چندین رساله در این موضوع به نگارش در آمد. گاهی پیش از ظهر و یا بعد از ظهر، مثلا ساعت ۱۱ صبح یا ساعت ۳ بعد از ظهر به سبب ارتفاع زیاد، ماه دیده می‌شود، از این‌رو بحث رویت هلال پیش از زوال و پس از زوال مطرح می‌شود. چند رساله در این‌ باره نوشته شده که حکم رویت هلال پیش از زوال و پس از زوال را مشخص می‌کند و در تبیین آن به این معنا که آیا آن روز اول ماه است؟ فردایش اول ماه است؟ هیچ اعتباری ندارد؟ ترتیب اثر به این رویت داده شود یا خیر؟ بحث‌های سنگین و مفصلی شده است.

اتحاد آفاق یکی دیگر از مباحث مورد اختلاف است که از حدود چهل سال پیش تا کنون که مرحوم آیت‌ ﷲ خویی نظری بر خلاف نظر مشهور فقها در این‌باره دادند، به جنجالی در میان علما تبدیل شد. هرچند پیش از آیت‌ ﷲ خویی، فقهای دیگری این مسئله را مطرح کردند، مرحوم خویی قائل به اتحاد آفاق شدند به این معنا که اگر در گوشه‌ای از کره زمین ماه دیده شد به شرط مشترک بودن در بخشی از شب، برای بقیه مناطق هم حجت است. فرض کنید بین ایران و چین پنج ساعت اختلاف افق است اکنون اگر در چین ماه دیده نشود، اما پنج ساعت بعد که هنگام غروب آفتاب ایران است، ماه در ایران دیده ‌شود، مرحوم آیت‌ ﷲ خویی معتقدند چون ایران و چین در شب مشترک‌اند، همین‌ که اول ماه در ایران ثابت شد، در چین هم ثابت می‌شود.

این نظریه در تألیفات شیخ طوسی و برخی فقهای پس از ایشان نیز مطرح شده، منتهی مشهور فق‌ها این نظر را قبول نداشتند تا این‌که مرحوم آیت‌ا… خویی از آن دفاع کرد و پس از ایشان و حتی در زمان ایشان، چندین رساله در نقد و رد این نظریه نوشته شد و برخی رساله‌ها را پیش ایشان نیز فرستادند که در مجموعه فقهی رویت هلال به آن اشاره شده است. البته این مسئله از مسائل مهم زمان ما نیز شده است که از آن به اشتراط اتحاد آفاق یا عدم اشتراط تعبیر می‌شود.

مشهور فقها مانند امام خمینی‌^(ره)، آیت‌ ﷲ گلپایگانی، رهبر معظم انقلاب، آیت‌ ﷲ سیستانی، آیت‌ ﷲ زنجانی و فقهای دیگر معتقدند اگر ماه در یک نقطه‌ای دیده شد، در صورتی بر سایر مناطق حجت است که اگر مانعی مانند ابر و آلودگی هوا نبود، ماه در آن مناطق هم دیده ‌شود. یعنی امکانیت رویت برایشان ملاک است. یکی از مسائلی که سبب اختلاف در اول ماه می‌شود همین قضیه است. رویت هلال با ابزاری مانند تلسکوپ و دوربین، فرع دیگری است که در سال‌های اخیر پیدا شده و بسیار محل بحث و مناقشه است. در این‌باره این سؤال مطرح می‌شود که آیا رویت هلال با ابزار مانند رویت هلال با چشم عادی معتبر است یا معتبر نیست. درباره این موضوع، تحقیقاتی انجام شده که در جلد اول و پنجم اثر فقهی «رویت هلال» نظر مشهور فقها را درباره آن آورده‌ایم. مشهور فقها نظرشان این است که هلال ماه باید با چشم عادی رویت شود نه با تلسکوپ و دوربین. عده‌ای از فقها مانند آیت‌ ﷲ بهجت‌^(ره)، آیت‌ ﷲ فاضل‌^(ره) و اکنون رهبر معظم انقلاب قائلند که رویت با ابزار مانند رویت بدون ابزار است. مسئله دیگری که از قدیم مطرح بوده و اکنون بیشتر درباره آن پژوهش شده، میزان اعتبار محاسبات اهل نجوم در مسئله رویت هلال است به این معنا که اگر منجمان، فلکیون و هیویون بگویند که در فلان روز ماه قابل رؤیت نیست، یا هست این گفته را بپذیریم یا نپذیریم.

چه رساله‌هایی در نقد و یا رد نظریه اتحاد آفاق آیت ‌ﷲ خویی به نگارش درآمد؟

علامه تهرانی رساله‌ای شامل چندین نامه در نقد نظریه اتحاد آفاق به آیت‌ ﷲ خویی نوشته‌اند و آیت‌ ﷲ قدیری نیز رساله‌ای در نقد آن دارند. آیت‌ ﷲ هاشمی شاهرودی، رئیس سابق قوه قضائیه رساله‌ای در تأیید نظریه اتحاد آفاق نگاشته است و برخی از فقها مانند مرحوم مروج صاحب شرح کفایه و مکاسب و مرحوم ابطحی رساله‌ای در رد آن نوشته‌اند.

آیا همایش‌ها و سمینارهایی برای شرح اختلاف‌های پیش‌ رو و برطرف کردن آنها در ایران و سایر کشورهای اسلامی برگزار شده است؟

به سبب اهمیت این موضوع، در کشورهای ایران و سایر کشورهای اسلامی، پیش و پس از انقلاب، سمینارهایی برگزار شده که از آن جمله می‌توان به دو گردهمایی تخصصی رؤیت هلال به اهتمام مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در تهران در سال ۱۳۸۱ و همچنین در سال ۱۳۸۳ با هدف بررسی علمی و فقهی راه‌های ثبوت حلول ماه‌های قمری، تدوین تقویم هجری هماهنگ برای همه کشورهای اسلامی و راهکارهای علمی کاهش اختلاف میان آراء فقیهان و منجمان در رؤیت هلال برگزار شد، اشاره کرد که طی آن از متخصصان اهل فن ایرانی و غیر ایرانی دعوت شد و درباره این موضوع به بحث و بررسی پرداختند. پیش از انقلاب هم یک سمینار مهم در ترکیه برگزار شد. سال گذشته با شرکت صاحب‌نظران اهل فن، جلسه‌ای با موضوع حساب و رویت هلال در بیروت برپا و دو سه ماه پیش نیز، جلسه‌ای در ابوظبی در این راستا برگزار شد.

مهم‌ترین علت اختلاف‌ میان کشورهای اسلامی در بحث رویت هلال ماه و شروع ماه‌های قمری چیست؟

مهم‌ترین مسئله در رویت هلال و شروع ماه‌های قمری میان جهان تشیع و تسنن را می‌توان در چند علت جست‌وجو کرد که در مقدمه جلد اول کتاب «رویت هلال» به آن‌ها اشاره شده است. بخشی از اختلاف‌های پیش آمده در بین کشورهای اسلامی مباحث سیاسی است. کشوری مقید می‌شود که هر وقت عربستان اول ماه را اعلام کرد، آن هم اعلام کند و کاری به جای دیگر ندارد. البته معیارهای عربستان هم همیشه درست نیست که در مقدمه جلد اول از قول یکی از کار‌شناسان نجوم و در مقاله‌ای که اخیرا در کشور مالزی منتشر کرده، آمده است: در سال‌های ۱۴۱۰، ۱۱ و ۱۲ در چهارده مورد در عربستان، اول ماه اعلام شده که در این چهارده مورد هنوز مقارنه‌ای صورت نگرفته بوده است. در کشور لیبی هم در بحث اعلام رویت هلال فراوان اشتباه می‌شود، چرا که مبنایشان رویت نیست، بلکه محاسباتی اشتباه است. بنا بر این یکی از عوامل وقوع اختلاف در اول ماه، اعلام‌های غیر علمی و غیرفنی برخی از کشور‌ها مانند عربستان سعودی و لیبی است. پیروی چشم و گوش بسته برخی کشور‌ها از کشورهای دیگر و حتی خود کشورهای اسلامی در بحث اول ماه که مورد اختلاف علمای اهل سنت با قضات و دولت‌ها هم شده است، از دیگر موارد وقوع اختلاف در این‌باره است. پرفسور یوسف مروه ساکن کانادا، درباره مبنای رویت هلال در کشور عربستان نوشته بود که در آن توضیح می‌دهد «تقویم ام‌القرایی که عربستان سعودی بر اساس آن اول ماه را اعلام می‌کند، براساس ضوابط علمی صحیحی استوار نیست و موارد بسیار زیادی اتفاق افتاده که اصلا رویت هلال ممکن نبوده و اول ماه اعلام شده است». استاد خاتم ممدوح ابوزید هم از کشور اردن در ۲۳ ماه رمضان ۱۴۱۸ به شورای افتای ریاض اعتراض کرد که ۲۴ ساعت پیش از تولد هلال، اول ماه شوال را اعلام کرده‌اند!

اما منشأ اختلاف در بین شیعه به اختلاف فتوا و گاهی اوقات به اختلاف موضوعی برمی‌گردد. یکی از مواردی که منشأ اختلاف شده، حجت بودن بینه در رویت هلال است. یعنی اینکه آیا همین‌ که دو نفر عادل بگویند ماه را دیده‌ایم کافی است یا اینکه اگر ماه در یک کشور هفتاد میلیونی مانند ایران، قابل رؤیت باشد، ده هزار نفر استهلال کنند، حداقل دویست نفر باید ماه را ببینند نه دو نفر و ده نفر! مبنای این مسئله آن است که نمی‌شود در کشور پهناوری مانند ایران به حرف دو نفر اطمینان کنیم، از طرفی پانزده درصد افراد اقدام کننده برای رویت هلال دچار توهم رویت (خطای دید) می‌شوند. از این‌رو فقهای دقیق‌النظر معتقدند بینه در رویت هلال حجت نیست و اگر هوا صاف باشد و عده زیادی هم به امر استهلال بپردازند، به نظر دو نفر نمی‌توان استناد کرد. البته برخی از علما هم بینه را حجت شرعی می‌دانند و معتقدند اگر دو نفر عادل و ظاهرالصلاح، رویت هلال ماه را اعلام کنند، باید حرف آنان را پذیرفت.

یکی دیگر از موارد اختلافی، نظر مرحوم خویی و دیگران درباره اتحاد آفاق است. از دیگر موارد اختلافی، چشم مسلح است که مشهور فقها می‌گویند اگر هلال ماه با چشم مسلح دیده شد کافی نیست و فقهای دیگر آن را کافی می‌دانند. اختلاف دیگر قول فلکیون است که عده‌ای از فقها بر این باورند اگر همه منجمین بر قابل رویت نبودن ماه در روزی اتفاق نظر داشتند، چنانچه صد نفر هم ادعای رویت کردند، پذیرفته نخواهد شد.

آیا کتاب «رویت هلال» تنها برای پاسخگویی به این اختلاف‌ها و توجیه مردم در باره تقلیدی نبودن استهلال، تدوین شده است؟

کتاب «رؤیت هلال» برای این نوشته شده که منابع در اختیار افراد جویای تحقیق، باشد. چرا که اگر پژوهش بیشتر شود هشتاد درصد اختلاف‌ها برطرف خواهد شد.

در مقایسه بین فقهای شیعه و فقهای اهل سنت، تحقیقات کدام یک درباره بحث رویت هلال از عمق بیشتری برخوردار است؟

فقهای شیعه در بحث رویت هلال ماه بیش از فقهای اهل سنت کار کرده‌اند، از این‌رو منابع بیشتری از این فقها در دسترس است. بحث رویت هلال در فقه اهل سنت بسیار رقیق و نحیف است. احادیثی که از شیعه جمع‌آوری و در این کتاب ذکر شده، بیش از دویست حدیث می‌شود، اما احادیث اهل سنت به سی تا هم نمی‌رسد. تفاوت دیگر این نظریه‌ها آن است که بحث‌های فقهای اهل تسنن بسیار سطحی و بحث‌های فقهای شیعه بسیار عمیق است.

آیا از سوی علمای گذشته هم برای حل این اختلاف‌ها، تلاش‌هایی شده است؟

تا کنون تلاش‌ها و کوشش‌های فردی و جمعی در ایران و غیر آن برای رفع مشکل اختلاف‌ها و دودستگی‌ها در حلول ماه‌های قمری و آثار ناشی از سوی عالمان شیعه و غیرشیعه برای رفع این مشکل صورت پذیرفته است؛ اما این فعالیت‌ها ثمره چندانی نداشته و مشکل همچنان پابرجاست.

امام موسی صدر، عالم بیدار دوراندیش و مصلح زمان‌شناس با عالمان مسلمان در این‌ باره گفت‌وگو و مکاتبه می‌کرد از جمله در نامه‌ای به شیخ حسن خالد مفتی لبنان به تاریخ دوم خرداد سال ۴۸ می‌نویسد «در این روزهای دشواری که امت اسلامی در نگرانی و اضطراب به سر می‌برد و حال و آینده همه منطقه در معرض تندبادی ویرانگر قرار گرفته است، بیش از هر وقت دیگری ضرورت وحدتی فراگیر و عمیق احساس می‌شود…». که در ادامه این نامه ریشه‌دار کردن وحدت اسلامی را از دو راه وحدت فقهی و کوشش‌های جمعی برمی‌شمرد. از جمله تلاش‌های فردی عالمان اهل سنت نوشتن کتاب‌ها، رساله‌ها و مقاله‌هایی در زمینه رویت هلال است که به دانشمند مغربی حافظ غماری، ابوالفیض احمدبن صدیق که تمایلات عارفانه و صوفیانه داشته و ضد وهابیت و در رد ابن تیمیه کتاب نوشته است و از جمله آثار او «فتح الملک العلی بصحة حدیث» کتابی درباره رویت هلال تألیف کرده با نام «الأنظار لتوحید المسلمین فی الصوم و الفطار» که سال‌ها پیش در مصر و سپس در اردن به چاپ رسیده است. وی در این کتاب تمام توان خود را به کار برده است تا رفع اختلاف در آغاز ماه‌های قمری، عدم اشتراط آفاق را اثبات کند. نیز قول هیوی و منجم را با شرایطی پذیرفته است. دکتر یوسف مروه در ماه رمضان ۱۳۸۷، طی نامه‌ای خطاب به آیت‌ ﷲ سیدمحسن حکیم در نجف، امام موسی صدر در صور لبنان، شیخ حسن مأمون شیخ دانشگاه الازهر در قاهره و شیخ حسن خالد مفتی لبنان برای حل این مشکل پیشنهادی ارائه داد و خواستار اعتماد بیشتر به دستاوردهای علمی جدید شد؛ اما از این پیشنهاد هم نتیجه‌ای عاید نشد.

محمد طنطاوی، شیخ الازهر و مفتی سابق مصر در سال ۱۹۹۳ میلادی گفته است: به مسئولان دولت سعودی نامه‌ای نوشتم و در آن پیشنهاد کردم که در مکه مکرمه یا در مدینه منوره، زیر نظر عالمان دین و متخصصان فلک و نجوم رصدخانه‌ای تأسیس شود و سخن این رصدخانه در باب تعیین تکلیف اول و آخر ماه‌های قمری به ویژه ماه رمضان سخن نهایی و فصل الخطاب باشد. دکتر محمد عبداللطیف صالح فرفور در دمشق نیز به سال ۱۴۰۵، به منظور ارائه به کنگره سال ۱۴۰۶ مجمع الفقه السلامی در جده، رساله مبسوطی نوشت به نام «بلغة المطالع فی بیان الحساب و المطالع». وی در این رساله به دو موضوع اختلاف و اتحاد آفاق و اعتماد به قول فلکی پرداخته است. نویسنده کره زمین را به سه منطقه تقسیم کرده و رؤیت در هر نقطه از این سه منطقه را فقط برای‌‌ همان منطقه کافی می‌داند نه دو منطقه دیگر. همچنین قول فکری را برای اثبات رؤیت معتبر دانسته است. افزون بر تلاش‌های فردی، کوشش‌های جمعی نیز در نیم سده اخیر در این زمینه صورت گرفته است که از جمله می‌توان به برگزاری گردهمایی‌ها و کنگره‌های «مؤتمر العلماء المسلمین» به سال ۱۹۶۹ در مالزی، «مؤتمر تحدید اوائل الشهور القمریة» به سال ۱۳۹۸ در اسلامبول، کنگره‌ای توسط وزارت اوقات و شئون دینی کویت، «مجمع الفقه الاسلامی» وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی در دو دوره پی‌در‌پی در سال‌های ۱۴۰۶ در جده و ۱۴۰۷ در عمان برای یکسان‌سازی آغاز ماه‌های قمری و برگزاری سومین دوره شورای اروپایی افتا و پژوهش در شهر کلن به ریاست دکتر یوسف قرضاوی در سال ۱۹۹۹ میلادی اشاره کرد.

چند سال پیش که کنفرانس سران کشورهای اسلامی در ایران برگزار شد، عربستان از ایران دعوت کرد تا در جلسه تقویم اسلامی که در جده ظاهرا به سال ۱۴۱۹، برقرار می‌شد، شرکت کند. از این‌رو یکی از علما و مرحوم دکتر تقی عدالتی در آن جلسه شرکت کردند. هدف عربستان این بود که مکه مکرمه را مرجع بداند، یعنی اگر در آنجا هلال رؤیت شد،‌‌ همان ملاک حلول ماه در همه کشورهای اسلامی باشد؛ ولی این طرح به نتیجه‌ای نرسید.

این کنگره‌ها و مؤتمرات تاکنون نتیجه محسوسی نداشته است و دلیل آن هم، یکی مسائل سیاسی و دیگری اختلاف‌ نظر و فتوا درباره معیارهای ثبوت رؤیت هلال و حلول ماه‌های قمری است. درباره مسائل سیاسی، برخی کشور‌ها مصالح سیاسی خود را بر معیارهای علمی و شرعی ثبوت هلال مقدم می‌شمارند.

چه راه‌حل‌هایی در کتاب «رویت هلال» برای حل این اختلاف‌ها بیان کرده‌اید؟

در اثر «رؤیت هلال» برای حل این اختلاف‌ها دو راه‌ حل علمی و عملی را مورد بررسی قرار داده‌ایم. برای دستیابی به راه‌ حلی علمی نخست باید منشأهای اختلاف را شناخت. منشأهای اختلاف در این زمینه عمدتا عبارتند‌ از اختلاف فتوا و نظر بین مراجع و عالمان شیعه در زمینه‌های «اشتراط یا عدم اشتراط اتحاد آفاق»، «اعتبار یا عدم اعتبار رؤیت با چشم مسلح»، «اعتبار یا عدم اعتبار قول هیوی» و «اعتبار یا عدم اعتبار بینه» که به تبیین هر یک پرداخته‌ایم.

درباره راه‌حل عملی می‌توان گفت که برخی از عالمان با درایت در دوران گذشته با تدبیر و استفاده از شیوه‌هایی مناسب و عملی مانع بروز چنین اختلاف‌هایی می‌شدند که می‌تواند امروزه برای ما آموزنده و راهگشا باشد. از باب نمونه عالم معروف و متنفذ تبریز در عصر ناصرالدین شاه، حاج میرزا جواد آقا مجتهد تهرانی همه ساله در شامگاه ۲۹ ماه رمضان علمای تبریز را در منزل خود مهمان می‌کرده و فطریه آن‌ها را هم بر فرض ثبوت رؤیت در آن شب می‌پرداخته است، تا مدعیان رؤیت هلال و شهود در حضور همه علما شهادت دهند و همه در رد و قبول شهادت شهود تصمیم یکسان بگیرند و در نتیجه اختلافی پیش نیاید. بر اثر این تدبیر اختلافی در تبریز بروز نمی‌کرده است. اکنون نیز این تدبیر عملی است، بدین‌گونه که مجمعی مرکب از نمایندگان مراجع عظام تشکیل شود و گزارش‌های رؤیت هلال در اختیار این مجمع قرار گیرد و درباره تأیید یا رد گزارش‌ها و شهادت شهود تصمیم واحدی گرفته شود و آنگاه نتیجه از طریق حکومت و نظام اسلامی به اطلاع مردم برسد.

مردم هرچند ممکن است به مسائل فقهی و اجتهادی وارد نباشند، اما با توجه به فراوانی دانشجویان علم نجوم، بالا رفتن سواد، اطلاع‌رسانی کامل و اینکه در سیر افلاک و نجوم، یک صدم ثانیه‌ هم جا به جایی رخ نمی‌دهد و قابل محاسبه است، اگر منجمان اتفاق نظر داشته باشند که رویت هلال اصلا امکان‌پذیر نیست، محل استناد خواهد بود؟ و اگر کسی بگوید رویت هلال برای من ثابت شده، جای اشکال نیست؟

بله! این اشکال وارد است. اگر منجمان اتفاق‌ نظر داشتند که در فلان نقطه و فلان روز، ماه اصلا دیده نمی‌شود، کسی هم که ادعا کرد باید ادعایش رد شود. برخی از فقها نیز بر این نظرند که اگر منجمان اتفاق نظر داشتند که فلان روز ماه قابل رویت نیست، اگر صد نفر هم ادعای رویت کنند، پذیرفته نمی‌شود.

در این‌باره پیشنهادی دارید؟

این بحث‌ها باید در حوزه چکش‌کاری علمی شود. یعنی کسی که فتوا و نظری دارد، ابتدا دلیل نظر خود را ارائه دهد و به رد مناقشه‌ها پاسخ گوید. این بحث‌های علمی و اختلاف‌های پیش آمده به سبب اینکه تأثیر اجتماعی بسیاری دارد و گاهی به اعتقادات مردم لطمه می‌زند، باید آن قدر چکش‌کاری علمی شود که اختلاف به حداقل برسد. اکنون متأسفانه این چکش‌کاری نمی‌شود. برای نمونه به این سؤال پاسخ دهید که تا کنون و پس از انقلاب، درس خارج فقه رؤیت هلال در چند جا برگزار شده است؟ بسیار کم برگزار شده در حالی که در مورد مسائلی به این مهمی هر فقیهی باید مفصل وارد شود، نظرش را بگوید، به اشکالات پاسخ دهد تا مسأله حل شود.

درباره اختلاف مبنا با حاکم شرع بحث‌های فقهی مطرح است. چگونه است وقتی یکی از راه‌های اثبات رؤیت هلال اعلام حاکم به شمار رفته، برخی از آقایان معتقدند حاکم در مبنا باید با نظر آن مرجع تقلید، هم نظر باشد تا حکم حاکم پذیرفته شود؟ در این امر یک تناقضی وجود دارد که از یک طرف به حاکم ارجاع می‌دهیم و از آن طرف حاکم را مقید می‌کنیم، نظر شما چیست؟

در این باره اکثر فقها می‌فرمایند حکم حاکم معتبر است، البته درباره مسأله رویت هلال، بحث‌هایی از مرحوم آیت‌ ﷲ خویی‌ مطرح است که حکم حاکم را معتبر نمی‌دانستند. از قدما هم کسی بوده و از معاصرین هم آیت‌ ﷲ شبیری زنجانی و برخی دیگر می‌گویند حکم حاکم در رویت هلال معتبر نیست.

قطع نظر از اینکه اختلاف در مبنا باشد یا نه، اما بحث این است که در چه مسائلی حاکم می‌تواند حکم کند و در چه مسائلی نمی‌تواند. مشهور فقها می‌گویند حکم حاکم شرع در رویت هلال معتبر است. فقهایی هم که حکم حاکم را معتبر می‌دانند، معتقدند حکم حاکم برای خودش و برای فقهای دیگر و مقلدان مراجع دیگر معتبر است مادامی که این فقیه، یقین به خطای مستند آن پیدا نکند. این امر صرف اختلاف فتوا نیست مثل اختلاف فتوا در اینکه نماز در کجا شکسته یا تمام است. پس حکم حاکم معتبر است مگر کسی یقین به خلاف بودن مستند این حکم داشته باشد؛ اگر به طور مثال بیست نفر شهادت دادند پیش حاکم که ماه دیده شده است و حاکم این بیست نفر را عادل می‌داند، اما من یقین دارم که یا این بیست نفر عادل نیستند و یا توهم کرده و یا دروغ می‌گویند، اگر اینجا حاکم اعلام کرد چون می‌دانم مستند حاکم اشتباه است نباید پیروی کنم. البته تأکید می‌کنم این قید علم به خطای مستند حاکم را فقها از گذشته و حال معتقد بودند.

آیا مقاله مستقلی هم در نشریات درباره رویت هلال داشته‌اید؟

مقدمه‌ای که درباره مباحث تاریخی هلال نوشته شده، با یک تغییراتی در نشریات پیش از چاپ کتاب، به چاپ رسیده است. مقاله‌ای با عنوان «چشم مسلح» هم چاپ شده و مسئله دیگری با عنوان «اعتبار قول هیوی در رؤیت هلال» مفصل بحث شده مبنی بر اینکه قول منجم کجا حجت است که در بسیاری از جا‌ها قائل به اعتبار آن شده‌ایم. اعتبار قول هیوی در رویت هلال در نشریه مجمع تشخیص مصلحت به چاپ رسیده است.

در بحث‌های رویت هلال چند سال اخیر، نقل قولی از علامه حسن‌زاده آملی آمده است که ایشان فرموده‌اند قول هیوی در رؤیت هلال هیچ اعتباری ندارد. در این‌باره توضیح دهید؟

خیر! من سال‌ها شاگرد ایشان بودم و خیلی از مباحث را هم به ایشان می‌دادم و پیش از چاپ می‌فرمودند چاپ نشود به سبب اینکه مضمون علمی معتبری ندارد. بسیاری از وقت‌ها هم اعلام‌های بر اساس شهود بی‌ربط را رد می‌کردند.

در بحث چشم مسلح هم سؤالی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه اگر کسی با دوربین یا وسایل دیگر ماه را دید، آیا می‌تواند رؤیت خود را کتمان کند؟

فقها در این موضوع بحث کرده‌اند و گفته‌اند اگر هوا ابری باشد و هیچ‌کس ماه را نبیند، اما قابلیت الرؤیه بود همه می‌گویند ماه قمری آغاز می‌شود چرا که رؤیت موضوعیت ندارد بلکه طریقیت دارد. فقها درباره این طریقیت گفته‌اند، این رویتی که در روایات آمده مقصود آن است که ماه به حدی برسد از ارتفاع و فاصله با خورشید که رویت‌پذیر باشد، آن‌ موقع می‌شود شروع ماه. اینکه می‌گوییم به حدی برسد که رویت‌پذیر باشد این رؤیت پذیری یا با چشم عادی یا چشم مسلح است و شارع باید یکی را به رسمیت بشناسد چون نمی‌توان دو مورد را با هم مطرح کند. مثل اینکه بگوییم نماز یا در سی کیلومتری یا چهل کیلومتری شکسته می‌شود که این درست نیست یعنی باید یا سی کیلومتر باشد و یا چهل کیلومتر.

اگر شخص رصدکننده با تلسکوپ ماه را ببیند، آیا می‌تواند بگوید ندیدم؟

می‌تواند دیدن ماه را بگوید، اما این دیدن مدنظر شارع نیست و تنها رویت‌پذیری با چشم مسلح را اثبات می‌کند. مثل آن است که در حد ترخص بگوییم به اندازه‌ای نزدیک شویم که دیوارهای شهر دیده شود، منظور آن است که مثلابه یک کیلومتری شهر برسیم، حالا اگر از سی کیلومتری با تلسکوپ دیوارهای شهر دیده شد، نمی‌توان گفت دیدن دیوارهای شهر، مدنظر شارع بوده است. فقها معتقدند شارع باید مشخص کند که در مقام ثبوت، شروع ماه چه زمانی است، ولو اینکه هیچ مسلمانی نباشد و هیچ استهلالی هم در کار نباشد. شارع نمی‌تواند دو وقت مختلف برای ماه بگذارد و اگر قرار باشد یک وقت واحد برای اول ماه معین شود، با این موضوع که بگوییم مانند هزار سال گذشته، چشم عادی هم معتبر است، نمی‌سازد.

****************
ارسال شده توسط:
حسن خ
Saturday - 8/1/2022 - 18:28

هلال؛ مفتاح شهر جدید

الصحیفه السجادیه، ص 183-184

(و كان من دعائه عليه السلام إذا نظر إلى الهلال:)
(1) أيها الخلق المطيع، الدائب السريع، المتردد في منازل التقدير، المتصرف في فلك التدبير. (2) آمنت بمن نور بك الظلم، و أوضح بك البهم، و جعلك آية من آيات ملكه، و علامة من علامات‏ سلطانه، و امتهنك بالزيادة و النقصان، و الطلوع و الأفول، و الإنارة و الكسوف، في كل ذلك أنت له مطيع، و إلى إرادته سريع (3) سبحانه ما أعجب ما دبر في أمرك! و ألطف ما صنع في شأنك! جعلك مفتاح شهر حادث لأمر حادث‏

*****************
فهرست جلسات مباحثه سال تحصیلی ۴۰۰ راجع به رؤیت هلال

****************
ارسال شده توسط:
حسن خ
Monday - 29/5/2023 - 7:57

مقاله رؤیت هلال دانشنامه جهان اسلام

این مقاله مشتمل است بر :۱) در تمدنهای پیش از اسلام۲) در نجوم دوره اسلامی۳) ابعاد فرهنگی و تاریخ اجتماعی۴) در ایران و کشورهای اسلامی، در دورة معاصر۵) مباحث فقهی.

جایگاه زوال شمس در استقرار احکام شرعی-ایجاد شده توسط: حسن خ

رؤیت هلال نزد یهود-ایجاد شده توسط: حسن خ