درس فقه(٣٢٧)- مسائل متفرقه باقیمانده

بسم الله الرحمن الرحیم       ردی بر ادعای عدم خلاف در مذاهب عامه؛ متعه عبارت جناب کاشف الغطاء را می‌خواندیم. فرمودند: ينبغي للفقيه إذا حاول الاستدلال على مطلب من المطالب الفقهيّة أن يتّخذ الأدلّة الظنّيّة من الأخبار وغيرها من الطرق الشرعيّة الظنيّة ذخيرة لوقت الاضطرار وفقد المندوحة؛ لأنّه غالباً غنيّ عنها بالآيات القرآنيّة ، والأخبار المتواترة المعنويّة ، والسيرة القطعيّة المتلقّاة خلفاً بعد سلف من زمان الحضرة النبويّة والإماميّة إلى يومنا هذا.[1] «ينبغي للفقيه إذا حاول الاستدلال على مطلب من المطالب الفقهيّة أن يتّخذ الأدلّة الظنّيّة من الأخبار وغيرها من الطرق الشرعيّة الظنيّة ذخيرة لوقت الاضطرار وفقد المندوحة؛ […]

درس فقه(٣٢۶)- مسائل متفرقه باقیمانده

بسم الله الرحمن الرحیم         شاگرد: ببخشید چون خارج از کلاس نیست این سؤال را می پرسم: در حدیثی فرموده اند: «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: لَا يَكُونُ شَيْ‏ءٌ فِي الْأَرْضِ وَ لَا فِي السَّمَاءِ إِلَّا بِهَذِهِ‏ الْخِصَالِ‏ السَّبْعِ‏ بِمَشِيئَةٍ وَ إِرَادَةٍ وَ قَدَرٍ وَ قَضَاءٍ وَ إِذْنٍ وَ كِتَابٍ وَ أَجَلٍ فَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يَقْدِرُ عَلَى نَقْضِ وَاحِدَةٍ فَقَدْ كَفَر[1]» در مورد این کتاب کهه اینجا فرموده اند اگر ممکن است توضیحی بفرمایید. استاد: البته این روایت چون در کافیِ شریف آمده در مرآةالعقول، بحارالانوار و شروح مختلفِ کافی در موردش حرف زده اند. […]

درس فقه(٣٢۵)- مسائل متفرقه باقیمانده.

بسم الله الرحمن الرحیم       روایات عدد به ذهنم آمد، در این یکی-دو جلسه شما هر مطلبی مانده بفرمایید. شاگرد: چون صوم یک واجب مضیق هست، اگر فرض بگیریم مکلفین برای احراز این شهر تکلیف داشته باشند، آیا امکان دارد که این طرق احراز، یک مراتبی از تکلیف باشد؛ مرتبه اولش را «لیس علی المسلین الّا الرویه» در نظر بگیریم، بالاترین مرحله تکلیف را هم فرمایش مرحوم صدوق باشد که خواص شیعه برای احراز این ماه به عدد تمسک می‌کردند. استاد: این‌که اخبار عدد در طرق احراز موضوع حکم – که در مانحن فیه دخول شهر است- می‌آید […]

درس فقه(٣٢۴)- روایت ابی الجارود در رؤیت هلال

بسم الله الرحمن الرحیم       ذکر روایت عیص بن قاسم در غیر باب تطوق در تهذیب این روایت را از وسائل، در باب دوازدهم خواندیم؛ «باب ثبوت رویة الهلال بالشیاع». شاگرد: شیخ طوسی روایت عیص بن قاسم را بیست صفحه جلوتر ضمن روایات اثبات اول شهر ذکر می‌کند. استاد: فرمایش خوبی است. یعنی خود مرحوم شیخ در تهذیب روایت صحیحه عیص بن قاسم را کنار تطوق نیاورده اند تا بعد بگویند باید این‌ها را بر غیم حمل کنیم. اما چطور مرحوم مجلسی اول در لوامع این را جزء ترجمه حدیث قرارداده اند؟ در کتاب‌های بعد از شیخ گویا […]

درس فقه(٣٢٣)- روایت عیص بن قاسم سنداً و دلالةً.

بسم الله الرحمن الرحیم       سند روایت عیص بن قاسم؛ « إذا رآه القوم جميعا فاتفقوا على أنه لليلتين» روایت صحیحه عیص بن قاسم بودیم. باب دوازدهم وسائل الشیعة؛ «باب ثبوت رویة الهلال بالشیاع»، حدیث ششم بود. در مصباح المنهاج مرحوم آسید محمد سعید فرمودند صاحب وسائل ذیل شیاع آورده‌اند؛ «هو مخالف لظاهره جدا»[1]. این جور تعبیری را مرحوم آقای حکیم آورده‌اند. راجع به سند هم دیروز تذکر دادند. اول روی فرض نادرست تعلیق عرض کردم. روی آن فرض نادرست بین صفوان بن یحیی با جناب عیص بن قاسم، ابان بن عثمان فاصله می‌شد. اما مرحوم صدوق در […]

درس فقه(٣٢٢)- روایت بطن نخلة

بسم الله الرحمن الرحیم       سه احتمال در روایت اهل بطن نخله احتمال سوم؛ تناسب «دخول شهر» و لحظه «رؤیت هلال» تنبیه سوم بودیم؛ مرحوم سید فرموده بودند «بسند ضعیف»، مقصودشان از تنبیه سوم، تعلیقه صاحب وسائل بود. نسخه ای که ظاهراً در دست مرحوم سید بوده، این تعلیقه را داشته است. نکته‌ای که مرحوم صاحب وسائل را محتاج کرده تا این تعلیقه را بزنند، این بود: صاحب وسائل روایت عمر بن یزید که مغیریه گفته بودند شب به‌دنبال روز می‌آید و حضرت فرمودند «کذبوا»، این روایت را صاحب وسائل در ذیل همین بحث سید آورده بودند. لذا […]

درس فقه(٣٢١)- روایت بطن نخلة.

بسم الله الرحمن الرحیم       تذکری در نسخ مصابیح صفحه آخر مصباح مرحوم علامه طباطبایی سید بحرالعلوم بودیم. یک نسخه خوبی هم در کتاب‌خانه مرحوم آیت‌الله گلپایگانی است که همین صفحات مربوط به بحث را آورده‌اند. گفته اند که شاید مربوط به اواخر قرن سیزدهم باشد. اواخر قرن سیزدهم زمان مرجعیت میرزای بزرگ و وفات شیخ انصاری است. نسخه خیلی خوش‌خط خوبی است. در دو موضعی که تقریباً به اطمینان رسیدیم که در عبارت سقط صورت گرفته، در این نسخه هم بود. معلوم می‌شود شاید همان نسخه اولی است که در هزار و دویست و هجده -شش سال […]

درس فقه(٣٢٠)- روایت بطن نخله

بسم الله الرحمن الرحیم         توثیق روایت اهل بطن نخله در تنبیه ثالث سید فرمودند حدیث عمر بن یزید «بسند ضعیف». ظاهراً دلگری ای آمد که مبداء ضعیف شمردن سند توسط مرحوم سید کلمه «الدهقان» باشد. و «الدهقان» سبب شد که مرحوم سید این را مجهول حساب کنند و بفرمایند که ضعیف است. علامه مجلسی تذکر دادند که ظاهر این است که «الدهقان» همان ابن نهیک است. اگر ابن نهیک آمده بود، سید بحرالعلوم مشکلی نداشتند. تنها تمام کننده این دلگرمی ای که در مباحثه به آن رسیدیم، سندی بود که در امالی طوسی آمده بود؛ جمع […]

درس فقه(٣١٨)- روایت بطن نخلة.

بسم الله الرحمن الرحیم         تنبیه ثالث مصباح سید بحرالعلوم مرحوم سید در تنبیه ثالث فرمودند: الثالث: روى الكليني (طاب ثراه) في كتاب الروضة، بسند ضعيف، عن عمرو بن يزيد، قال: قلت لأبي عبد الله عليه السّلام: إنّ المغيرية يزعمون أنّ هذا اليوم لهذه الليلة المستقبلة، فقال: كذبوا، هذا اليوم للّيلة الماضية، إنّ أهل بطن نخلة حيث رأوا الهلال قالوا: قد دخل الشهر الحرام. و استدلّ بعض فضلاء المتأخّرين بهذه الرواية على عدم اعتبار الرؤية قبل الزوال، قال: و وجه الدلالة أنّه يفهم منه أنّ الهلال إذا رئي فاليوم المستقبل و الليلة المستقبلة أوّل الشهر، و أنّ […]

درس فقه(٣١٧)- بیان احوال جعفر بن علی

بسم الله الرحمن الرحیم       رجوع به نرم‌افزار انساب پیرامون ذریه جعفر راجع به ذریه جعفر بن علی مطلبی فرمودند؛ قبلاً بحثی از ذریه ایشان شد. یکی از آقایان فرمودند یک نرم‌افزار هست که مفصل انساب را آورده است. سازمان نور مفصل روی انساب کار کرده‌اند. آقا هم الآن فرمودند کتاب «موسوعة انساب آل البیت علیهم‌السلام» سه جلد بزرگ است. در این کتاب آورده‌اند که ذریه جعفر الآن بالای نود درصد سنی هستند. شاگرد: الآن خیلی ملاک نیست. استاد: بله، ایشان نمی‌خواهند حرف شیخ مفید را رد کنند. می‌گویند زمان شیخ هم زمینه این بود که منتشر شوند. […]

درس فقه(٣١۶)- ادعای تصفیه روایات در قرن چهارم و احیای آن توسط شیخ الطائفه.

بسم الله الرحمن الرحیم       نقد ادعای تصفیه روایات شاذ در قرن چهارم و احیاء آن توسط شیخ الطائفه مطلبی را ارسال فرموده بودند؛ عبارتشان را ذیل جلسه سیصد و هشت ارسال فرموده‌اند. فرموده‌اند: «ادعا این است که شیخ طوسی روایاتی را که در قرن چهارم تصفیه شده بود، احیا کرده است. برخی از این موارد منجر به احیاء شدن روایات متعارض شد»؛ یعنی قبلاً تصفیه کرده بودند و متعارض ها از بین رفته بود. ایشان دوباره احیاء ممات کردند. «اگر ایشان احیاء نمی‌کرد این تعارضات نبود. البته حتی برخی از روایات غیر متعارض هم همین خصوصیت را […]

درس فقه(٣١۵)- احتمال تقیه در رفتار جعفر بن علی.

بسم الله الرحمن الرحیم       خروج حضرت از سامرا و رفع ممانعت از ارث توسط خلیفه بعد از هفت سال؛ تعبیر هدایة الکبری شاگرد: اگر توبه جعفر، ثابت بشود، آن وقت مذهب اولاد جعفر نمی‌تواند شاهد مطلبی که فرمودید باشد. چون ممکن است آن‌ها شیعه شده باشند چون پدرشان توبه کرده است. استاد: می‌فرمایید اگر توبه ایشان ثابت شود، ذریه ایشان همراه پدرِ تائب هستند، چه منافاتی با عرض من دارد؟ که توبه ایشان در شرائطی بود که چاره‌ای جز اظهار توبه نبود. شاگرد: اعتقاد آن‌ها اعم از این است که به‌خاطر توبه پدر باشد یا به‌خاطر احتمال […]

درس فقه(٣١۴)- احتمال تقیه در رفتار جعفر بن علی

بسم الله الرحمن الرحیم       جمله ابوسعید العصفری الرواجنی قبل از تولد حضرت بقیة الله در منابع اهل‌سنت «لأُقاتل به مع المهدی عج» دیروز از مطالبی صحبت شد. اگر در ادامه آن‌ها نکاتی را ذکر کنم، خوب است. حافظه من خیلی صدمه دیده است؛ اصلاً این جور نبود. گاهی می‌بینم یا باید مباحثه نکنم یا اگر مباحثه می‌کنم چیزی که فعلاً در ذهنم می‌آید را بگویم تا سر نخ بشود. بعد هم تذکر مستمر بدهم تا شما مراجعه کنید. دیروز گفتم رواجنی پنجاه سال قبل از حضرت بود؛ بعد دیدم در ذهن من یک پنجی بود ولی یک […]

درس فقه(٣١٣)- احتمال تقیه برای جعفر بن علی و صیانت از جان حضرت حجت عج.

بسم الله الرحمن الرحیم         احتمال تقیه جعفر برای صیانت از جان حضرت بقیة الله ایجاد موج حساسیت به حضرت بقیة الله توسط قصیده دعبل در میان خلفاء عباسی   در جلسات قبل مباحثی مطرح شد. در اطراف آن محتملات ضعیفه‌ای آمد که قابل طرح جدی نیست اما در ذهن می‌آید. در ذهن آمدن خودش فضایی دارد. قضیه قصیده دعبل در ذهن من خیلی جلوه کرد. سال‌ها بعد از این‌که شنیده بودم خیلی نقش پررنگی در آثار بعدی ایفاء کرد. در کلمات هم خیلی ندیدم. اما الآن به گمانم برای آثار بعدش خیلی اهمیت دارد. قضایای جعفر […]

درس فقه(٣١٢)- احتمال صیانت برخی از فطحیه از امام کاظم علیه السلام.

بسم الله الرحمن الرحیم     احتمال پررنگ شدن فطحیه برای صیانت از امام ع نسبت به مباحثی که مطرح شد، کلیاتی را عرض کردم. فقط از مطالبی هم که نقل شد، این بود که احتمال داده شد اساس کار فطحیه بر صیانت حفظ امام باشد. این احتمال داده شد. هرگز نخواستم عرض کنم فطحیه با تشریفاتی که در زمان خودش بود و فرقه بودند، همه این‌طور بودند. اصلاً نخواستم این را عرض کنم. می‌خواستم عرض کنم به صرف این‌که بگویند یکی فطحی بود، کافی نیست. بلکه برخی از اعیان طایفه به این کار باد می‌دادند و فطحیه را پررنگ […]

درس فقه(٣١٠)- فقه الحدیث ذروا ما رأووا.

بسم الله الرحمن الرحیم       اظهریت معنای فتوا در تعبیر «ذروا ما رأوا» قبل از این‌که بحث حدیث عمر بن یزید را ادامه بدهیم، به مطالبی که در ادامه جلسه قبل افاده فرمودند را اشاره می‌کنم. تفصیل بیشترش را هم ان شاءالله خودتان مراجعه می‌کنید که در ذیل مباحثه جلسه سیصد و هشت می‌باشد. دو مطلب ارسال شده است. یکی که همان توضیحات و تحقیقات بیشتری راجع به این‌که در قرن چهارم، علماء روایات را تصفیه کرده‌اند، مرحوم شیخ هم به‌خاطر نظر بازی که داشتند، آن هایی که علماء تصفیه کرده بودند را دوباره به فضای روایات برگرداندند. […]

درس فقه(٣٠٩)- بررسی ادعای تصفیه روایات در قرن چهارم.

بسم الله الرحمن الرحیم       بررسی ادعای تصفیه احادیث در قرن چهارم و بازیابی آن‌ها توسط شیخ طوسی صفحه آخر مصباح سید بحرالعلوم، تنبیه سوم، روایت عمر بن یزید بودیم. سید فرمودند: «روی الکلینی طاب ثراه فی کتاب الروضه بسند ضعیف». چرا فرمودند «ضعیف»؟ وجه ضعف چیست؟ در مباحثاتی که دیروز شد، دو-سه مطلب پر فایده مطرح فرمودند. آخرین مطلب را ذیل جلسه دیروز –جلسه سیصد و  هشت [در فدکیه]- گذاشتم. تلقی من این‌گونه بود؛ کار مرحوم شیخ الطائفه طوسی در تهذیب به این صورت بوده که علمائی که در قرن چهارم یک تلاشی کردند ایشان یک بازنگری […]

درس فقه(٣٠٨)- زینه های ثبوتی در اول ماه و لوازم آنها.

بسم الله الرحمن الرحیم       فوائد و لوازم گزینه‌های ثبوتی در تعیین شهر شاگرد: فرمودید چون حرکات سه گانه بر هم منطبق نمی‌شود، لذا شارع برای اثبات ماه راه‌های ثبوتی مختلفی دارد، آیا این راه‌های مختلف در کاشفیت از ماه دارای مراتب هستند؟ یعنی کشف یکی از ماه قوی‌تر از دیگری است بطوری که مرحله بالاتری از کشف را داشته باشد یا همه در یک مرتبه هستند؟ اگر دارای مراتب هستند، چه اموری را باید در نظر بگیریم تا بفهمیم که کدام یک کشف بالاتری دارند؟ استاد: فرمایش خیلی خوبی است. مطالبی که دیروز عرض کردم، یک مطلب […]

درس فقه(٣٠٧)- ٣٠-٠١-١۴٠۴- استاد یزدی زید عزه

بسم الله الرحمن الرحیم       مخالفت روایات رؤیت قبل از زوال با آیه «قُلْ هِيَ مَواقيتُ لِلنَّاس» در کلام شیخ الطائفه مطلبی را که مطرح فرموده اند؛ اینکه راجع به روایات رؤیت قبل از زوال مرحوم شیخ فرمودند که این دو روایت حماد و عبید خلاف قرآن است. در جلسه قبل برخی از آقایان فرمودند که منظور از قرآن، آیه «أَتِمُّوا الصِّيامَ إِلَى اللَّيْل‏»[1] است. من مراجعه کردم تا ببینم کدام یک از آیات اظهر است. روایات حماد و عبید که رؤیت قبل از زوال دارد و مُجزی است تا امروز شروع ماه باشد، در یک روایت بعدی […]

درس فقه(٣٠۶)- فقه الحدیث روایت ابن راشد

بسم الله الرحمن الرحیم       اشاره به وجود گزینه‌های ثبوتی در روایت ابن راشد با عدم تصریح به نفی غیبوبت بعدالشفق  [اگر] نظر شریفتان باشد مشغول مصابیح علامه طباطبائی سید بحر العلوم رضوان‌الله‌علیه بودیم. نمی‌دانم کتاب صوم مصابیح چاپ شد یا نه؟ شاگرد: تا جلد چهارم آمده که صلات است. استاد: بله، شاید هنوز صوم چاپ نشده باشد. مصباحٌ سید بحر العلوم را مباحثه کردیم، به صفحه آخر رسیدیم. سید فرمودند: «ینبغی التنبیه لامور». تنبیه اول و ثانی را خواندیم. تنبیه ثالث ماند. تنبیه ثالث مربوط به روایت عمر بن یزید است که به بحث‌های روائی ما مربوط […]

درس فقه(٣٠۵)- حل تعارض روایت ابن راشد با یقطینی.

بسم الله الرحمن الرحیم       وجه حل تعارض بین روایت ابن راشد و یقطینی در فرض بیان ثبوت در دو روایت حمد بن الحسن باسناده، عن أحمد بن محمد بن الحسن، عن أبيه، عن محمد بن الحسن الصفار، عن محمد بن عيسى، عن أبي علي بن راشد قال: كتب إلي أبو الحسن العسكري عليه السلام كتابا وأرخه يوم الثلثا لليلة بقيت من شعبان وذلك في سنة اثنين وثلاثين ومأتين، وكان يوم الأربعاء يوم شك، فصام أهل بغداد يوم الخميس وأخبروني أنهم رأوا الهلال ليلة الخميس، ولم يغب إلا بعد الشفق بزمان طويل، قال: فاعتقدت أن الصوم يوم الخميس […]

درس فقه(٣٠۴)- فقه الحدیث روایت ابن راشد.

بسم الله الرحمن الرحیم       فقه الحدیث روایت ابن راشد حمد بن الحسن باسناده، عن أحمد بن محمد بن الحسن، عن أبيه، عن محمد بن الحسن الصفار، عن محمد بن عيسى، عن أبي علي بن راشد قال: كتب إلي أبو الحسن العسكري عليه السلام كتابا وأرخه يوم الثلثا لليلة بقيت من شعبان وذلك في سنة اثنين وثلاثين ومأتين، وكان يوم الأربعاء يوم شك، فصام أهل بغداد يوم الخميس وأخبروني أنهم رأوا الهلال ليلة الخميس، ولم يغب إلا بعد الشفق بزمان طويل، قال: فاعتقدت أن الصوم يوم الخميس وأن الشهر كان عندنا ببغداد يوم الأربعاء، قال: فكتب إلي زادك […]

درس فقه(٣٠٣)- روایت ابن راشد

بسم الله الرحمن الرحیم         فقه الحدیث روایت ابن راشد استدلال آیت‌الله سیستانی در نفی اتحاد آفاق و اثبات رؤیت هر بلد به روایت ابن راشد دیروز حدیث را طبق نسخه وسائل و تهذیب چاپ نجف خواندیم؛ حمد بن الحسن باسناده، عن أحمد بن محمد بن الحسن، عن أبيه، عن محمد بن الحسن الصفار، عن محمد بن عيسى، عن أبي علي بن راشد قال: كتب إلي أبو الحسن العسكري عليه السلام كتابا وأرخه يوم الثلثا لليلة بقيت من شعبان وذلك في سنة اثنين وثلاثين ومأتين، وكان يوم الأربعاء يوم شك، فصام أهل بغداد يوم الخميس وأخبروني أنهم […]

درس فقه(٣٠٢)- روایت ابن راشد.

بسم الله الرحمن الرحیم         فقه الحدیث روایت ابن راشد الف) اختلاف نسخه و ترجیح نسخه «ملاذ الاخیار» حمد بن الحسن باسناده، عن أحمد بن محمد بن الحسن، عن أبيه، عن محمد بن الحسن الصفار، عن محمد بن عيسى، عن أبي علي بن راشد قال: كتب إلي أبو الحسن العسكري عليه السلام كتابا وأرخه يوم الثلثا لليلة بقيت من شعبان وذلك في سنة اثنين وثلاثين ومأتين، وكان يوم الأربعاء يوم شك، فصام أهل بغداد يوم الخميس وأخبروني أنهم رأوا الهلال ليلة الخميس، ولم يغب إلا بعد الشفق بزمان طويل، قال: فاعتقدت أن الصوم يوم الخميس وأن الشهر […]

درس فقه(٣٠١)- بررسی روایت ابن راشد.

بسم الله الرحمن الرحیم       بررسی روایت ابن راشد قرار بود حدیث ابن راشد را بخوانیم. در وسائل، «باب أنه لا عبرة بغيبوبة الهلال بعد الشفق و لا بتطوقه و لا برؤية ظل الرأس فيه و لا بخفائه من المشرق»[1]. مرحوم صاحب وسائل عنوان این باب را «عدم العبرة» زده‌اند. طبق فتوای مشهور اصحاب است که از روایات تطوق و غروب بعد الشفق و رویة الظل اعراض کرده‌اند. البته مرحوم صدوق در فقیه این‌ها را همین جور آورده‌اند و اشاره‌ای ندارند که اعراض هست یا نیست. اولین روایت، روایت تهذیب است که مرحوم شیخ از پسر محمد بن […]

درس فقه(٣٠٠)- اکتفاء به مسما در بعض

بسم الله الرحمن الرحیم       تناسب حکم و موضوع در تشخیص معنای «اکتفاء به مسمی» در منابع فقهی خلاصه‌ای از مباحثی که دیروز مطرح شد را عرض می‌کنم، اما روایت ابن راشد را امروز و فردا تمام کنیم. چون به این روایت استشهاد شده است. نسبتاً هم قوی است. لذا نیاز داریم که یک تأمل بیشتری روی آن داشته باشیم. دیروز آخر کار مباحثه به اینجا رسیدیم که آیا ممکن است خط نصف النهار شخصی با مسمای فعلیت شهر تصحیح بشود یا نه. مواردی بود که مسمی در متعلق بود. مسمی در موضوع حکم بود. در فدکیه هم […]

درس فقه(٢٩٩)- خاستگاه تقویم جهانی.

بسم الله الرحمن الرحیم       خاستگاه تقویم جهانی؛ راه‌حلی برای عویصه نوعیت و اختلاف در ماه مبارک راجع به جلسه قبل مطلبی ارسال فرمودند. ذیل جلسه دویست و نود و هشت آمده است. اشکالی به مطالبی است که عرض کرده ام. اشکالی است که رنگ فنی دارد. فرموده‌اند: اکتفاء به صدق مسمی در مواردی است که فعل مکلف مسمای موضوع حکم را محقق کرده است. بحث ما بر سر این بود که آیا ممکن است یک نصف النهار خاص میزان قرار بگیرد و بتوانیم یک تقویمی ارائه بدهیم که همخوانی با ارتکازات اولیه داشته باشد و خروجی آن […]

درس فقه(٢٧٨)- نصف النهار مبدأ برای رؤیت هلال

بسم الله الرحمن الرحیم       بحثی پیرامون روایت «جدتنا فاطمه حجة الله علینا» شاگرد: در تفسیر اطیب البیان روایتی منسوب به حضرت است، «نحن حجج اللّه على خلقه، و جدّتنا فاطمة حجة اللّه علينا»[1]، اشکال کرده‌اند که این تفسیر متأخر است و برای این روایت منبعی قبل از این منبع نیست. ذیلش هم اشاره به فرمایش آیت‌الله حسن زاده دارند که ایشان طبق این روایت، شهادت رابعه در اذان را مطرح فرمودند. سابقا فرمایشی داشتید که وقتی یک روایت در منابع متقدم پیدا نشد، اشکال نکنید که روایت موضوع است. ولی اگر در کتاب متاخری که مثلاً برای […]

درس فقه(٢٩٨)- اکتفا به مسمای تحقق شهر در نصف النهار دحوالارض

بسم الله الرحمن الرحیم     اکتفاء به مسمای تحقق شهر در بلاد شرقی نصف النهار دحو الارض دیروز عبارتی را می‌خواندیم؛ هم از خلاصه گیری مباحث، که آقا فرموده بودند. هم از نوشته آقا که راه‌هایی را ارائه داده بودند تا برای بحث از رؤیت هلال کافی باشد، بدون این‌که نیازی به توسعه دادن در مرحله اثبات باشد که دلیل روشنی بر آن نداریم. شاگرد: سؤال شد که اگر قبل از زوال نصف النهار دحو الارض هلال رؤیت شد، و در این موقع، پنج بعد از ظهر من است. چه راه‌های ثبوتی‌ای داریم؟ و چه دلیل اثباتی برای آن‌ها […]

درس فقه(٢٩٧)- شخصی بودن در نصف النهار دحوالارض.

بسم الله الرحمن الرحیم       اهلال هلال قبل از دخول شهر و مسأله دیه مغلظه دیروز مثالی زده بودند به دیه مغلظه در ماه حرام؛ فرموده بودند اگر اهلال هلال و خروج قمر از تحت‌الشعاع وسط روز باشد و شما بگویید شهر داخل شده؛ مثلاً ساعت دو بعد از ظهر سی ام جمادی الثانی باید بگوییم ماه رجب داخل شده؛ پس اگر قبل از غروب آفتاب قتلی صورت گرفت، دیه مغلظه دارد. چه عمدی و چه خطائی. خطائی هم طبق اطلاقات فتوا می دهند و نص هم هست. من عرض کردم اگر موضوع در اینجا مترتب بر یک […]

درس فقه(٢٩۶)- نفی ادعای قول شهرت در اعتبار رؤیت هر بلد.

بسم الله الرحمن الرحیم       نقدی بر انتساب قول «لکل بلد حکم نفسه» به مشهور جلسه قبل مطالبی راجع به عبارات مشهور و بلاد متباعده و متقاربه عرض شد. بعداً آقا جوابی دادند و گویا هم از من و هم از جمع حاضر این توقع را دارند که به فرمایش ایشان توجه بشود. فرموده‌اند: «این بیان را تکرار کردم تا هم اگر در ارسال قبل مورد عنایت ویژۀ‌حضرتعالی و دوستان قرار نگرفته، هم اکنون لحاظ گردد». شاگرد: مطالب مهمی هم در آخر جلسه قبل فرمودید. بحث توجیه خطأ نصف النهار استاد: بله ولی حالا چون بحثی که ایشان […]

درس فقه(٢٩۵)- نصف النهار دحوالارض.

بسم الله الرحمن الرحیم       وجوه مختلف تعیین روز کره در نصف النهار دحو الارض تعیین ساعت و روز و ماه کره با معیار غروب کوک مرحوم سید در مصباح سه تنبیه را فرمودند. فقط تنبیه ثالث مانده بود. از آن جا به بحث خسوف و کسوف رفتیم و روایت ابن راشد هم ماند تا از آن بحث کنیم  و می رسیم ان شاءالله. مطلبی از کسوف و خسوف در ذهنم نیست. اگر نکته و افاده ای در ذهن شریف شما هست بفرمایید. بحثی که مانده بود این بود که اگر یک نصف النهار مشخص را میزان قرار […]

درس فقه(٢٩۴)- تعیین نصف النهار دحو الارض و اشکالات آن.

بسم الله الرحمن الرحیم     عدم تطبیق قبة الارض بر مکه در عبارات منجمین؛ اشعار عبارت بحارالانوار بحث جلسه قبل پیرامون مباحثه‌ای بود که ببینیم یک نصف النهار خاص در کجاها مشکل پیدا می‌کند. روی حساب تکلیف صوم و سائر اعمال کجا یک حکم ثانوی می‌آید و حکم این نصف النهار خاص را از کار می‌اندازد؟ کجا است که مجبور می‌شویم یک انشاء طولی داشته باشیم تا این حکم از بین برود؟ صحبتی از اصل خود این نصف النهار هم شد؛ مناقشه فرمودند؛ آن آقا فرمودند در روایت «طالع الدنیا السرطان» نخوابیده که این «طالع الدنیا» برای نصف النهار […]

درس فقه(٢٩٣)- فی ادعای شهرت در اعتبار رؤیت هر بلد.

بسم الله الرحمن الرحیم       نفی ادعای شهرت در رویت هر بلد تفاوت قول شیخ طوسی و قول عکرمه در مسأله رویت هلال؛ اهلال هلال و رویت در هر بلد در جلسه قبل از [کتاب] منتهی عبارتی را خواندیم؛ نکته‌ای که در فرمایش ایشان بود را به این صورت عرض کردم؛ فرمودند: مسألة: إذا رأى الهلال أهل بلد، وجب الصوم على جميع الناس، سواء تباعدت البلاد أو تقاربت. و به قال أحمد، و الليث بن سعد، و بعض أصحاب الشافعيّ. و قال الشيخ- رحمه اللّه-: إن كانت البلاد متقاربة لا تختلف في المطالع، كبغداد و البصرة، كان حكمها […]

درس فقه(٢٩٢)- اشکال موضوعیت دادن به رؤیت در عبارت مرحوم تهرانی.

بسم الله الرحمن الرحیم       لزوم بررسی تاریخ کتابت تعلیقه علامه تهرانی در جلسه قبل مطالبی مطرح شد. آقا فرموده بودند یازده سال در این مسائل تحقیق کرده‌ام؛ اطلاعاتی که در مسیر تمرکز بر یک مطلب به دست کسی می‌آید خیلی مغتنم است. ان شاءالله ما هم استفاده کنیم. هر چه در ذهن قاصر من واضح است و می‌فهمم عرض می‌کنم تا ایشان هم جواب بدهند. در مورد رساله مرحوم آقای تهرانی، صفحه چهل و شش مطلبی را عرض کردم. ایشان یک پاورقی داشتند. بعد از این‌که در دو-سه صفحه ضابطه‌ای که تعبیر «اَلهَمَنا الله» داشتند را توضیح […]

درس فقه(٢٩١)- موضوعات سماوی و اعتبار دیدنِ انسان

بسم الله الرحمن الرحیم       تنظیر نادرست اهلال هلال با طلوع و غروب منوط به ناظر بحث در این بود که آیا احکام شرعی نسبت به موضوعات سماوی، هیوی و نجومی، دائر مدار همانی است که دیده می‌شود و به چشم انسان‌ها می‌آید؟ یعنی انسان مدار است؟ یا نه، یک واقعیتی دارد که آن اصلِ موضوع است و احکام هم بر آن‌ها بار می‌شود. ملاحظه کردید آقا از مشهد فرموده بودند که یازده سال روی این مسائل زحمت کشیده بودند. کسی که سال‌ها کار کرده از نکاتش استفاده می‌کنیم. نظر ایشان بر این بود که اهلال هلال با […]

درس فقه(٢٩٠)- اهلال هلال و قواعد نور.

بسم الله الرحمن الرحیم       عدم تأثیر لیالی مقمره در تبیّن فجر در جلسه قبل بحثی راجع به لیالی مقمره شد، آقا به من جزوه‌ای الآن دادند. ان شاءالله نگاه می‌کنم و بعداً عرض می‌کنم. نمی‌دانم در همین مباحثه بود یا بعد از ظهرها بود که فقه مباحثه می‌کردیم، یادم هست که چند جلسه راجع به لیالی مقمره بحث کردیم. تأکیدی که عرض من بود، این بود که در آیه شریفه «حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ ٱلۡخَيۡطُ ٱلۡأَبۡيَضُ مِنَ ٱلۡخَيۡطِ ٱلۡأَسۡوَدِ مِنَ ٱلۡفَجۡر»[1]، ظهور عرفی «تبین» این است که دارد آن را جزء موضوع قرار می‌دهد یا نه، آیۀ شریفه […]

درس فقه(٢٨٩)- تبیین هلال شخصی

بسم الله الرحمن الرحیم       تبیین هلال شخصی و نفی آفاق با تکیه بر هندسه نور دیروز مطرح شد که ممکن است بحث اهلال هلال طوری فرض شود که از ناظر، مستقل باشد و آفاق دخالت نکند. بیانش را هم به این صورت عرض کردمکه به سبک قواعد هندسی تابش نور می‌توانیم ترسیم کنیم. این‌که کره قمر باشد و شمس [هم باشد] و این قمر به دور یک مرکزی بگردد. طبق قواعد اُپتیک و نور شناسی، آن را ترسیم کنیم. یعنی مدل ذره ایِ سیرِ نور؛ چند مبنا هست؛ یکی مدل‌های موجی ای که برای نور ترسیم می‌شود، […]

درس فقه(٢٨٨)- تفاوت کسوف با اهلال هلال

بسم الله الرحمن الرحیم     نقش آفاق در تحقق کسوف و ظاهره سماوی بودن اهلال هلال بحث سر این بود که خسوف و کسوف با اهلال هلال تفاوت دارد یا ندارد. من عرض کردم در مانحن فیه تفاوت فنی دارند. چون خسوف و کسوف که [با] آفاق [ارتباط] داردو ارتکاز هم موافق آن هست. ولو در مباحثه طلبگی اشکالاتی را مطرح کردم ولی قرار نیست مباحثه کافر ماجرایی که می کنیم را در پایان کار دخالت بدهیم. حاج آقا زیاد این کافر ماجرایی را می‌فرمودند. از استادشان از استادش نقل می‌کردند. یکی از اساتید مهم حاج آقا، مرحوم آشیخ […]

درس فقه(٢٨٧)- اشکالات نوعیتِ شهور.

بسم الله الرحمن الرحیم       طریقیت حادثه سماوی اهلال هلال به دخول شهر و نفی بقاع از آن نقدی بر بیان علامه تهرانی در مراسلات فرمودند خسوف و کسوف با خروج قمر از تحت‌الشعاع تفاوتی ندارد. حاصل فرمایش همین بود. در جلسه قبل اصل عرض من مختصر بیان شدولی حتماً به توضیح بیشتری نیاز دارد. ببینید از نظر بحث فقهی قیاس کردن مانحن فیه به خسوف و کسوف، تمام نیست. چون یک تفاوت ظریف فنی و کلاسیک دارد. ما که در کلاس فقه مشغول بحث هستیم حتماً باید این‌ها را از هم جدا کنیم. یک وقتی می‌بینیم جداکردنی […]

درس فقه(٢٨۶)- اشکالات نوعیتِ شهور

بسم الله الرحمن الرحیم       نقدی بر مبنای نوعیت شهور در بقاع؛ روش حذفی در نفی بقاع و اثبات تکوینی ظاهره سماوی الف) نقد علامه تهرانی بر تفکیک بین خروج از تحت‌الشعاع و کسوف در ظاهره سماوی بودن صفحه چهل و دو از کتاب رسالة حول رویة الهلال بودیم. فرمودند: إن قلتَ: فرق بین الكسوف و خروج القمر عن تحت الشعاع، لأنّ الكسوف لیس أمراً سماویاً؛ و لا ربط له بالقمر؛ بل هو عبارةٌ عن احتجاب الشّمس لأهل الأرض بحیلولة القمر، الحاصل بدخول الأرض فی الظلّ المخروطی من القمر، كما ورد هذا العنوان فی الروایة، بأنّه كُسِفت عَنَّا […]

درس فقه(٢٨۴)- مراحل استنباط در مسائل فقهی

بسم الله الرحمن الرحیم     چهار مؤلفه در استنباط فقهی؛ تقریر، تأیید، تدلیل، اختیار لزوم تفکیک مراحل استنباط در نقد بحث رویت هلال جزوه‌ای را که مصباحی از مصابیح علامه بحر العلوم بود بحث می‌کردیم. ظاهراً تنبیه دوم را هم خواندیم. به تنبیه سوم که رسیدیم عرض کردم دو بحث را هم به مباحثه اضافه کنیم تا تمام بشود. یکی بحث خسوف و کسوف بود. یکی هم روایت ابن راشد بود. اگر زنده بودیم این دو را مباحثه می‌کنیم. بحث کسوف یک جلسه مباحثه شد، بعدش خصوصیت هلال ماه جمادی الاولی پیش آمد. جلسه دویست و شصت و چهار […]

درس فقه(٢٨٣)- عیین نصف النهار واحد، اشکالات و جواب آنها

بسم الله الرحمن الرحیم       نگاه نقادانه به مطالب علمی دیروز عرض کردم برگه‌ای را ارسال کنند، آن را ارسال کردند. سه جلسه هست؛ [در ذیل] جلسه دویست و هفتاد و شش، دویست و هفتاد و نه، و دویست و هشتاد و دو [گذاشته شده]. این متنی که دیروز خواندم و عرض کردم بگذارند، ذیل جلسه دویست و هشتاد و دو گذاشته شده است. دو جلسه هم مطالب قبلی بود؛ دویست و هفتاد و نه، و دویست و هفتاد و شش بود. هر کدام را اشاره می‌کنم. اول این‌که باعث خوشحالی بنده است؛ این را گذاشته بودم، چون […]

درس فقه(٢٨٢)- تعیین نصف النهار دحو الارض و جواب به اشکالات

بسم الله الرحمن الرحیم       رویت قبل از زوال نصف النهار مبداء و نحوه شروع ماه در بلاد شرقی جلسه قبل عرض کردم که یکی از اعزّه از مشهد فرموده اند که یازده سال است که در مورد رؤیت هلال تحقیق کرده‌ام، لطف کردند نکاتی را برای این مباحثه ارسال کرده اند. ما هم محضرشان استفاده می کنیم. شاگرد: در جلسه قبل فرمودید وقتی دحو الارض را مبدأ قرار می‌دهیم، چشممان را از آفاق محلی می‌بندیم. در بحث طولیت هم فرمودید تا جایی که ممکن است با همین نصف النهار تکلیف بلاد را روشن می‌کنیم. طولیت برای جایی […]

درس فقه(٢٨١)- تعیین نصف النهار دحوالارض و جواب به اشکالات.

بسم الله الرحمن الرحیم        چهار احتمال طریقه صوم و صلات در قطب دیروز عبارت مرحوم سید در عروه را خواندیم. ایشان چهار وجه را ذکر کردند. فرمودند: «فلا يبعد كون المدار في صومه وصلاته علىٰ‌ البلدان المتعارفة المتوسّطة ، مخيّراً بين أفراد المتوسط»؛ این اوّل بود. «وأمّا احتمال سقوط تكليفهما عنه فبعيد»؛ این هم احتمال دوم بود. «كاحتمال سقوط الصوم وكون الواجب صلاة يوم واحد وليلة واحدة»؛ این هم احتمال سوم است. یعنی در کل سال صوم که ساقط است ولی یک نماز یوم و یک نماز لیل بخواند. چون شش ماه روز و شش ماه شب […]

درس فقه(٢٨٠)- تقویم جهانی و نصف النهار دحو الارض.

بسم الله الرحمن الرحیم       اشکال تقویم شخصی کره و تعیین شروع ماه در بلاد مختلف و جواب آن شاگرد: معیار تقویم جهانی را نصف النهار مبداء قرار دادید. فرمودید: اگر رؤیت هلال بعد از زوال نصف النهار مبدأ یا بعد از غروب صورت بگیرد، هنوز در تقویم جهانی ماه رمضان نشده است. آیا قبول می‌کنیم که در بقعه‌هایی که رؤیت هلال کرده اند، ماه رمضان شروع نمی شود؟ آیا در اینجا بگوییم روزه بگیرند یا نگیرند؟ استاد: این‌که می‌فرمایید برخی بقاع ببینند، خدمت یکی از آقایان هم عرض کردم که نیاز داریم معین کنیم. همین جور کلی […]

درس فقه(٢٧٩)- شخصی بودن در نصف النهار دحوالارض

بسم الله الرحمن الرحیم         شخصیت و عدم تحقق نوعیت در نصف النهار دحو الارض  اشکال افحش در قائل شدن به نصف النهار واحد و جواب آن:   اشکال اَفحشیّت به نصف النهار شخصی شد. در دو جلسه قبل عباراتی گذاشته شده بود. بند اول آن این بود؛ که اگر ما یک نصف النهار مشخص و معین را برای تنظیم امر شهر و سائر ایام قرار بدهیم، این‌که شما بگویید: امشب شب سی ام ماه شعبان کابل باشد، در قم شب اول ماه مبارک باشد، درحالی‌که فاصله آن‌ها نیم ساعت یا یک ساعت است. اگر شما یک […]

درس فقه(٢٧٧)- نصف النهار دحو الارض

بسم الله الرحمن الرحیم        جلسه قبل بحث‌هایی شد؛ از خصوصیاتش فاصله‌ای شد. شاگرد: قرار بود در مورد نکته طولیت صحبت بفرمایید. همان‌طوری که ما برای ساعت محلی و ساعت جهانی غرضی داریم، می‌توان به این صورت فرض کرد که در یک نگاه، ماه شخصی است که طبق «إِنَّ عِدَّةَ ٱلشُّهُورِ عندالله»[1] لیلة القدر به این صورت در می آید، اما از آن طرف شارع یک اغراضی با روز و شب بندگان دارد که در طول ماه شخصی، یک ماه شرعی و اعتباری را قرارداد کنند. استاد: حاصل فرمایش شما این می‌شود: احکام تکوینیات و تشریعیاتی که مربوط […]

درس فقه(٢٧۶)- نظریه موضوعیت داشتنِ زوال هر بلد و لوازم آن

بسم الله الرحمن الرحیم         لوازم نظریه موضوعیت زوال هر بلد قبل از شروع ماه جمادی الاولی، بحث خسوف و کسوف مطرح شد. یک جلسه هم مباحثه شد. ولی چون هلال ماه جمادی الاولی خصوصیتی داشت، بحث عوض شد. واقعاً هم برکت و فیوضات ایام فاطمیه بود. برای من خیلی جالب بود. البته بحث‌های خسوف و کسوف ماند، به نظرم فقط یک جلسه بحث شد. در جلسه قبل مطالبی عرض شد؛ مطالبی برای من ارسال شده در رابطه با اشکالاتی که به عرض من وارد است. لوازمی که دارد. خیلی خوب است. من خدمت شما گفتم حتی […]

درس فقه(٢٧۵)- لابدیتِ تعیین یک نصف النهار

بسم الله الرحمن الرحیم     لابدیت از نصف النهار معین این چند کلمه‌ای که من خدمت شما عرض می‌کنم، الحمدلله بقیه اعزّه هم آن را تتمیم می‌کنند. مواردی هست که خیلی خوب و مناسب بحث ما است. اصل صحبت ما در لابدیت بود. این‌که لابدیت مسلّم بشود یا نشود. ظاهرش این است که با مفروضیت کرویت و با پشتوانه تجربیاتی که خیلی محل نیاز بشر شده، و به‌خاطر مشکلاتی که داشتند، لابدیت یک شخص نصف النهار معیّن قوی است. این مجموع عرض من بود. بنابراین در مجموع، این امر لابد منه است. اگر همین‌طور چیزی بگوییم، حرفی نیست. یک […]

درس فقه(٢٧۴)- شخصی بودن اول ماه

بسم الله الرحمن الرحیم        تحلیل نگاشتیِ جزئیت حرکت قمر با بلاد کره زمین دیروز به اینجا رسیدیم؛ اگر بخواهیم روی یک حرکت شخصی -که همه باحثین در جزئیت و عدم نوعیت آن اتفاق نظر دارند- تحلیل نگاشتی با بلاد کره زمین انجام بدهیم؛ یعنی قوسی که قمر به دور زمین می‌گردد، که در یک ماه یک شخص حرکت دایره است، را بیاییم نگاشت کنیم؛ شب و روز بلاد را برچسب کنیم و روی این قوس بزنیم؛ مثلاً بگوییم از این لحظه که قمر در این نقطه قوس است، شب قم آغاز می‌شود. تا دوازده ساعت بعدش که […]

درس فقه(٢٧٣)- شخصی یا نوعی بودنِ ماه

بسم الله الرحمن الرحیم         پیشنهاد مقاله پژوهشیِ نوعیت یا شخصیت در مسائل رؤیت هلال، و رِوال شروع مقاله اصل سؤال ما این بود که خلاصه تعیین کنیم در ماه، در لیلة القدر، در روز عید، سر و کار ما با شخصیت است یا با نوعیت ؟ به گمانم سؤال خوبی است. نمی‌دانم در موضوعات فقهی متعددی که پایان نامه نوشته شده، این موضوع هست یا نیست. یک پیشنهاد خوبی است؛ در ذهن شریفتان باشد. مقاله بشود، پایان نامه بشود. این‌که سر و کار ما در تقویم و مسائل رؤیت هلال با شخصیت است یا با نوعیت […]

درس فقه(٢٧٢)- شخصی بودن لیلة القدر

بسم الله الرحمن الرحیم       تاملی در مقدار مقارنتین در کلام علامه تهرانی بعضی از نکات هست؛ به آن‌ها اشاره‌ای بکنم تا بعداً روی آن تأمل کنید. مسامحه‌ای که در مراسلات فرموده بودند را دیروز عرض کردم. یکی هم صفحه چهل و هفتم کتاب است. در مورد بین خروج قمر از تحت‌الشعاع تا خروج قمر از تحت‌الشعاع بعدی، فرموده‌اند: فهو یحسب لنا دقیقاً أنّ خروج القمر عن تحت الشعاع إنّما یكون بعد ٤٤ قه و ١٢ عت ٢٩ و یوماً من الشهر الماضی تقریباً[1] اول فرموده‌اند «یحسب لنا دقیقاً» بعد فرموده‌اند «تقریباً». در تعلیقه فرموده‌اند: إنّما قيّدناه بالتقريب […]

درس فقه(٢٧١)- برچسب زنی در حرکت قمر

بسم الله الرحمن الرحیم         تطابق خط غروب و نصف النهار در اعتدال بهاری در کلام علامه تهرانی شکل‌های سهمی را ملاحظه فرمودید؛ در دو روز از سال خط غروب مستقیم می‌شد، و در غیر از آن، اُریب بود و مستقیم نبود. چون آقای مُنظور احمد در نرم افزارش عمر هلال را هم دخالت داده، آثار دخالت دادن عمر هلال در این شکل،- که محمد عوده دخالت نداده بود –  رنگ‌ها بود که مربوط به عمر هلال بود و نقاط را برای لایه‌ها قرار داده بود؛ به خلاف نرم‌افزار عوده. البته معیارش یالوپ است و الّا خود […]

درس فقه(٢٧٠)- بیان نوعی بودنِ دخول ماه

بسم الله الرحمن الرحیم       غیر اطمینانی بودن نقشه رؤیت پذیری، در هلال های بحرانی در بحث خسوف و کسوف بودیم، ولی به مناسبت هلال این ماه و از فوائد و برکات این ماه بود که چند جلسه‌ای مشغول شدیم. در آخر جلسه قبل تذکر دادم که در جلسه بعدی بحث کنیم؛ این‌که ایام ماه و خصوصیاتش را نوعی یا شخصی بگیریم، در تطبیقش در برچسب زنی تفاوتی پیش می‌آید. نسبتا هم روشن است اما خود همین چیزهایی که روشن است را اگر تکرار کنیم و برگردیم و موضوع را با مطالب کلی تطبیق بدهیم، در خود این […]

درس فقه(٢۶٩)- نقشه رؤیت پذیری هلال

بسم الله الرحمن الرحیم       اشکال به لایه دوم سهمی طبق معیار یالوپ در خاطرم هست که یکی از آقایان فرمودند توضیحی از شکل سهمی در جلسه قبل مانده است؛ من یادم نیامد که چه فرمودند. اگر تشریف دارند، بفرمایند.  در همان صفحه هم مطلبی را ارسال فرموده اند؛ راجع به لایه ی دوم است؛ الف بود و ب و ج. به نظرم مطلبشان را در صفحه خط غروب فرستادند. وهمچنین متنی را به من دادند؛ پی جویی می کنند، ظاهرا اصفهان تشریف دارند. اشکال ایشان را فرستادند، من هم عبارت ایشان را سریع مرور می‌کنم. فرمایش ایشان […]

درس فقه(٢۶٨)- معیارهای دخول ماه

بسم الله الرحمن الرحیم       انطباق خطوط غروب با نصف النهار در اعتدالین دیروز در آخر مباحثه یکی از آقایان عکسی را آوردند؛ برای ماه مبارک پارسال است؛ دوم فروردین شروع ماه مبارک بود. خیلی عکس خوبی بود. آقایان زحمت کشیدند و در همین صفحه، آخرین عکس گذاشتند.  این عکس خیلی از مطالبی که گفتم را نشان می‌دهد. چهار خصوصیت A و B و  C و D در این عکس خیلی قشنگ نمود دارد. این عکس چون دوم فروردین بوده، خط‌های غروب، مستقیم شده است. چون در اعتدال بهاری بوده و خط‌های غروب در همه کل کره مستقیم […]

درس فقه(٢۶٧)- نقشه رویت پذیری هلال

بسم الله الرحمن الرحیم       توضیح نقشه رؤیت پذیری هلال مُنظور احمد برای این‌که اصل بحث را پی بگیریم و نکته‌های جدیدی معلوم شود –نکته‌هایی که بعداً نافع است- بحث را ادامه می‌دهیم. هر چقدر هم طول بکشد من طلبه خدمت شما هستم. قبل از این‌که توضیح این شکل‌ها را عرض کنم، در صفحه علوم و بخش نجوم فدکیه، صفحه‌ای گذاشتم که تصویرهایی که به بحث امروز ما کمک می‌کند را در آن جا گذاشتم. صفحه هیئت و نجوم، عنوان «خط غروب در کره زمین-سایه‌مرز-خط الغلس-Terminator». سایه مرز، در ویکی فارسی نوشته بود. «Terminator»؛ یعنی خط پایان دهنده […]

درس فقه(٢۶۶)- رؤیت پذیری هلال

بسم الله الرحمن الرحیم       تهافت معیار اشتراک افق با میقاتیت هلال بحث ما سر کسوف و خسوف بود؛ به مناسبت هلال این ماه جمادی الاولی که اختصاصی داشت، جلسه قبل را به این مطلب اختصاص دادیم. تقریباً جمع‌بندی همه مباحثه این چند سال بود. آقا فرمودند خلاصه چه شد؟ یک شنبه می‌تواند اول ماه جمادی الاولی باشد یا نه؟ عرض من این است: برای فضای مباحثه می‌خواهیم چیزهایی پیدا کنیم که وقتی بعداً باحثین آن نکات را در نظر می‌گیرند، بحث به‌راحتی پیش برود و به توافق جمعی برسند. این برای مباحثه خیلی مهم است. این‌که یکی […]

درس فقه(٢۶۵)- هلال جمادی الاولی1446

بسم الله الرحمن الرحیم       خصوصیت ویژه هلال جمادی الاولی سال 1446 بحث در خسوف و کسوف بود، ولی چون ماه جمادی الاولی شروع شد، هلال دیشب یک استثنائی در بحث فقهی است. لذا اینجا بین بحث خسوف و کسوف پرانتزی باز کنید برای خصوص هلال دیشب. به اندازۀ ده دقیقه توضیح عرض می‌کنم؛ چون یک هلالی است که از جهت خصوصیاتش خیلی جالب است. به نظرم در تقویم ها یک شنبه را اول ماه نوشته بودند. شاگرد: ظاهراً آقای سیستانی دوشنبه را اول ماه اعلام کرده‌اند. استاد: اصلاً شب یک شنبه حتی با تلسکوپ جایی [هلال را] […]

درس فقه(٢۶۴)- اشتراک افق در رؤیت هلال

بسم الرحمن الرحیم       تاثیر مراسلات در تقیید فتوای سابق آیة الله خوئی به اشتراک در شب و تغییر عبارت منهاج الصالحین در چاپ متاخر تنبیه دوم را به اندازه‌ای که در ذهن قاصر من بود، عرض  کردم. تنبیه سوم می‌ماند برای روایت ابن راشد و بحث‌های دیگر که عرض کردم مانده بود. یکی بحث کسوف و خسوف بود. در رسالة حول مسالة رویة الهلال، صفحه چهل و یک، می‌فرمایند: و لعمري ما الفرق بين طلوع القمر إذا خرج عن تحت الشعاع و بين الكسوف، في أنّ‌ كلّ‌ واحدٍ منهما أمرٌ سماويّ‌ فكيف إذا تحقّق الكسوف المرئيّ‌ في […]

درس فقه(٢۶٣)- روایات رؤیت قبل از زوال

بسم الله الرحمن الرحیم     جلالت علمی مرحوم مشکات دیروز آن چه که در وجه «فیه نظر» سید، به ذهن قاصرم آمد را عرض کردم. شاید وجوه دیگری هم باشد. اگر به ذهن شما هست، بفرمایید. مرحوم آقای مشکات مدرّس خوبی در اصفهان بودند. شاگردشان می‌گفت طلبه ای در محضر ایشان، عبارت مکاسب را می‌خواند و می‌گفت آقا؛ شیخ این‌طور فرموده. می‌گفت بسم الله الرحمن الرحیم، و یکی-دو سطر می‌خواند، بعد می گفت: فتامل. می‌گفت منظور شیخ از این «فتامل» چیست؟ ایشان هم شروع می‌کردند: یک و دو و سه و … . بعد می‌خندید و می‌گفتکه شیخ اصلاً […]

درس فقه(٢۶٢)- روایات رؤیت هلال قبل از زوال

بسم الله الرحمن الرحیم     اماریت روایات قبل از زوال بر هلال دیشب نزد سیدبحرالعلوم دیروز عبارت مختلف را خواندم با آن توضیحی که در ذیل فرمایش ایشان بود؛ فرمودند: إذا عرفت هذا فنقول: لو رأى في أوّل الشهر قبل الزوال و لم ير ليلة احدى و ثلاثين هلال شوال وجب صومه، ان كان هذا الفرض ممكنا أو حصلت علّة؛ لأنّ الاحتياط للصوم متعيّن، فلا يجوز الاقدام على الإفطار بناء على مثل هذه الروايات المفيدة للظنّ المعارضة بمثلها.[1] «إذا عرفت هذا فنقول: لو رأى في أوّل الشهر قبل الزوال و لم ير ليلة احدى و ثلاثين هلال شوال وجب […]

درس فقه(٢۶١)- صوم عیدین

بسم الله الرحمن الرحیم        تحریم صوم العیدین نزد شیخ طوسی شاگرد: جمع‌بندی بحث ماند. استاد: ان شاءالله یادآوری کنید. جلسه قبل بعد از مباحثه از تهذیب مرحوم شیخ روایتی را آوردند. شاگرد: جمع‌بندی روایات بود. یکی مربوط به حرمت صوم عید بود که در موضوعش علم دخالت دارد. استاد: بله، روایاتی که علم دخالت دارد. مضمون روایات یادتان هست؟ شاگرد: «اتخوف» داشت. استاد: بله، حالا عرض می‌کنم. علی ای حال در تهذیب، جلد چهارم، صفحه دویست و نود و هفت، روایتی را خواندند. مرحوم شیخ طبق نظر خودشان می‌گویند: روایتی که می‌گوید اگر می‌خواهد کفاره قتل خطایی […]

درس فقه(٢۶٠)- حرمت صوم عید فطر

بسم الله الرحمن الرحیم       وجه اقناعی روایت خوف صوم عرفه در کلام صاحب حدائق در صفحه شانزدهم فرمودند: «و قال العلامة فی المختلف: يجب صومه مطلقاً». بعد سید فرمودند «و فیه نظر». بحث اینجا بود که از کجا «فیه نظر»؟ در اصل این عبارت سؤالاتی مطرح بود. دیروز هم آقا گفتند خلاصه‌ای از بحث دیروز را مرور کنیم. در حدائق تعبیری را دیدم که مربوط به بحث دیروز ما است. روایتی که مربوط به بحث دیروز ما بود، ایشان در آن مناقشه می‌کنند. تا اینجا که می‌فرمایند: «بأن أبى كان لا يصومه»، این، یک نحو رد آن […]

درس فقه(٢۵٩)- حرمت صوم در عیدین

بسم الله الرحمن الرحیم       تبیین حرمت علمی صوم العیدین با تکیه بر نظریه انشائات طولی بررسی مدلول روایت «أتخوف أن يكون يوم عرفة يوم أضحى وليس بيوم صوم» دیروز آقا حدیثی را خواندند. خدمتشان عرض کردم که من نگاه می‌کنم. این حدیث در وسائل، باب بیست و سوم ابواب الصوم المندوب، حدیث ششم است. در موثقه اینطور دارد: عن أبي جعفر عليه السلام قال: سألته عن صوم يوم عرفة، فقلت: جعلت فداك إنهم يزعمون أنه يعدل صوم سنة، فقال: كان أبي لا يصومه، قلت: ولم ذاك جعلت فداك؟ قال: إن يوم عرفة يوم دعاء ومسألة، وأتخوف أن […]

درس فقه(٢۵٨)- روایات رؤیت هلال قبل از زوال

بسم الله الرحمن الرحیم[1]       حرمت علمی صوم عید فطر و عدم دوران بین محذورین در زمان شک صفحه شانزدهم بودیم. مرحوم سید بعد از بحثشان سه تنبیه را مطرح می‌کنند. شاگرد: در جلسه قبل در مورد حرمت عید نکته‌ای فرمودید. در بحث انشائات طولی می‌فرمودید وقتی طبیعت صلات را برای طبیعت مکلف واجب کردیم، مانعی ندارد که افرادش حائض باشد حتی یک فردی از صلات حرام شود. اینجا با نظر به فضای طولیت باز هم می فرمایید خلاف ارتکاز است که بین افراد و طبیعت تفکیک کنیم؟ آن جا چون به مقام طبیعت می‌رفت می‌گفتیم در آن […]

توحید صدوق(۶۵)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید شیخ صدوق در سال ١۴٠٣

بسم الله الرحمن الرحيم       موضوع: ادامه‌ی شرح فقرات پایانی خطبة الوسیلة عدم شمول خداوند متعال در آیۀ «كُلُّ نَفس ذَائِقَةُ ٱلمَوتِ» در صفحه هفتاد و چهار بودیم. تعبیری بود که خیلی کم به کار رفته است. حضرت علیه السلام فرمودند: «وأنتم قوت الموت»[1]؛ شما قوت موت هستید. «ولكل ذي رمق قوت ، ولكل حبة آكل ، وأنتم قوت الموت». تعبیر نادری است. [معنای] قوت، ما یقوم به الشیء است. ما قوتِ موت هستیم، گویا موت دارد شما را می‌خورد. تعبیری بود که عرض کردم کم به کار رفته است. در این خطبة الوسیلة، به این صورت آمده […]

درس فقه(٢۵٧)- روایات رؤیت هلال قبل از زوال

بسم الله الرحمن الرحیم     بررسی تاخر کتاب مختلف بر کتاب تذکره علامه حلی صفحه پانزدهم بودیم. فرمودند: و أمّا الإجماع الذي حكاه العلّامة في التذكرة، فهو معارض بالإجماع المنقول عن السيّد المرتضى، فقد نقل عنه في المختلف أنّه ذهب إلى اعتبار الرؤية قبل الزوال، و أنّه ادّعى أنّ عليّا عليه السّلام و ابن مسعود و جماعة قالوا به، و أنّه لا مخالف لهم. و قد ترجّح هذا بما تضمّنته من النسبة إلى عليّ عليه السّلام صريحا، و بقرب عصر الناقل له من عصر الأئمّة عليهم السّلام، فلا يبعد اطّلاعه على الإجماع، بخلاف الأوّل؛ و برجوع العلّامة في المختلف […]

درس فقه(٢۵۶)- روایات رؤیت قبل از زوال.

بسم الله الرحمن الرحيم     ندرت روایات تقیه ای در شیعه و پالایش شدن آن ها توسط اصحاب در صفحه پانزدهم فرمودند: و أمّا الشهرة بين الأصحاب، فالأمر فيها هيّن بعد مخالفة كثير من أجلّاء المتقدّمين و موافقة أكثر المتأخّرين لهم، و تردّد آخرين في المسألة كما مرّ، على أنّ المعتمد من الشهرة في مقام الترجيح هي الشهرة بين متقدّمي الأصحاب، كرواة الأخبار و التابعين لهم. و أمّا الشهرة الحاصلة بعد زمان الشيخ رحمه اللّه ففيها كلام مشهور، و إن كان الحقّ عدم خلوّها عن نوع تأييد.[1] عرض کردم وقتی مرحوم سید در بزنگاه بحث می‌خواهند مختار خودشان را […]

توحید صدوق(۶۴)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید شیخ صدوق در سال 1403 (جلسۀ سوم)

بسم الله الرحمن الرحیم       ادامه‌ی شرح حدیث بیست و هفت. توصیف موت به «لا غائب اقرب من الموت» الموت – مرگ – سید بن طاووس – آثار سید بن طاووس – فلاح السائل – صحیفۀ سجادیه – مرگ آرزوی اولیاء – موعظه – ویژگی موعظه – موعظۀ مفید – معرفت – رشد معرفت – حدیث بیست و هفتم، صفحه هفتاد و چهار بودیم. جلسه قبل به اینجا رسیدیم که فرمودند: «ولا غائب أقرب من الموت»[1]. فقره بعدی این بود: «أيها الناس إنه من مشى على وجه الأرض فإنه يصير إلى بطنها ، والليل والنهار مسرعان في هدم […]

درس فقه(٢۵۵)- ادلۀ قول رؤیت قبل از زوال

بسم الله الرحمن الرحیم     تقابل دو اجماع در رویت قبل از زوال و عدم دسترسی سید به کتاب الخلاف صفحه چهاردهم بودیم. سید فرمودند: و الثانية مضطربة الدلالة جدّا، فلا تصلح لمعارضة الروايات المتقدّمة، مع صحّة سندها، و كثرة عددها، و صراحتها في المطلوب، و اعتضادها بما حكاه السيّد المرتضى عن عليّ عليه السّلام، فإنّها لا تقصر عن الرواية المرسلة، و مخالفتها للمشهور بين العامّة فتوى و رواية. فقد نقل العلّامة في التذكرة عن أبي حنيفة و مالك و الشافعي عدم اعتبار الرؤية قبل الزوال، و إنّما احتجّوا عليه بما رووه عن أبي وائل منصور بن سلمة، قال: […]

درس فقه(٢۵۴)- قول سیدمرتضی در ناصریات

بسم الله الرحمن الرحیم     تصحیف قول سید مرتضی در ناصریات در رویت قبل از زوال و ردّ اجماع منتسب به سید مرتضی یکی از سخت‌ترین موارد فقه تتبعی صفحه چهاردهم بودیم. جلسه قبل سریع از عبارت رد شدم و عرض کردم فردا بحث می‌کنیم. فرمودند: و الثانية مضطربة الدلالة جدّا، فلا تصلح لمعارضة الروايات المتقدّمة، مع صحّة سندها، و كثرة عددها، و صراحتها في المطلوب، و اعتضادها بما حكاه السيّد المرتضى عن عليّ عليه السّلام، فإنّها لا تقصر عن الرواية المرسلة[1] «واعتضادها» اعتضاد روایاتِ مختار ایشان که اِجزاء رؤیت قبل از زوال است، «بما حکاه السید المرتضی – […]

درس فقه(٢۵٣)- روایات رؤیت قبل از زوال.

بسم الله الرحمن الرحیم     چهار مؤلفه فتوای سید در اجزا رویت قبل از زوال صفحه چهاردهم بودیم. سید فرمودند: و الثانية مضطربة الدلالة جدّا، فلا تصلح لمعارضة الروايات المتقدّمة، مع صحّة سندها، و كثرة عددها، و صراحتها في المطلوب، و اعتضادها بما حكاه السيّد المرتضى عن عليّ عليه السّلام، فإنّها لا تقصر عن الرواية المرسلة، و مخالفتها للمشهور بين العامّة فتوى و رواية. فقد نقل العلّامة في التذكرة عن أبي حنيفة و مالك و الشافعي عدم اعتبار الرؤية قبل الزوال، و إنّما احتجّوا عليه بما رووه عن أبي وائل منصور بن سلمة، قال: جاء [نا] كتاب عمر و […]

توحید صدوق(۶٣)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید شیخ صدوق در سال 1403 (جلسۀ دوم): بررسی فقرات پایانی خطبة الوسیلة

بسم الله الرحمن الرحیم       ادامه‌ی شرح قسمت پایانی خطبة الوسیلة تفاوت نقل فقرۀ پایانی خطبه در کتب شیخ صدوق با دیگر کتاب‌ها خطبة الوسیلة – شیخ صدوق – نقل شیخ صدوق – شیخ کلینی – الکافی – مجلسی اول – الرسائل للکلینی – رتبۀ صاحبان کتب اربعة – [در شرح] صفحه هفتاد و سوم بودیم. حضرت علیه السلام فرمودند: «أيها الناس إنّه لا شرف أعلى من الإسلام ، ولا كرم أعزّ من التقى ، ولا معقل أحرز من الورع، ولا شفيع أنجح من التوبة، ولا كنز أنفع من العلم، ولا عز أرفع من الحلم ، ولا حسب […]

درس فقه(٢۵٢)- روایات رؤیت قبل از زوال

بسم الله الرحمن الرحيم     جمع طولی روایت حماد و یقطینی؛ رؤیت قبل از زوال درزمان غیم در جلسه قبل تقریباً بحث وسط کار ماند. عرض کردم روایت یقطینی با دو روایت عبید و روایت حماد –درصورتی‌که این دو یکی باشند- معارضه دارند. حالا راه‌های حل معارضه را باید دید. همچنین آیا مسلم بود که روایت حماد و عبید، یکی شارح دیگری است یا نه؟ خود این هم قابل تأمل بود. داشتم مطلبی را از بحارالانوار می‌خواندم. یک بخشی از آن را خواندم بخش دیگرش ماند. آن روز عرض من این بود که روایت حماد ممکن است، به اماریت […]

درس فقه(٢۵١)- روایات رؤیت هلال قبل از زوال

بسم الله الرحمن الرحیم     نفی اضطراب از روایت محمد بن عیسی یقطینی دیروز تعارضی که سید فرموده بودند نیمه کاره ماند. توضیحاتی را عرض کردم. [آن] آقا که فرمودند: روی حدیث دوباره تأمل کنیم. ببینید درست است که حضرت فرمودند: «فكتب عليه السّلام: تتمّ إلى الليل، فإنّه إن كان تامّا لرئي قبل الزوال» که “لام” ندارد در نسخه ها و اینجا اضافه شده، اما گمان نمی‌کنم در این شرطیه، ما استلزام را برای وقوع بفهمیم؛ ان کان تاما رئی قبل الزوال. اگر ماه تام است باید قبل از زوال ببینید. این‌طور نیست. یعنی امکن رویته. مثلاً کسانی که […]

درس فقه(٢۵٠)- روایات رؤیت قبل از زوال.

بسم الله الرحمن الرحيم     اماریت روایت حماد از هلال عند الغروب با قرینه متصله در کلام سید در صفحه چهاردهم فرمودند: «و الثانية مضطربة الدلالة جدّا، فلا تصلح لمعارضة الروايات المتقدّمة»[1]. روایت دوم  مضموني داشت که فرمودند «مضطربة الدلالة» است. جلوتر عرض کرده بودم، اولی که بحثی داشتیم و در رؤیت هلال به این روایت برخورد کردم در مقصود از روایت تا الآن که خدمت شما  هستم، مشکلی نبوده و مقصود از روایت واضح بوده. اما نمی‌دانم حالا به چه صورت است ایشان فرموده‌اند «مضطربة الدلالة». خُب یک کلمه «هلال شهر رمضان» و اینها دارد، اما مجموع سیاق […]

توحید صدوق(۶٢)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید شیخ صدوق در سال 1403 (جلسۀ نخست)

بسم الله الرحمن الرحيم     ادامه‌ی شرح خطبة الوسیلة ترتب سه عبارت «ایّها الناس» در پایان حدیث خطبة الوسیلة – الکافی – نگاه به ارزش‌ها – رفع غفلت مانع – خوف از خداوند متعال – سقیفه – عامل شکل‌گیری سقیفه در شرح صفحه هفتاد و سوم بودیم. باب دوم، حدیث بیست و هفتم. قبلاً عرض کرده‌ام که مرحوم کلینی رضوان‌اللّه‌علیه، این حدیث بیست و هفتم را، در کافی، به نام «خطبة الوسیله» آورده‌اند. آن گونه که در حافظه‌ام هست، در تحف العقول هم، اسمش آمده است. مرحوم صدوق هم، آن را آورده‌اند. در کتاب التوحید با عنایت فقره اول […]

درس فقه(٢۴٩)- موافقت مبنای بحرالعلوم با مشهور در اعتبار رؤیت عند الغروب.

بسم الله الرحمن الرحیم[1]     موافقت مبنای سید با مشهور در رویت عند الغروب دیروز آقا فرمایشی داشتند. از سید هم عبارتی را در صفحه یازدهم خواندیم. دیروز عبارت صفحه یازده را حاضر الذهن نبودم. همان چیزی که عرض کردم اتفاق باحثین است را سید تصریح می‌کند. و أمّا عن الثالث، فمن وجوه: الأوّل: احتمال أن يكون المراد من الشكّ و الظنّ المنهيّ عنهما في الروايات هو ظنّ رؤية الهلال، و لا نزاع في ذلك؛ إذ الرؤية قبل الزوال إنّما تكون معتبرة إذا كانت متيقّنة مقطوعا بها[2] «و أمّا عن الثالث»؛ یعنی دلیل سومی که مشهور آورده بودند، الاخبار […]

درس فقه(٢۴٨)- رؤیت هلال قبل اززوال.

بسم الله الرحمن الرحيم     ظن به وجود هلال در لیله سابقه در رؤیت قبل الزوال و حجیت آن به روایات در کلام سید استقامت طریق سید بحرالعلوم در مبنای رؤیت هلال اگر عناوین و فاصله‌ها حذف شود، تقریباً یک صفحه از فرمایشات مرحوم سید مانده است. ان شاءالله سریع‌تر تمام شود. مرحوم سید در اینجا به بزنگاه بحث رسیده‌اند. شاید این قسمتی که الآن مشغول هستیم، همانی باشد که مرحوم صاحب جواهر اشاره کرده‌اند «لكن من غرائب الاتفاق خيرة العلامة الطباطبائي له في مصابيحه مع استقامة طريقه»[1]. این «غرائب الاتفاق» همین جایی است که مرحوم سید فرموده‌اند: «و […]

توحید صدوق(٢٢)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ بیست و دوم)؛ ادامۀ بررسی روایت داود رقی در معنای «سلام»

بسم اللّه  الرحمن الرحيم         لغت خاص اهل البیت علیهم السلام در روایت داود رقیّ در معنای سلام در شرح صفحه‌ی هفتاد و سوم کتاب بودیم و به این جمله‌ی مبارکه رسیدیم: «وبالشهادتين يدخلون الجنة ، وبالصلاة ينالون الرحمة ، فأكثروا من الصلاة على نبيكم وآله ، إن اللّه  وملائكته يصلّون على النبي يا أيها الذين آمنوا صلوا عليه وسلموا تسليما»[1].   به مناسبت معنای «صلات» و «سلام»، روایت عالی کتاب کافی شریف را خواندیم. البته مناسبت تامة بود: «بَعْضُ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ كَثِيرٍ الرَّقِّيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللّه مَا مَعْنَى […]

توحید صدوق(٢١)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ بیست و یکم)؛ ادامۀ بررسی روایت داود رقی در معنای «سلام»

بسم الله الرحمن الرحيم       معنای غفلت از آخرت در دنیا شاگرد: فرمودید موقف میثاق فراموش شده است، ولی معرفتش ثابت است؛ چرا حضرت وقتی می‌خواهند این معرفت را یادآوری کنند مثال به سفینه می‌زنند؟ در حالت عادی این معرفت برای افراد هست؟ کسی که ملحد است این معرفت برایش ثابت است که با آن مخالفت می‌کند؟ یا این‌که در حالت عادی، حجاب غفلت آمده است؟ استاد: ظاهراً همین واژه‌ی اخیری که به کار بردید، کلید مطلب است. حجاب غفلت، اصل کار است. غفلت به چه معنا است؟ این‌طور که در خاطرم هست، علامه طباطبایی[1] رضوان اللّه تعالی […]

توحید صدوق(٢٠)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ بیستم)؛ ادامۀ شرح فقرۀ «و بالشهادتين يدخلون الجنة ، وبالصلاة ينالون الرحمة ، فأكثروا من الصلاة على نبيكم وآله ، إن اللّه وملائكته

بسم اللّه الرحمن الرحيم       معنای «سلام» در روایت داود رقی در شرح صفحه‌ی هفتاد و سوم بودیم. داشتیم این فقره از خطبه‌ی شریفه را می‌خواندیم که حضرت علیه السلام فرمودند: «و بالشهادتين يدخلون الجنة ، وبالصلاة ينالون الرحمة ، فأكثروا من الصلاة على نبيكم وآله ، إن اللّه وملائكته يصلّون على النبي يا أيها الذين آمنوا صلّوا عليه وسلّموا تسليما»[1].   عرض کردیم که «سلّموا تسلیما»، در آیه‌ی شریفه، وجوه مختلفی دارد. می‌تواند به‌معنای تحیت باشد و هیچ مشکلی ندارد. همچنین عرض کردم که چرا «علیه» در «سلّموا» نیامده است. گفتیم به ‌خاطر این‌ است که قبلش «صلّوا […]

توحید صدوق(١٩)-سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ نوزدهم)؛ ادامۀ شرح فقرۀ «وبالشهادتين يدخلون الجنة وبالصلاة ينالون الرحمة»

بسم اللّه الرحمن الرحيم       بررسی ماده‌ی «سلم» در شرح صفحه‌ی هفتاد و دوم بودیم. فرمودند: «وبالشهادتين يدخلون الجنّة ، وبالصلاة ينالون الرحمة ، فأكثروا من الصلاة على نبيكم وآله ، إنّ اللّه وملائكته يصلّون على النبي يا أيها الذين آمنوا صلّوا عليه وسلّموا تسليما.أيها النّاس إنّه لا شرف أعلى من الإسلام»[1]. راجع به لغت صلات بحث‌هایی شد. وجوهی که فرموده بودند و محتملاتی که بود، بیان شد. امام علیه‌السلام در دنباله‌ی فرمایش خویش، راجع به صلات، آیه‌ی شریفه را‌ آورده‌اند. در این آیه‌ی شریفه، غیر از صلات، سلام هم هست: «سلّموا تسلیما». در این آیه‌ی شریفه، ماده‌ی […]

هوش مصنوعی(١٩)- شروع از سخت‌افزار به سمت نرم‌افزار برای پی‌جویی اولین جایگاه ظهور آگاهی

بسم الله الرحمن الرحیم     خلاصه؛ شروع از سخت‌افزار برای پی‌جویی اولین جایگاه ظهور آگاهی شاید جلسه چهارم بود که مطلبی را عرض کردم که درباره مقدماتش تا به حال از شعب مختلفی صحبت شده است و آن مسأله هم – که در جلسه چهارم مطرح شد – این بود: نوعاً وقتی از سخت‌افزار و نرم‌افزار و دستگاه کامپیوتر صحبت می‌شود، معمولاً اول ذهن‌ها سراغ نرم‌افزار می‌رود و بعد از نرم‌افزار، سراغ سخت‌افزار می‌روند. آن جلسه عرض کردم که اگر بتوانیم کار را برعکس کنیم و این‌طور جلو برویم که با مقدماتی که از جلسه چهارم صحبت شد، اگر […]

توحید صدوق(١٨)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ هجدهم)؛ ادامۀ شرح فقرۀ «وبالشهادتين يدخلون الجنة وبالصلاة ينالون الرحمة»

بسم اللّه الرحمن الرحيم         معنای ثنای جمیل در ماده‌ی «صلات» در کتاب التحقیق در شرح صفحه‌ی هفتاد و سوم بودیم. در این جمله از خطبه‌ی مبارکه بودیم که فرمودند: «وبالشهادتين يدخلون الجنة ، وبالصلاة ينالون الرحمة ، فأكثروا من الصلاة على نبيكم وآله ، إن اللّه وملائكته يصلون على النبي يا أيها الذين آمنوا صلوا عليه وسلموا تسليما. أيها الناس إنه لا شرف أعلى من الإسلام»[1]. همه‌ی فقره‌ها به هم کمال ارتباط را دارند. در جلسه‌ی گذشته دو-سه کلمه صحبت شد. بنده فراموش کرده بودم که چه عرض کرده بودم و لکن الحمدللّه با مرور چند […]

هوش مصنوعی(١٨)- تفاوت پایه ظهور معنا با پایه درک معنا

بسم الله الرحمن الرحيم     خلاصه بحث خلاصه بحث؛ مسئولیت‌پذیری هوش مصنوعی بحث در موضوع مسئولیت‌پذیری هوش مصنوعی بود – جلد سومی که هم در حوزه تهیه کرده‌اند که شاید چاپ شود – موضوع بحث این بود: وقتی ابزارهای جدید با هوش مصنوعی کاری را انجام می‌دهند، وقتی آثار فقهی بر آن‌ها بار می‌شود، از نظر ادله شرعیه کدام یک از احکام را می‌توانیم بر آن‌ها بار کنیم؟ مسئولیت‌پذیری هم یک معنای عامی دارد که ضمان مالی یک معنای اخص آن است، و الا در اجتماع هر کسی در هر جایی یک جوری باید پاسخ‌گو باشد؛ این مسئولیت می‌شود. […]

هوش مصنوعی(١٧)- حافظه فیزیولوژیکی؛ بستری برای ظهور معنا

بسم الله الرحمن الرحيم     خلاصه؛ لزوم عینک معنابین صحبت ما در این بود که درک معنا در ماشین به این معنایی که داریم درباره آن بحث می‌کنیم – به آن نحوی که انسانِ دارای روح، درک معنا دارد – ممکن نیست. چرا؟ چون معنا یک تحلیل خاص خودش را دارد که مکرر عرض شد و در جلسه قبل به برخی از آن‌ها اشاره کردم. خود شما هم اگر تأمل کنید و پیِ آن را بگیرید، برای شما واضح می‌شود. اصلاً موطن معانی، موطن ماده و انرژی و فیزیک نیست. فقط از بس لطیف است و در تار و […]

توحید صدوق(١٧)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ هفددهم)؛ ادامۀ شرح فقرۀ «وبالشهادتين يدخلون الجنة وبالصلاة ينالون الرحمة»

بسم الله الرحمن الرحیم سلسه درس‌گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 ش؛   احتمالی دیگر در معنای اکثار صلوات «وبالشهادتين يدخلون الجنة ، وبالصلاة ينالون الرحمة ، فأكثروا من الصلاة على نبيكم وآله إن الله وملائكته يصلون على النبي يا أيها الذين آمنوا صلوا عليه وسلموا تسليما» [1]. شاگرد: در مورد اکثار در جلسه‌ی قبل صحبت شد. ما به‌دنبال این بودیم که حریم این اکثار مشخص شود؛ یعنی چه کاری انجام بدهیم تا مصداق اکثار قرار بگیرد. شاید اصلاً قرار نیست با یک رفتاری خودمان را مصداق اکثار قرار بدهیم. مثلاً حد حمد الهی به قدری بالا است، به […]

درس فقه(٢٢۵)- ٣٠-١١-١۴٠٢ – استاد یزدی زید عزه

بسم الله الرحمن الرحیم         نقد دیدگاه صاحب حدائق در حمل اختلاف احادیث بر تقیه در آخر مباحثه قبلی فرمودند به این حدیث نگاه دیگری شود تا ببینیم با آن حرف‌هایی که زدیم چطور جور در می‌آید. در حدائق جلد اول، صفحه پنجم بود.  فرمودند در کافی چنین روایتی هست. فمن ذلك ما رواه في الكافي في الموثق عن زرارة عن ابي جعفر عليه السلام قال: (سألته عن مسألة فأجابني، ثم جاءه رجل فسأله عنها فأجابه بخلاف ما أجابني، ثم جاء رجل آخر فأجابه بخلاف ما أجابني و أجاب صاحبي، فلما خرج الرجلان قلت:  يا ابن رسول […]

درس فقه(٢٢۴)- ‌فقه الحدیث روایت ابن اعین با بررسی واژه «احکمنا»

بسم الله الرحمن الرحیم       موضوع این جلسه :‌فقه الحدیث روایت ابن اعین با بررسی واژه «احکمنا» (۲) و بیان راهبردی بودن روایت برای فهم وجوه مختلف یک مساله بررسی تعبیر «احکمناه» در روایت ابن اعین دیروز از حدیث ابن اعین بحث شد که منظور از آن چیست. استظهار متقابلی از این حدیث شده. بعضی مثل مرحوم خوئی خیلی مدح و مقام برای علی بن حنظله فهمیده بودند، به‌دنبال همین مدح اتقان در استنباط فهمیده بودند. اول حضرت او را مدح کردند و بعد هم سفارش حضرت برای عجله نکردن و اتقان در استنباط بود. احتمال دیگری هم […]

درس فقه(٢٢٣)- فقه الحدیث روایت ابن اعین با بررسی واژه های «احکمنا»، «ورع»

بسم الله الرحمن الرحيم       بررسی دلالت تعبیر «احکمناه» در روایت عبدالاعلی بن اعین حسب الامری که فرمودید می‌خواستیم روایات عدد را مروری داشته باشیم. ولی نکته ی خوبی را ذیل مباحثه قبلی ارسال کرده‌اند؛ راجع به روایت علی بن حنظله که به ابن اعین اشاره کرد و گفت «احکمناه». این روایت را از سه کتاب خواندیم. در اینجا مرقوم کرده‌اند: برخی اساتید در مقام تبیین تحریض شیعه به علم آموزی عمیق توسط صادقین علیهما السلام، این روایت را می فرمودند. احکمناه یعنی این مساله را کامل آموختیم، احکم الامر ای اتقنه. حضرت هم این عجله و ادعای […]

هوش مصنوعی(١۶)- بررسی اشکال به صوری‌سازی در مثال جدول ضرب

بسم الله الرحمن الرحيم     استقلال زبان و منطق از یکدیگر محور بحث ما در جلسه قبل بر این بود که در بحث هوش مصنوعی و اینکه احکام فقهی بر فاعل یک کاری بار شود که آن فاعل از پشتوانه انواع این هوش مصنوعی برخوردار است، با استظهاری که از دلیل شرعی می‌شود، موضوع احکام، کدام یک از این انواع را در بر می‌گیرد و  احکام فقهی بر کدام جاری می‌شود و بر کدام جاری نمی‌شود؟ این مقصود اصلی ما بود. ولی در عین حال، همراه آن مطالبی هست که خیلی پر فایده است. انگیزه ما بررسی احکام فقهی […]

درس فقه: توحید صدوق(١۶)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ شانزدهم)؛ ادامۀ شرح فقرۀ «وبالشهادتين يدخلون الجنة وبالصلاة ينالون الرحمة»

بسم اللّه الرحمن الرحيم     سلسه درس‌گفتارهای شرح توحید شیخ صدوق در سال 1402 ش؛ جلسه‌ی شانزدهم: 25/11/1402 ش. شرح فقره‌ی «وبالشهادتين يدخلون الجنة ، وبالصلاة ينالون الرحمة» بررسی معنای لغوی «صلاة» در صفحه‌ی هفتاد و سه بودیم. داشتیم این جمله‌ی مبارکه‌ی از خطبة الوسیله را بررسی می‌کردیم. حضرت علیه السلام علیه السلام فرمودند: «وبالشهادتين يدخلون الجنة ، وبالصلاة ينالون الرحمة ، فأكثروا من الصلاة على نبيكم وآله إن اللّه وملائكته يصلّون على النبي يا أيها الذين آمنوا صلوا عليه وسلموا تسليما»[1].   به شهادتین در بهشت داخل می‌شوند و به وسیله‌ی صلات، میل به رحمت پیدا می‌کنند. یعنی کمال […]

درس فقه(٢٢٢)- نقد محوریت تقیه درحل اختلاف حدیث و بیان برخی مناشئ اصلی اختلاف روایات

بسم الله الرحمن الرحیم       عدم تلازم اختلاف روایات با تقیه جلسه قبل عبارتی از حدائق را مشغول شدیم. عبارت ماند. آیا آن چه که صاحب حدائق گفته‌اند، استرآبادی هم می‌خواستند همان را بگویند یا نه؟ فرمودند به گمانم احدی نگفته، بعداً دیدم گفته شده. خب عبارت استرآبادی این بود: أقول: و قد وفق الله تعالى الى الوقوف على كلام للمحدث الأمين الأسترآبادي (قدس سره) يطابق ما سنح لنا في هذه المقالة، حيث قال في تعليقاته على كتاب المدارك في بحث البئر في بيان السبب في اختلاف اخبار النزح ما لفظه: و اما الروايات المختلفة المتضمنة للنزح ففي […]

درس فقه(٢٢١)- ‌نقد و بررسی حمل اخبار عدد برتقیه القاء خلاف درنظرگاه صاحب حدائق

بسم الله الرحمن الرحیم       صاحب حدائق:‌ تقیه برای القاء خلاف و حمل اخبارعدد برآن أقول: و الذي أقوله في هذا المقام- و يقرب عندي و ان لم يتنبه له أحد من علمائنا الأعلام- هو انه لا ريب في اختلاف روايات الطرفين و تقابلها في البين و دلالة كل منها على ما استدل به من ذينك القولين، و ما ذكروه من تكلف جمعها على القول المشهور تكلف سحيق سخيف بعيد ظاهر القصور، و ان الأظهر من ذينك القولين هو القول المشهور لرجحان اخباره بما ذكره المحدث المشار اليه آنفا، و يزيده اعتضادها بإجماع الفرقة الناجية سلفا و خلفا […]

درس فقه(٢٢٠)- بررسی رمز اختلاف روایات درباب عدد و اعراض فقها ازاین دسته روایات

بسم الله الرحمن الرحیم         وجهی دیگر در آیه «فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهرَ فَليَصُمه» دیروز از بحث آیه «لتکملوا العده» سراغ روایات عدد رفتیم که مرحوم طبرسی فرموده بودند. در آخر جلسه آقا وجهی را فرمودند. که در آیه شریفه «فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمه» مرجع ضمیر به ماه بر می‌گردد. آن چه را که آیه ناطق است این است که هر کسی شهد الشهر، کل ماه را روزه بگیرد. «وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّة مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَ» غیر از شهر. کل شهر را روزه بگیرد، هر کس نتوانست کل شهر را روزه بگیرد کل […]

درس فقه(٢١٩)- عدد و نکات مهمی ازرساله عددیه شیخ مفید

     بسم الله الرحمن الرحيم       تعدد قرائات، بحثی فقهی عبارتی از مجمع البیان را خواندیم. ظاهراً به آخر مطلب رسیدیم. فرمودند: ومن قال: إن شهر رمضان لا ينقص أبدا، استدل بقوله (ولتكملوا العدة). وقال: بين تعالى أن عدة شهر رمضان محصورة، يجب صيامها على الكمال، ولا يدخلها نقصان ولا اختلال فالجواب عنه من وجهين أحدهما: إن المراد (أكملوا العدة) التي وجب عليكم صيامها. وقد يجوز أن يكون هذه العدة تارة ثلاثين، وتارة تسعة وعشرين والأخر: ما ذكرناه من أن المراد راجع إلى القضاء، ويؤيده أنه سبحانه ذكره عقيب ذكر السفر والمرض[1]   آقایان فرمودند به بحث روایات […]

هوش مصنوعی(١۵)- محال بودن هوش اشراق‌محور برای پایه مصنوعی

بسم الله الرحمن الرحیم     خلاصه: لزوم عینک معنابین و تشخیص معنا از غیر آن در بحث فقه هوش مصنوعی، ما به دنبال این بودیم که ببینیم کارهایی که یک ماشین دارای هوش مصنوعی انجام می‌دهد، احکام فقهی‌ای که بر کار او مترتب می‌شود، چیست؟ ما به دنبال این بودیم که موضوع را دقیقاً تشخیص بدهیم و این‌که این ماشین چه اندازه می‌تواند موضوعی را که شارع مقدس در حکم خودش ملاحظه کرده، تأمین کند. به دنبال این، وارد این بحث شدیم که آیا هوش قوی ممکن است یا نه؟ آگاهی در ماشین ممکن است یا نه؟ از اینجا […]

توحید صدوق(١۵)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ پانزدهم)؛ شرح فقرۀ «وبالشهادتين يدخلون الجنة وبالصلاة ينالون الرحمة»

بسم اللّه الرحمن الرحیم       شرح فقره‌ی «وبالشهادتين يدخلون الجنة ، وبالصلاة ينالون الرحمة» ولایت امیرمومنان علی علیه السلام معیار واقعی وارد شدن به جنت در شرح صفحه‌ی هفتاد و سوم بودیم. حضرت علیه السلام فرمودند: «وبالشهادتين يدخلون الجنة ، وبالصلاة ينالون الرحمة ، فأكثروا من الصلاة على نبيكم وآله ، إنّ اللّه وملائكته يصلون على النبي يا أيها الذين آمنوا صلّوا عليه وسلموا تسليما»[1]. حضرت علیه السلام با حمد الهی شروع کردند و بعد شهادتین را گفتند، توصیفی هم برای شهادتین آوردند، حالا از آثار آن و مراحل بعدی صحبت می‌فرمایند. می‌فرمایند: با شهادتینی که توصیف کردم، […]

درس فقه(٢١٨)- بحثی در تعدد قرائات، امکان سنجی قرائت برنهج عربی

بسم الله الرحمن الرحيم       بررسی امکان قرائت بر نهج عربی عبارت مجمع را خواندیم. مطالبی را راجع به اخبار عدد فرمودند؛ فرمودند خلاصه‌ای از آن حرف‌ها هم مطرح شود. دیدم به صفحه‌ای از فدکیه ارجاع فرموده‌اند، با عنوان «قرائت بر نهج عربی در فتاوای متاخرین». نمی‌دانم دنبال این صفحه رفتید ببینید یا نه. عنوان این صفحه این است اما وقتی وارد صفحه می‌شوید حتی یک عبارت هم از فتاوای متاخرین در آن نیست. حالا چرا؟ شاگرد: چه فرمودید؟ استاد: عرض می‌کنم از مطلب دیروز به صفحه‌ای از فدکیه ارجاع داده‌اند. عنوان صفحه این است: «قرائت بر نهج […]

درس فقه(٢١٧)- توضیح لتکملوا العده به عنوان دلیل بی اعتباری رویت قبل از زوال(۲)

بسم الله الرحمن الرحیم       استظهار عده قضا از «لتکملوا العده» در مجمع البیان صفحه نهم بودیم. فرمودند: احتجّ القائلون بعدم اعتبار الرؤية قبل الزوال بوجوه: الأوّل: الأصل، و المراد به الاستصحاب. الثاني: قوله تعالى: ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيٰامَ إِلَى اللَّيْلِ، و قوله عزّ و جلّ: وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ[1] بحث ما در آیه شریفه «و لتکملوا العده» بود. استدلال کرده بودند وقتی شما قبل از زوال دیدید، آیه می‌فرماید باید شماره‌های ماه مبارک را تمام کنی. «لتکملوا العده»، یعنی عده شهر رمضان. با این‌که قبل از زوال دیدی، ولی «تکملوا». عدد سی روز را کامل کنید. مرحوم طبرسی و […]

توحید صدوق(١۴)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ چهاردهم)؛ شرح فقرۀ «خف ميزان ترفعان منه ، وثقل ميزان توضعان فيه، وبهما الفوز بالجنة والنجاة من النار»

بسم اللّه الرحمن الرحیم       [متأسفانه دو دقیقه‌ از ابتدای صوت درس ضبط نشده است. آنچه در ادامه می‌آید، پس از این دو دقیقه است]. «خف ميزان ترفعان منه ، وثقل ميزان توضعان فيه ، وبهما الفوز بالجنة والنجاة من النار ، والجواز على الصراط ، وبالشهادتين يدخلون الجنة»[1]. خفّ ميزان ترفعان منه ، وثقل ميزان توضعان فيه «میزان» به‌معنای اعتدال «خف ميزان ترفعان منه ، وثقل ميزان توضعان فيه»؛ اگر شهادتان در آن گذاشته شود، سنگین است. اگر از آن برداشته شود خفیف است. عرض کردم معمولاً کلمه‌ی «میزان» را به معنای سنگینی یا سنجش سنگینی معنا […]

درس فقه(٢١۶)- توضیح «‌و لتکملوا العده» به عنوان دلیل بی اعتباری رویت قبل اززوال

بسم الله الرحمن الرحيم       «و لتكملوا العدة» دلیل سوم مانعین اعتبار رؤیت قبل اززوال سید فرمودند: احتجّ القائلون بعدم اعتبار الرؤية قبل الزوال بوجوه: الأوّل: الأصل، و المراد به الاستصحاب. الثاني: قوله تعالى: ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيٰامَ إِلَى اللَّيْلِ، و قوله عزّ و جلّ: وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ[1] من به سهم خودم گشتم تا ببینم در خصوص این آیه شریفه چه کسانی احتجاج کرده‌اند. در رساله‌هایی که در اثبات یا رد رؤیت قبل از زوال بود، پیدا نکردم. تا جایی که من دیدم وحید در این آیات از کسی اسم نبرده بودند. مرحوم سبزواری، نوه ایشان، فاضل سراب، مرحوم […]

درس فقه(٢١۵)- بررسی سه دلیل منکرین اعتبار رویت قبل اززوال

بسم الله الرحمن الرحیم       دلیل اول منکرین اعتبار رؤیت قبل از زوال: استصحاب مرحوم سید در صفحه نهم فرمودند: احتجّ القائلون بعدم اعتبار الرؤية قبل الزوال بوجوه: الأوّل: الأصل، و المراد به الاستصحاب. الثاني: قوله تعالى: ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيٰامَ إِلَى اللَّيْلِ، و قوله عزّ و جلّ: وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ[1] به دو آیه استدلال کردند. شاگرد: در استصحاب، این‌که می‌فرمایند رفتار سابق را به هم نزنید، اگر اشکال شود: رفتار سابق به این خاطر نیست که نسبت به برچسب زنی شارع علم داریم، از باب قدر متیقن بود. یعنی وقتی مقداری از شعبان می‌گذرد، قدر متیقن می‌دانیم که […]

درس فقه(٢١۴)- پرسش و پاسخ درباره صورت های مختلف برچسب زنی شارع نسبت به ایام

بسم الله الرحمن الرحيم           دلیل اول قائلین به عدم اعتبار رؤیت قبل از زوال صفحه نهم جزوه بودیم. فرمودند: احتجّ القائلون بعدم اعتبار الرؤية قبل الزوال بوجوه: الأوّل: الأصل، و المراد به الاستصحاب.[1] جلسه قبل برای استصحاب یک تقسیم‌بندی‌ای عرض کردم. در اینجا یا حکم را استصحاب می‌کنیم، یا موضوع را استصحاب می‌کنیم. شاگرد: قول مشهور و غیر مشهور را یک بار دیگر می‌فرمایید. استاد: قول مشهور این است: اگر به‌طور قطع قبل از زوال رؤیت کردید و کاشف قطعی از دیشب بود، البته در این‌که بشود یا نه حرف دیگری است… . شاگرد:این واوی […]

هوش مصنوعی(١۴)- درک معنا و اشاره‌گرهای نمادین در هوش پایه‌محور

بسم الله الرحمن الرحیم     خلاصه؛ شروع از سخت‌افزار و امکان تحقق آگاهی در پایه سخت‌افزار اگر نظر شریفتان باشد، بحث ما از اینجا شروع شد که در فقه، موضوعاتی داریم که ضمان‌آور است یا احکام بر آن‌ها بار می‌شود و بسیاری از این‌ها مربوط به قصد و آگاهی می‌شود و برای بار شدن آن احکام، نیاز به قصد داریم. لذا دنبال این رفتیم تا ببینیم آیا در این هوش مصنوعی و ماشین‌هایی که پدید می‌آید، قصد داریم یا نداریم؟ در چه مرحله‌ای از آن؟ و این‌که آن احکامی که موضوعش قصد است، در چه جاهایی می‌آید و در […]

توحید صدوق(١٣)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ سیزدهم)؛ شرح فقرۀ «خف میزیان ترفعان منه و ثقل میزان توضعان فیه»

بسم الله الرحمن الرحيم     موهومی نبودن اعداد موهومی در صفحه­ی هفتاد و سوم بودیم. حضرت علیه السلام فرمودند: «شهادتان ترفعان القول ، وتضاعفان العمل ، خف ميزان ترفعان منه ، وثقل ميزان توضعان فيه»[1].   جلسه­ی قبل راجع به لغت «ضَعف» و «ضِعف» صحبت شد. شاگرد: نمی‌توان «ضِعف» را به این صورت معنا کرد که ضعف روی ضعف است؟ همان‌طور که در تجمیع ظنون می‌گوییم: وقتی ظنون زیاد می‌شود؛ در این­جا هم بگوییم ضعف روی ضعف می‌شود که با تشدید ضعف رو به قوت حرکت می‌کنیم. استاد: ضعف روی ضعف … شاگرد: مثل ظن که وقتی جمع می‌شوند، زیاد […]

درس فقه(٢١٣)- بررسی دلیل اول (استصحاب) مانعین اعتبار رویت قبل از زوال

بسم الله الرحمن الرحيم         ذهن صاف سید بحر العلوم در تعبیر مرحوم بهجت آیت‌الله بهجت در وصف سید می‌فرمودند که ایشان ذهن خیلی صافی دارند. یک بار که قطعاً بود. شاید هم متعدد بود و تکرار می‌فرمودند. ذهن صاف یعنی وقتی می‌خواهد به‌دنبال تحقیق بحث برود، دچار مشکل و دست انداز و چالش نمی‌شود. ذهنش همین‌طور صاف می‌رود و به واقع می‌رسد. این تعبیری بود که حاج آقا در مورد مرحوم سید داشتند. شاید خود ایشان هم منظومه سید را حفظ بودند. «الدرة النجفیة» منظومه سید است. فقط اشکالی که به سید داشتند، این بود: می‌فرمودند […]

درس فقه(٢١٢)- نصف النهار دحو الارض در روایت داود رقی

بسم الله الرحمن الرحیم     رجب، نهری در جنت شاگرد: نکاتی را در مورد ماه رجب بفرمایید. استاد: مرحوم سید آن‌طور که نظم فعلی اقبال هست، ماه رجب را در آخر جلد دوم یا سوم اقبال قرار داده‌اند. اول از ماه مبارک شروع شده. همین‌طور به ترتیبی که جلو رفته‌اند رجب را هم آورده‌اند. چیزی که همین‌طور یادم مانده، هم عالی و جذاب و جالب است و هم قابل فکر و تدبیر و تدبر مفاد حدیث است، این است که مرحوم سید در روایت نقل می‌کنند: روينا ذلك بإسنادنا عن أبي جعفر بن بابويه من كتاب ثواب الأعمال و […]

هوش مصنوعی(١٣)- جزء لایتجزای آگاهی؛ پایه‌ای برای ارتباط با بیرون از مغز

بسم الله الرحمن الرحيم     تصحیح واژه مونیسم می‌خواستم هفته قبل نکته‌ای را عرض کنم که یادم رفت. دو جلسه قبل، از آن مقاله نقل کردم که ماشینی بتواند نفس‌مند و دارای روح شود. گفتم کلماتی که ایشان به کار برده بودند «دوآلیسم» و «مونولیسم» است. بعد از مباحثه تذکر دادند که «مونیسم» است. البته غلط خواندن نبود؛ از حافظه مطالعه کرده بودم؛ «مونو» و «مون» هر دوتایش پیشوند است و به کار می‌رود. «ل» هم شاید در ذهن من نسبت به انس به سائر کلمات، اضافه شده بود. لذا درست آن‌ها «دوآلیسم» و «مونیسم» است.   مروری بر […]

توحید صدوق(١٢)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ دوازدهم)؛ شرح فقرۀ «شهادتان ترفعان القول و تضاعفان العمل»

بسم اللّه الرحمن الرحيم     شرح فقره‌ی: «شهادتان ترفعان القول» محوریت شهادتین بعد از فتنه‌ی سقیفه در صفحه‌ی هفتاد و سوم، در خطبة الوسیله بودیم. حضرت علیه السلام فرمودند: «ونحمده بالحمد الذي ارتضاه لخلقه ، وأوجب قبوله على نفسه ، وأشهد أن لا إله إلا اللّه وحده لا شريك له ، وأشهد أن محمد عبده ورسوله ، شهادتان ترفعان القول ، وتضاعفان العمل ، خفّ ميزان ترفعان منه ، وثقل ميزان توضعان فيه»[1].   چه عباراتی است! دم و دستگاهی است! کلماتی را که خدمت شما عرض کردم، دقیقاً یادم نیست، ولی ظاهرا عرض کردم که راجع به لغت «ضَعُف»، […]

درس فقه(٢١١)- مفاد روایت داود رقی در عبارت سید مرتضی

بسم الله الرحمن الرحيم       مفاد روایت داود رقی در کلام سید مرتضی امروز در ذهنم بود که در ادامه کلام سید، مرسله صدوق را بخوانیم. اما دیروز یکی از آقایان اعزه، عبارتی را از کتاب رسائل سید مرتضی نقل کردند. من هم مراجعه کردم. دیدم چند لحظه‌ای خوب است که به این حدیث برگردیم. در مباحث قبلی وقتی روایت داود رقی را مطرح کردیم، این سؤال پیش آمد که آیا قبل از شهید اول هم در کتب فقهی، ذکری از این روایت آمده یا نه. اگر یادتان باشد این سؤال را مطرح کردم. یعنی مرحوم شیخ الطائفه […]

درس فقه(٢١٠)- بررسی دو احتمال ملا اسماعیل خواجویی در روایت داود رقی

بسم الله الرحمن الرحيم       بررسی دو احتمال مرحوم خواجویی در معنای روایت داود رقی الف) طلب هلال و عدم رؤیت آن در غروب مشرق ما، مستلزم وجود آن در غروب ما مرحوم ملا اسماعیل خواجویی در کتابشان دو احتمال دیگر هم اضافه کردند. بین آن‌ها تعبیر «ربع الدور» هست که باید آن را بیان کنیم تا ببینیم مقصود چیست. أقول: لهذا الخبر وجه آخر: إذا طلب الهلال، أي غرّة القمر في المشرق، أي في مشرقنا و هو مغرب الطالب، بأن يفرض حيث يكون بينه و بين مشرقنا هذا قريب من ربع الدورة غدوة، أي: في أوّل يومنا، […]

درس فقه(٢٠٩)- بررسی احتمال کلمه «غَدوه» در روایت داود رقی و حمل آن بر اجزاء رؤیت قبل از زوال

بسم الله الرحمن الرحيم         بررسی احتمال کلمه «غَدوه» در روایت داود رقی دو احتمال در فرمایش ملا اسماعیل خواجویی مطرح بود که داشتیم می‌خواندیم. همچنین مطلبی را افاده کرده بودند که در جلسه قبل خواندم، عبارتی را در ادامه آن آورده بودند، سریع عرض می‌کنم. اشکال شاگرد: عطفا على ما سوّدته فيما سبق أقول: الفرق بين الغدوة بالضم و بينها بالفتح لعله لم يخف على راقم السطور و إنما الذي خفي عليه وجه انتفاء الفتح في رواية داود الرَّقي١ و تعيّن الثاني فيها فهلا قرئ بالفتح ثم كان المراد منها أنه إذا غدوتم في طلب الهلال […]

هوش مصنوعی(١٢)- تبیین مراتب پایه‌ها و مراتب آگاهی از مجردات تامه تا پایه‌های مادی

بسم الله الرحمن الرحيم     امکان وجود آگاهی در هوش پایه‌محور جلسه قبل عرضم نیمه‌کاره ماند. اصل بحث ما در این بود که موضوع بسیاری از احکام فقهی بر محوریت آگاهی و قصد است. قصدی که موضوع احکام فقهی است، واقعاً مراتب و انواعی دارد. وقتی مسأله هوش مصنوعی مطرح می‌شود، و این‌که الآن هم در صنعت هوش مصنوعی دارند تلاش می‌کنند، دنبال به‌دست‌آوردن این آگاهی و قصد هستند، و چنین نیست که مطرح نباشد. اگر این‌چنین است – می‌دانیم هوش ضعیف، خودآگاهی و آگاهی را ندارد؛ چنین هوشی خیلی از کارها را انجام می‌دهد و مسائل فقهی آن […]

درس فقه(٢٠٨)- بررسی اماریت رؤیت در غدوه در هر بلد و در نصف النهار دحوالارض در روایت داود رقی،

بسم الله الرحمن الرحيم       مشغول چیز دیگری بودم؛ دیر شد؛ در همین لحظات آخر عبارات مرحوم ملا اسماعیل – غیر از آن چه از رسائل خواجوئیه بود – را از کتاب رؤیت هلال هم گذاشتم. در همین صفحه الآن هست. رؤیت هلال جلد اول، صفحه سیصد و نود و دو. عرض کردم گفته بودند غلط هایی در آن بوده و ما برای تهیه آن خیلی زحمت کشیدیم. نشد مطابقه کنم. جلوتر عرض کرده بودم، جناب ملامحمدباقر سبزواری رضوان‌الله‌علیه…؛ ملامحمد باقر مجلسی با سبزواری معاصر بودند. از علماء بزرگی هستند. یک بار دیگر عرض کرده بودم ملا محمد […]

هوش مصنوعی(١١)- نگاهی به مقاله «نفس‌مندی هوش مصنوعی» کاتر

بسم الله الرحمن الرحیم     یادآوری مباحث جلسات پیشین بحث ما بر سر این بود که در هوش ضعیف، ما انتظار آگاهی، خودآگاهی و قصد نداریم، اما در هوش قوی انتظار آگاهی داریم؛ اینکه بشود یا نشود حرف دیگری است، اما از آن انتظار داریم – به تعریف خودمان – که آگاهی، خودآگاهی، قصد و مراتبی که دارد، محقق است. این اصل بحث ما بود. به دنبال این بحث، عرض کردم در همان محدوده هوش قوی که ما انتظار آگاهی، خودآگاهی از آن داریم، می‌توانیم یک تقسیم ثنائی داشته باشیم: هوش پایه‌محور و هوش اشراق‌محور؛ یعنی هوشی که واقعاً […]

توحید صدوق(١١)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ یازدهم)؛ شرح فقرۀ «فسبحانه وتعالى عن قول من عبد سواه»

  بسم اللّه الرحمن الرحیم       شرح فقره‌ی «إن قيل كان فعلى تأويل أزلية الوجود» استعمال کان تامه در مورد خداوند متعال در صفحه‌ی هفتاد و سوم بودیم. حضرت علیه السلام فرمودند: «إن قيل كان فعلى تأويل أزلية الوجود ، وإن قيل : لم يزل فعلى تأويل نفي العدم فسبحانه وتعالى عن قول من عبد سواه واتخذ إلها غيره علوا كبيراً»[1]. «إن قيل كان فعلى تأويل أزلية الوجود، وإن قيل: لم يزل فعلى تأويل نفي العدم»؛ تقریباً از این جمله صحبت شد. خلاصه‌ی جمله این می‌شود: «ان قیل کان»؛ اگر راجع به خدای متعال «کان» به کار ببریم، […]

درس فقه(٢٠۶)- معلوم بودن و معلوم نبودن اول ماه قبل و استظهار از روایت داود رقی

بسم الله الرحمن الرحيم     دو فرض در روایت داود رقی الف) معلوم بودن اول ماه قبل و اماریت رویت صبح بیست و نهم در روایت داود رقی بودیم. دیروز یک استظهاری را عرض کردم، هچنین پنج قولی که مرحوم آقا رضی خوانساری در کتاب «تکمیل شوارق الشموس» فرموده بودند، عرض شد. شاگرد: در معیاری که دیروز فرمودید، اگر در زمان غدوة مثلاً مقارنه چهار درجه باشد، تا زمان غروب تا بخواهد به ظهور برسد یا از مقارنه رد نشده یا مقدار کمی رد شده. لذا تا بخواهد هلال متولد شود، تا فردایش باید ماه حرکت کند. لذا طبق […]

درس فقه(٢٠۵)- بررسی تفسیرهای مختلف فقهاء در روایت داود رقی و تبیین معنای مختار

بسم الله الرحمن الرحيم     تفسیر شهید اول از روایت داود رقی؛ تقدم طلوع هلال بر طلوع شمس قبل از سی‌ام و نفی اعتبار روایت حدیث داود رقی بودیم. مرحوم آقا رضی خوانساری در کتاب «تکمیل مشارق الشموس»، پنج وجه و پنج معنا برای این حدیث گفتند. اولین معنا، همان معنایی بود که شهید اول در دروس از روایت فهمیده بودند. عبارتشان هم واضح است، ولی دیروز توضیح من آشفته شد. اگر نگاه کردید مقصود ایشان در احتمال اول، خیلی روشن است. فرمودند: و لا عبرة أيضا بعدم طلوعه أي طلوع القمر من المشرق في دخول الشهر لليلة المستقبلة […]

درس فقه(٢٠۴)- بررسی سند و فقه الحدیث روایت داود رقی

بسم الله الرحمن الرحيم     روایت داود رقی «اذا طلب الهلال غدوتا…» الف) بررسی سند روایت صفحه هشتم از این جزوه بودیم. به روایت داوود رقی رسیدیم. و منها: ما رواه الشيخ في آخر أبواب الزيادات عن داود الرقّي، عن أبي عبد الله عليه السّلام، قال: «إذا طلب الهلال في المشرق غدوة فلم ير، فهو هاهنا هلال جديد، رئي أم لم ير». يعني أنّه إذا طلب الهلال غدوة في جانب المشرق فلم ير، فهو هاهنا- أي في جانب المغرب- هلال جديد، و اليوم من الشهر الماضي، فهو طلب فيه و رئي لم يكن في جانب المغرب هلالا جديدا، بل […]

هوش مصنوعی(١٠)- تبیین مراتب پایه در ظهور هوش پایه‌محور، تبیین سطوح پایه‌های فیزیکی

بسم الله الرحمن الرحيم   جزء لایتجزای زمانی و مکانی در هوش پایه‌محور بحث ما در این بود که احکام فقهی‌ای که بر آگاهی، قصد، فهم بار می‌شود و حالات مختلفی که دارد، این موضوع در ترتب حکم دخیل است. اصل بحث ما این بود. و لذا در این مسأله هوش مصنوعی که امروز مطرح است، چون خود فهم و آگاهی، انواع و مراتبی دارد و در خود فقه این موضوعات با هم مختلف است، ما باید ببینیم از نظر بحث‌های تحقق این آگاهی در هوش مصنوعی تا کجا می‌توانیم بفهمیم و پیش برویم، و تشخیص بدهیم هر کدام در […]

توحید صدوق(١٠)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ دهم)؛ شرح فقرۀ «إن قيل كان فعلى تأويل أزلية الوجودوإن قيل : لم يزل فعلى تأويل نفي العدم»

بسم الله الرحمن الرحيم       دو احتمال در فقره‌ی «لیس بینه و بین معلومه علمٌ غیرُه» و «علمُ غیرِه» در حال بحث از صفحه هفتاد و سوم بودیم. در این جمله‌ای که خواندیم، نسخه‌ی کافی شریف، اضافه‌ای داشت. حضرت علیه السلام فرمودند: «وعلمها لا بأداة ـ لا يكون العلم إلا بها ـ  وليس بينه وبين معلومه علم غيره ، إن قيل كان فعلى تأويل أزلية الوجودوإن قيل : لم يزل فعلى تأويل نفي العدم»[1]. «و ليس بينه وبين معلومه علم غيره»؛ «علم غیره» را به‌صورت توصیف خواندیم. توحید صدوق، شروح زیادی ندارد، اما روایتی که در اینجا باشد […]

درس فقه(٢٠٣)- معیار تحقق مفهوم در جملات شرطیه

بسم الله الرحمن الرحيم     عدم تحقق مفهوم شرط در «اذا رایته وسط النهار» طبق مبنای وحید بهبهانی عبارت سید در روایت اسحاق   بن عمار تمام شد. اگر جمع‌بندی شود خوب است. روایت بعدی را دیده بودم، ولی این روایت هنوز در جمع‌بندی نیاز به نکات خوبی دارد. یکی در مورد بحث دیروز در پایان جلسه بود؛ من عرض نکردم که این جمله «اذا رایته وسط النهار فاتمّ صومه الی اللیل»، مفهوم دارد یا ندارد. من گفتم روی مبنای وحید بهبهانی که بگوییم «اذا رایته» یعنی «اذا رایته فی آخر الشهر المبارک»، اگر حرف وحید را بگوییم که این […]

درس فقه(٢٠٢)- هلال ثبوتی در علم الله تعالی و هلال عرفی

بسم الله الرحمن الرحيم       هلال ثبوتی فی علم الله تعالی و هلال عرفی شاگرد: دیروز فرمودید برای این‌که پارادوکس خرمن پیش نیاید، جزء لایتجزای نور درست می‌شود. قبلاً در هلال فرموده بودید رؤیت ناظر زمینی به نحو تقید اخذ می‌شود. اگر به این نحو اخذ شود، گویا در بینایی هم باید یک جزء لایتجزی هم مطرح شود که آن ملاک اصلی شود. چون ممکن است یک جزء لایتجزایی از نور باشد که اساساً بر آن دیدن صدق نکند. استاد: ما در استظهار از ادله شرعیه بودیم؛ به‌خصوص سر فهم معنای لغوی یا عرفی هلال؛ «اهلّ الهلال»، وقتی […]

درس فقه(٢٠١)- بررسی معیار ثبوتی اهلال هلال در علم الهی و اماریت طرق مختلف به آن

بسم الله الرحمن الرحيم     اهلال هلال ثبوتی در علم الهی و طریقیت امارات به آن چهار سؤال مرقوم فرموده بودند که من سؤال اول را خواندم. شاگرد: فرمودید امکان رؤیت با تشکیل هلال تفاوت دارد، وقتی هلال تشکیل می‌شود باید آن را دید، حالا یا با چشم مسلح یا غیر مسلح. استاد: بله، این به سؤال دوم شما مربوط می‌شود. طول و تفصیل استدلالاتی که دارید را بعداً وقتی برگشتیم عرض می‌کنم. فقط خلاصه ی آن چه که الآن در ذهن من است و حاصل مباحثه ما است را الآن عرض می‌کنم. آقا چهار سؤال اساسی گفته‌اند، حاصل […]

هوش مصنوعی(٩)- نیازمندی هوش پایه‌محور به دو عنصر بسته زمانی و اطلاعات

بسم الله الرحمن الرحيم     نیازمندی هوش پایه‌محور به کرسی و پایه ظهور   جلسه قبل یک تقسیم‌بندی‌ای را عرض کردم. در آخر جلسه هم گفتم دو مطلبی که مانده بود را عرض می‌کنم. بعد فرمودند این پایه‌محوری را که گفتی را بیشتر توضیح بده. همچنین فرمودند اعتدال مزاجی که در حدیث «ما ترید من الفلسفه» آمده را توضیح بیشتری بده. این‌ها به هم مربوط است. ان‌شاء الله اگر فرصتی شد، به اندازه‌ای که در توان من طلبه هست، مطالبی را عرض می‌کنم. بحث سر این بود که ما انتظار آگاهی و فهم از هوش ضعیف نداریم. همین که […]

توحید صدوق(٩)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ نهم)؛ شرح فقرۀ «و علمها لا بأداة ـ لا يكون العلم إلا بها ـ و ليس بينه وبين معلومه علم غيره»

بسم اللّه الرحمن الرحيم       بای ملابست در «لا يكون العلم إلا بها» در حال مباحثه‌ی صفحه‌ی هفتاد و سوم بودیم. حضرت فرمودند: «وعلمها لا بأداة ـ لا يكون العلم إلا بها ـ و ليس بينه وبين معلومه علم غيره»[1]. مرحوم آقای آسیدهاشم که بر این کتاب تعلیقه زده‌اند، در تعلیقه فرموده‌اند: «هذه الجملة صفة لأداة والضمير المجرور بالباء يرجع إليها، أي علم الأشياء لا بأداة»؛ خداوند متعال برای عالم شدن نیازی به ادات ندارند. در این کتاب یک ویرگول گذاشته‌اند. نمی‌دانم در چاپ‌های بعدی آن را برداشته‌اند یا خیر. شاگرد: علامت جمله‌ی معترضه گذاشته‌اند. خط گذاشته‌اند. استاد: […]

درس فقه(٢٠٠)- امکانیت رؤیت هلال قبل از زوال در کلام وحید بهبهانی

بسم الله الرحمن الرحيم     امکانیت رؤیت هلال قبل از زوال در کلام وحید بهبهانی قرار شد عبارت مرحوم سید را بخوانیم. اما این عبارتی که وحید در رساله خود داشتند را بعداً هم کار داریم. وحید برای قول مشهور نه دلیل آورده‌اند. مرحوم سید در مصباح هفت دلیل برای قول مشهور آورده‌اند. این‌که تفاوت‌های آن‌ها در چیست، باید ببینیم. مثلاً یکی از آن‌ها، همین روایت اسحاق بن عمار است که مشغول هستیم. وحید آن را برای قول مشهور آورده‌اند؛ هشتمین دلیل همین روایت اسحاق بن عمار است. ولی سید آن را برای قول خودشان آورده‌اند؛ برای رؤیت قبل […]

درس فقه(١٩٩)- بررسی اطلاق روایت صم للرویه در اعتبار یا عدم اعتبار رویت قبل از زوال

بسم الله الرحمن الرحيم     عدم اعتبار رویت قبل از زوال با تمسک به روایت «صم للرویة» توسط وحید بهبهانی وحید فرمودند وقتی اخبار متواتره می‌فرماید: «صم للرؤیه و افطر للرؤیه»[1]، «إذا رأيتم الهلال فصوموا و إذا رأيتموه فأفطروا»[2]، منظور از این‌ها، انشاء صوم است. این معنا ندارد مگر برای فردا. یعنی غداً انشاء صوم بکن، نه امروز. امروز دیدی برای فردا است. فرمودند اخبار متواتره این است. فرمودند بعضی از مواردی‌که می‌گوید تا قبل از زوال می‌توانی نیت کنی، مقصود از آن این است که کل روز را صائم هستید. یعنی ولو ساعت، ده صبح نیت می‌کنید اما […]

درس فقه(١٩٨)- تبعض صوم در رویت قبل از زوال

بسم الله الرحمن الرحيم     عدم تنافی بین میقاتیت هلال و تعدد گزینه‌های ثبوتی در شروع شهر حجّة المشهور وجوه: الأوّل: ظاهر قوله تعالى ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيٰامَ إِلَى اللَّيْلِ. خرج ما خرج بالدليل و بقي الباقي. الثاني: الأخبار المتواترة، حيث أمروا فيها بالصوم بالرؤية مطلقا أعمّ من أن يكون قبل‌الزوال أو بعده، و أمروا بالإفطار بالرؤية كذلك، من غير تفصيل بين قبل الزوال و بعده، كما يقول به الخصم[1] صحبت در کلام مرحوم سید بود که به استادشان جواب دادند. فرمودند: «و فیه النظر». داشتیم خود عبارت جناب وحید را می‌خواندیم. فرمودند: «حجة المشهور»؛ مشهور یعنی رؤیت قبل از […]

هوش مصنوعی(٨)- بررسی روایت ارواح خمسه و نمود روح پایه محور و اشراق محور در آن

بسم الله الرحمن الرحيم     تقسیم هوش قوی به هوش پایه‌محور و اشراق‌محور؛ نمود آن‌ها در روایات بحث در این بود که در بعض مسائل فقهی، قصد و آگاهی کار مهمی را انجام می‌دهد، و احکام فقهی بر خودآگاهی و فهم و قصد جاری می‌شود. در هوش مصنوعی این امر ثمره فقهی دارد؛ یعنی نزاع کرده‌اند در این‌که هوش مصنوعی واقعاً هوش دارد یا نه؟ آگاهی دارد یا نه؟ فهم دارد یا نه؟ می‌تواند قصد کند یا نه؟ چون این آثار را داشت، ما داشتیم بحث می‌کردیم. عرض کردم ما در فضای هوش ضعیف، انتظاری که از آن داریم […]

توحید صدوق(٨)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ هشتم)؛ ادامۀ شرح فقرۀ «و تمكن منها لا على الممازجة»

بسم الله الرحمن الرحيم         نفی انواع ممازجت در معیت خداوند متعال با ما سوی الله در صفحه‌ی هفتاد و سوم بودیم. در این خطبه‌ی مبارکه فرمودند: «فارق الأشياء لا على اختلاف الأماكن ، وتمكن منها لا على الممازجة»[1]. عرض کردم در ما سوی اللّه تعالی، هر کجا بروید، در هر موطنی وارد شوید، حتی روی مبانی اوسعیت نفس‌الامر از وجود، به هر موطنی بروید، سر و کار شما با یک نحو ممازجت است. امیرالمؤمنین علیه‌السلام در این مقام، هرگونه ممازجتی که در ماسوی اللّه هست را، نفی می‌کنند. پس معیتی که خداوند متعال با اشیاء دارد […]

درس فقه(١٩٧)- بررسی راه‌های ثبوتی تطبیق حرکت قمر بر شبانه‌روز و توجیه روایت رؤیت قبل الزوال

بسم الله الرحمن الرحيم     نقد اجزاء رؤیت قبل از زوال، و تثبیت رؤیت متعارفه عند الغروب، در کلام وحید بهبهانی مسألة: إذا رئي الهلال قبل الزوال، فالمشهور بين الفقهاء (رضوان الله عليهم) عدم الفرق بينه و بين أن يرى بعد الزوال، بل هذا هو المعروف منهم، إلّا ما نقل عن السيّد رحمه اللّه أنّه إذا رئي قبل الزوال، فهو للّيلة الماضية. و ظاهره وجوب الإتمام لو كان صائما في يوم الثلاثين من شعبان، و وجوب الإفطار في يوم الثلاثين من رمضان. و ما قيل: إنّ الصدوق أيضا قائل وهم؛ لأنّه لا يقول بالرؤية، بل يقول بالعدد، كما هو […]

درس فقه(١٩۶)- بررسی اقوال در روایت اسحاق به عما

بسم الله الرحمن الرحيم     احترام سید بحرالعلوم به استاد خود وحید بهبهانی رجوع استاد به شاگرد شاگرد؛ رجوع وحید بهبهانی به شاگرد سید بحر العلوم (شیخ جعفر کاشف الغطاء) فرمودند: الثاني: ما ذكره بعض مشايخنا المحقّقین (دام ظلّه العالي) و هو أن ّ المراد وجوب الإتمام لو وقع الاشتباه في آخر شهر رمضان، و استدل علیه بقوله علیه السّالم:«فأتم ّ صومه إلى الليل» فإنّه يقتضي أن يكون هناك صوم محقّق أو مفروض التحقّق حتّى يصح ّ الامر باإلتمام، و لم يتحقّق شيء منهمافي يوم الثالثین من شعبان، كیف و قد نهي صوم في صدر الحديث و أمر بقضائه […]

درس فقه(١٩۵)- بررسی اقوال مطرح در روایت اسحاق به عمار در رؤیت وسط النهار

بسم الله الرحمن الرحيم     عدم انحصار شروع شهر از شب و تصحیح شروع شهر از روز؛ پاسخ به آیت‌الله سیستانی طبق نظریه انشائات طولی شاگرد: هفته قبل ربط انشائات طولی به بحث را فرمودید. من خلاصه آن را عرض می‌کنم. مرحوم خوئی فرمودند با تولد هلال، ماه برای کل کره شروع می‌شود. آیت‌الله سیستانی در «اسألة» فرمودند در عرف عرب، ماه قمری از ابتدای شب شروع می‌شود، این چیزی که شما می‌گویید لازمه اش این است که در برخی از نقاط زمین، ماه قمری از روز شروع شود، پس این حرف غلط است که ماه شرعی با تولد […]

هوش مصنوعی(٧)- وضوح بیرون از بدن بدون روح در ادله و ارتباط روح و بدن در آیات و روایات

بسم الله الرحمن الرحيم       وضوح بیرون از بدن بدون روح در ادله و ارتباط روح و بدن در آیات و روایات «فَإِذَا سَوَّيتُهُۥ وَنَفَختُ فِيهِ مِن رُّوحِي»   جلسه قبل وقت تمام شد و مطلب ماند. اصل عرض من در این بود که شاید بتوانیم هوش قوی را تقسیمی علمی کنیم که آثار فقهی دارد: یکی هوش اشراق‌محور بود که گویا از بیرون بدن و مزاج، بر او وارد می‌شود؛ این هوش نیاز به انسان و کسی دارد که محوریت در او روح است. اما یک هوشی هم هست که پایه‌محور است، یعنی بستری که خداوند متعال […]

توحید صدوق(٧)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ هفتم)؛ شرح فقرۀ «و تمكن منها لا على الممازجة»

بسم الله الرحمن الرحيم       نزاع لفظی در اصالت وجود و اعتباریت ماهیت به جهت تفکیک حیثیات توجیه کثرت در حکمت متعالیه و حکمت مشاء در صفحه‌ی هفتاد و سه بودیم. در این خطبه‌ی شریفه که حضرت فرمودند: «و تمكن منها لا على الممازجة»[1]. از جلسه‌ی قبل، دو مطلب باقی مانده است. یکی مطلبی است که در آخر مباحثه فرمودند. مقصودتان را بفرمایید تا روشن‌تر باشد. شاگرد: اگر بگوییم ماهیت اعتباری است و سراب است و اصالت با وجود است، می‌توانیم این فرمایش حضرت علیه السلام «تمکن منها لا علی الممازجة» را و وجود خداوند متعال در عالم […]

درس فقه(١٩۴)- وجه تردید محقق اول در عدم وجوب صلات جمعه بر مرأة عند حضورها خلافا للمسافر و العبد

بسم الله الرحمن الرحيم     کسر و انکسار در انشائات طولی شاگرد: امکانش هست که از انشائات طولی یک فلوچارت اولیه تهیه کنید؟ اموری که مد نظرتان هست را بفرمایید. عناصری مانند انشاء اولی و مراحل بعدی را از هم تفکیک کنید. استاد: ان شالله مجالی بشود که مطلب در ذهنم دسته‌بندی شود، اگر نوشتم خدمت شما می‌دهم. شاگرد٢: در انشائات طولی تعبیر کسر و انکسار تعبیر دقیقی نیست؛ مثلاً در مورد صبی، برای طبیعت مکلف احکامی هست، لذا تعبیر تابع، تعبیر بهتری است. استاد: کسر و انکسار در مصلحت و مفسده است. شاگرد٢: در اینجا مصالح و مفاسد […]

درس فقه(١٩٣)- وقوع اجتماع امر و نهی در کلام میرزای قمی

بسم الله الرحمن الرحيم       وقوع اجتماع امر و نهی در شرع، در کلام میرزای قمی بحث در فرمایش مرحوم شیخ در تهذیب بود. سید حرف ایشان را نپسندیدند؛ یکی-دو ایراد به حرف ایشان داشتند. دیروز آقا به عبارتی از مرحوم میرزای قمی در قوانین اشاره فرمودند؛ راجع به مسأله اجتماع امر و نهی بود. من دنبالِ آن رفتم. بارها عرض کردم که در پی جویی یک حرف، برکت هست. صفحه‌ای هم در فدکیه هست که اقول علماء را مفصل آورده‌ام. البته در آن جا از طبع جدید چهار جلدی است. این طبع قدیم است که صفحه صد […]

درس فقه(١٩٢)- نقد اشکال آیت‌الله سیستانی بر شروع تکوینی ماه با تکیه بر نظریه انشائات طولی

بسم الله الرحمن الرحيم     نقش نظریه انشائات طولی در تصویر درست از بدایة الشهر و بدایة الحساب در کره زمین جلسه قبل فرمودند بحثی که از کتاب «اسألة» بود را تمام کنید. درست هم فرمودند. ان شالله عبارت سید را هم می‌خوانیم. اما این اندازه که بگوییم بحث چه شد و مقصود ما از این بحث‌ها چه بود، عرض می‌کنم. عبارتی که در کتاب «اسألة حول رویة الهلال» بود، این بود: ولکن هذا غیر صحیح قطعاً و الا لزم ان تکون بدایة الشهر القمری لنصف الکرة الارضیة فی اثناء النهار، و هو ما لایساعد علیه العرف، فان الشهر […]

هوش مصنوعی(۶)- تحقق هوش پایه‌محور در شبکه‌های عصبی

بسم الله الرحمن الرحيم       هوش ضعیف رفتارمحور و هوش قوی پایه‌محور و اشراق‌محور جلسه قبل بعد از مباحثه چند امر مطرح شد که آقایان افاده فرمودند و مطالب نسبتاً خوبی هم بود که هر آنچه را که یادداشت کرده‌ام، به‌صورت فهرست‌وار عرض می‌کنم. یکی از فرمایشات این بود: گفتند تقسیمی که تو کردی، از نظر فقهی هم آیا ثمره دارد یا نه؟ عرض کردم که ظاهراً ثمره فقهی دارد. چون بحث ما در مسأله هوش مصنوعی به این رسید که آیا ما می‌توانیم در هوش مصنوعی به آگاهی و قصد، فهم و درک معنا برسیم یا نه؟ […]

توحید صدوق(۶)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ ششم)؛ شرح فقرۀ «فارق الأشياء لا على اختلاف الأماكن، و تمكن منها لا على الممازجة»

بسم الله الرحمن الرحيم       ادامه‌ی شرح فقره‌ی «فارق الأشياء لا على اختلاف الأماكن، و تمكن منها لا على الممازجة»[1] «اختلاط»، معنای «مزج» و «مرج» در صفحه‌‌ی هفتاد و سوم بودیم. به این عبارت از خطبة الوسیله رسیدیم: «فارق الأشياء لا على اختلاف الأماكن، و تمكن منها لا ‌على الممازجة». چون خدای متعال احدیّ المعنی است، «لم یتفاوت فی ذاته» است و تبعض در او نیست، پس با هیچ شی‌ای مصاحبت ندارد. از همه‌ی اشیاء جدا شده است. «فارق الاشیاء» اما «لا علی اختلاف الامکان»؛ نه این‌که خداوند یک جایی رفته است و اشیاء، جای دیگری باشند. «فارق»؛ […]

درس فقه(١٩١)- عدم ورود اشکال مرحوم خوئی بر جمع رتبی بین حکم واقعی و ظاهری در تقریر مرحوم نائینی

بسم الله الرحمن الرحيم     تاریخ بحران‌های ریاضی شاگرد: دیروز فرمودید بحث ریاضی به ترتیب از تابع، حد، مشتق است، درحالی‌که بر عکس است. از سیر آن‌ها نکته‌ای مد نظر داشتید؟ استاد: گفتم الآن در کلاس‌ها و کتاب‌های ریاضیات، به دانش‌آموز ابتدا تابع را یاد می‌دهند، بعد حد را یاد می‌دهند و بعد سراغ مشتق می‌روند. و حال این‌که دانشمندانی که مسیر تاریخ ریاضی را طی کرده‌اند، تابع و حد را نمی شناختند. برای آن‌ها ابتدا مشتق و انتگرال کشف شد، بعد در برهه ای به چالش های عجیبی برخورد کردند – برهان در ریاضیات عالی – حد، آن […]

درس فقه(١٩٠)- تطبیق نظریه انشائات طولی بر مسأله طلاق و مبغوضیت آن نزد شارع

بسم الله الرحمن الرحيم     مفهوم تابع و استحباب تابعی قرار شد که فرمایش سید بحر العلوم را بخوانیم. اما دیروز به من برگه‌ای دادند که به همان مباحث انشائات طولی، مربوط است. سؤالی است که خیلی محل ابتلاء می‌شود، به‌خصوص در این زمان‌ها پیش می‌آید؛ آیا اگر یک مردی همین‌طوری و بدون هیچ وجهی، زنش را طلاق بدهد، شرعا مجاز هست یا نیست؟ کانون یک خانواده‌ای را با وجود اطفال، بدون هیچ زمینه سوئی و کاملاً در شرائط عادی به هم می‌زند و می‌گویند خدا بر جایز کرده لذا من طلاق می‌دهم. این طلاق جایز است؟ حرام است؟ […]

درس فقه(١٨٩)- بررسی اشکال عدم انطباق خط مقسم لیل و نهار با خط نصف النهار و حکم به تفاوت شروع ماه در بلاد واقع در یک نصف النهار

بسم الله الرحمن الرحيم     اشکال: عدم انطابق خط مقسّم لیل و نهار بر نصف النهار؛ مستلزم تفاوت غروب و رؤیت هلال در بلاد واقع بر یک طول جغرافیایی جلسه قبل برگه‌ای دادند، راجع به بحث رؤیت هلال. چهار صفحه است اما چون تصویر نقشه دارد، متن آن کم‌تر است. حاج آقای حسن زاده می‌فرمودند آدم که دست به قلم می‌گیرد خیلی از زوایای بحث برای خودش و دیگران، روشن می‌شود. عبارت دیگری داشتند. علی ای حال نوشتن مطلب و توضیح دادن آن خیلی فایده دارد. هر چه هم که شما زحمت بکشید من به سهم خود خوشحال می‌شوم […]

هوش مصنوعی(۵)- قصد پایه‌محور و قصد اشراق‌محور و احتمال امکان قصد پایه‌محور در هوش مصنوعی

بسم الله الرحمن الرحيم     مسئولیت‌پذیری در هوش مصنوعی عنوانی که برای این مباحثه فرمودند «مسئولیت‌پذیری هوش مصنوعی» است. قرار شد بحث‌های فقهی آن را بررسی کنیم. در جلسه اول سنگین ترین مثال را خدمت شما عرض کردم؛ ربات قتل عمد انجام می‌دهد. برای این‌که ببینیم مسئولیت آن با چه کسی است، بحث را شروع کردیم؛ مسئولیت به‌معنای ضمان. در فقه به آن ضمان می‌گوییم. مسئولیت به معانی مدنی نیز به کار می‌رود. لغت مسئولیت در جاهای مختلف خیلی کاربرد گسترده دارد. مسئولیت‌های مدنی در جاهای مختلف و شأن‌های مختلف به کار می‌رود. یکی هم مسئولیت به‌معنای گیر بودن […]

توحید صدوق(۵)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ پنجم)؛ ادامۀ شرح فقرۀ «بل هو الذي لم يتفاوت في ذاته ، ولم يتبعض بتجزئة العدد في كماله»

بسم الله الرحمن الرحيم       ادامه‌ی شرح فقره‌ی «بل هو الذي لم يتفاوت في ذاته ، ولم يتبعض بتجزئة العدد في كماله» نفی نقص و اثبات کمال برای خداوند متعال، سپس نفی عدد در کمال باری تعالی و اثبات بساطت در شرح صفحه‌ی هفتاد و سوم بودیم. در این دو – سه جمله‌ای که امام علیه‌السلام در این خطبه‌ی مبارکه فرمودند: «بل هو الذي لم يتفاوت في ذاته ، ولم يتبعض بتجزئة العدد في كماله ، فارق الأشياء لا على اختلاف الأماكن ، وتمكن منها لا على الممازجة»[1]. بحث‌های لغوی مقداری طول کشید. ولی بحث‌های لغویِ خوب است. […]

درس فقه(١٨٨)- نقش انشائات طولی در رفع تضاد بین حکم واقعی و ظاهری

بسم الله الرحمن الرحيم      انشائات طولی شاگرد: نظر حضرت عالی در مورد اهمال در مقام ثبوت چیست؟ چون ظاهراً نکته‌ای که در ذهن بزرگان بوده و این را نفرمودند این است که اهمال در مقام ثبوت لازم می‌آید. یعنی آیا خطاب اول شارع نسبت به خطاب دومش مطلق است؟ شما می‌فرمایید مطلق نیست. اگر هم مقید است که جعل واحد می‌شود. در عالم ثبوت امر واحد می‌شود. لذا مرحوم صدر در بحث صحیح و اعم وقتی می‌خواهند جامع صحیح را ترسیم کنند، فرمایشی دارند که ظاهراً فرمایش شما با آن منافاتی ندارد. چون جامع «أوی» داریم. می‌گویند مثلاً […]

درس فقه(١٨٧)- دو دیدگاه ثبوتی در تقنین و موافقت نظریه انشائات طولی با حکمت تقنین

بسم الله الرحمن الرحيم     دو دیدگاه در تقنین؛  لحاظ تمام قیود در انشاء واحد  و انشاءات طولیه در پایان مباحثه دیروز دو سؤال مطرح شد. همچنین برگه‌ای به من دادند. مسائلی را مطرح فرمودند.  علی ای حال مسأله انشاء طولی، هنوز حالت خامی دارد. یعنی اگر یک جهت درستی داشته باشد، باید خیلی بیشتر روی آن فکر شود و رفت‌وبرگشت شود؛ حدود و ثغور آن معلوم شود، تا جهت درستی که در آن بوده در محلش واقع شود. این کارها را دارد. مطالبی که دیروز فرمودند زمینه‌ساز این‌ها هست. پس من اصل حرفشان را می‌گویم تا مطرح شود. […]

درس فقه(١٨۶)- تفاوت دیدگاه انشائات طولی با انشاء واحد با قیود متعدد عرضی و تطبیق آن در روایت «سواک»،

بسم الله الرحمن الرحيم     دو تقریر مختلف از وضعیت صوم؛ تقریر تشبیه تشریع به تکوین، تقریر انشائات طولی وضعی الف) لحاظ تمام قیود در یک انشاء در جلسه قبل مطالبی بیان شد، فرمودند توضیحات بیشتری عرض کنم؛ در مورد استظهاری که ممکن است در جاهای مختلف به درد بخورد. حاصل آن چیزی هم که عرض کردم این شد: در عالم انشاء حکم یک دید رایج داریم؛ این است که شارع مقدس علم به ملاکات دارد و آن‌ها را در نظر می‌گیرد؛ از طرفی هم در عالم ملاکات تزاحم ملاکات هست. وقتی تزاحم ملاکات شد، شارع به علم خودش […]

جلسه چهارم توحید صدوق-ادامۀ شرح فقرۀ «بل هو الذي لم يتفاوت في ذاته ، ولم يتبعض بتجزئة العدد في كماله»

بسم الله الرحمن الرحيم           احتمالات معنایی در واژگان «انشقاق» و «وردة» در آیهی شریفه علم لایتناهی خداوند و  جواز ارادهی معانی مستقل از یک لفظ یا آیه در صفحهی هفتاد و سوم بودیم. خطبة الوسیله را می‌خواندیم. به این عبارت شریفه رسیدیم: «بل هو الذي لم يتفاوت في ذاته ، ولم يتبعض بتجزئة العدد في كماله ، فارق الأشياء لا على اختلاف الأماكن ، وتمكن منها لا على الممازجة»[1]. بحث‌های لغوی آن مطرح شد. بحث‌های دیگری هم مطرح شد. از آیهی شریفهی «فَإِذَا انْشَقَّتِ السَّمَآءُ فَكَانَتْ وَرْدَةً كَالدِّهَانِ»[2] صحبت شد. فرمودند: «وردة» به‌معنای گل نیست، […]

توحید صدوق(۴)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ چهارم)؛ ادامۀ شرح فقرۀ «بل هو الذي لم يتفاوت في ذاته ، ولم يتبعض بتجزئة العدد في كماله»

بسم الله الرحمن الرحيم       احتمالات معنایی در واژگان «انشقاق» و «وردة» در آیهی شریفه علم لایتناهی خداوند و  جواز ارادهی معانی مستقل از یک لفظ یا آیه در صفحهی هفتاد و سوم بودیم. خطبة الوسیله را می‌خواندیم. به این عبارت شریفه رسیدیم: «بل هو الذي لم يتفاوت في ذاته ، ولم يتبعض بتجزئة العدد في كماله ، فارق الأشياء لا على اختلاف الأماكن ، وتمكن منها لا على الممازجة»[1]. بحث‌های لغوی آن مطرح شد. بحث‌های دیگری هم مطرح شد. از آیهی شریفهی «فَإِذَا انْشَقَّتِ السَّمَآءُ فَكَانَتْ وَرْدَةً كَالدِّهَانِ»[2] صحبت شد. فرمودند: «وردة» به‌معنای گل نیست، به‌معنای «ورود» […]

درس فقه(١٨۵)- نقد استدلال مرحوم حکیم در نفی جزئیت در فرد دون الماهیه

بسم الله الرحمن الرحيم     ماهیت فاضله در کلام مرحوم حکیم؛ فاضله، وصف ماهیت نه وصف فرد دیروز عبارتی از مستمسک خواندیم؛ یکی از آقایان تذکری فرمودند. من هم عرض کردم فکر کردن در کلمات علماء باعث برکت است، لذا تذکری که دادند را خدمت شما عرض می‌کنم. در جلد دوم، صفحه چهارصد و هفتاد و شش، فرمودند: اجزاء مستحبی اصلاً جزء نیستند؛ «لا لصرف الماهية لعدم انتفاء الماهية بانتفائها، ولا للماهية الفاضلة». من عرض کردم معنا ندارد که ماهیت فاضله، افضل الفردین باشد. سؤال دیروز من به این صورت بود. فرمودند مقصود ایشان از ماهیت فاضله، فرد است. […]

درس فقه(١٨۴)- نقد استدلال مرحوم حکیم در نفی جزء مستحب

بسم الله الرحمن الرحيم     پذیرش ارتکاز جلیل در عین تدقیق در آن، در مراتب وضعی صوم دیروز عبارتی را از مستمسک خواندیم. جلد هشتم، صفحه سیصد و پنجاه و سه بود. ودعوى: أنه لا دليل على انتقاض الصوم باستعمال المفطر أولا ، بل من الجائز صحته حتى بعد استعماله. ودليل القضاء لا ينافي ذلك ، لإمكان كونه واجباً تعبداً ، نظير الكفارة. مندفعة : بأنه خلاف صريح النصوص الدالة على ماهية الصوم ، وبيان المفطرات ، ونصوص القضاء أيضاً ، إذ‌ بالإفطار، الصادق مع الجميع ، كما يقتضيه البناء على أصالة عدم التداخل مع عدم ما يوجب الخروج […]

درس فقه(١٨٣)- انشاء طولی

بسم الله الرحمن الرحيم      انشاء طولی؛ آثار و فوائد عرض شد که اگر این تحلیل  انشاء احکام به نحو انشائات طولی ثبوتی و عرضی‌ای که در کنار آن باشد، سر برسد و درست باشد و تصور صحیحی باشد و عرف عقلاء در استظهار از مجموع ادله، این را تأیید کنند، فوائدی دارد؛ یعنی عرف عقلاء استظهار ببینند، نه استحسان؛ ببینند از مجموع ادله بر می‌آید که شارع مقدس در تشریع خودش، چند انشاء طولی دارد؛ معنای انشاء طولی این است که وقتی انشاء جدید می‌آید انشاء قبلی اصلاً از بین نرفته است، بلکه در موطن خودش با خصوصیاتش […]

هوش مصنوعی(۴)- نم‌افزار و کامپیوتر زیستی راه‌حل امروزه در رسیدن به قصد و خودآگاهی مصنوعی

بسم الله الرحمن الرحيم     امکان افزایش نشاط علمی با وجود ورود هوش مصنوعی به عرصه تفقه دیشب جمله‌ای فرمودند، فرمودند تو گفتی اجتهاد ملکه قدسیه الهیه است که این ماشین‌ها به آن نمی‌رسند. تعبیری ایشان این بود که حالا که اینطور است، ما که ملکه قدسیه نداریم؛ دل خوش هستیم به این بحث‌های کلاسیک؛ اگر قرار باشد هوش مصنوعی به این فضا بیاید، هم سریع‌تر است و هم دقیق‌تر است و این سبب دل‌سردی برای تحصیل فقه و اصول می‌شود. البته عرض کردم شعب دیگری از علوم حوزوی هست که به‌صورت خیلی خوب می‌توان از هوش مصنوعی در […]

درس فقه(١٨٢)- امکان انشاء اولی طولی وجوب واحد صوم در کل شهر

بسم الله الرحمن الرحيم      قبول ارتکاز شهید ثانی از عبادت واحده بودن صوم شهر رمضان و نقد استدلال کلاسیک ایشان در انتهای جلسه دیروز عبارتی را از مستمسک خواندم؛ به مرحوم شهید اشکال کرده بودند. تقریباً از ریخت مباحثه‌ای که داشتیم معلوم شد که من نمی‌خواستم بگویم فرمایش شهید سر می‌رسد؛ به ذهن نیاید که من می‌خواستم از شهید دفاع کنم در مقابل آنچه که ایشان (مرحوم حکیم) می خواستند بگویند.  چرا؟ چون ایشان فرموده بودند «لکن عن الشهید انه استشکل فیه»  اشکال ایشان (شهید ثانی) به چه بر می‌گردد؟  که «يجوز في شهر رمضان أن ينوي لكل […]

درس فقه(١٨١)- انشاءات طولی، تطبیق انشائات طولی در صلات و صوم

بسم الله الرحمن الرحيم     اهمیت اطلاق سعی در تحلیل مبادی حکم شاگرد: جزء تکلیفی را داخل در مرکب اعتباری می‌دانید؟ یعنی در ناحیه مسمی، نه جزء الفرد. استاد: ذهن من ابائی ندارد که بدانیم. لذا عرض کردم گاهی ظرف، برای آن امر قید است، لذا جزء تکلیفی می‌شود. اما گاهی ظرف، تنها ظرف است. قیدیت ندارد. حالا باز هم به مواردش می‌رسیم. شاگرد: در جزء الفرد اشکالی که آقایان دارند، این است: در مرکباتی مثل بدن چون خود زید در خارج تشخص پیدا می‌کند، همان باعث می‌شود که آن لوازم و ماهیت نیز با آن تشخص پیدا کند، لذا […]

درس فقه(١٨٠)- بررسی انتقادی دیدگاه آیه الله سیستانی در انتساب قطعی بطلان به نظریه شروع ماه از خروج قمر از تحت‌الشعاع

بسم الله الرحمن الرحيم   عدم ملازمه امضاء شروع ماه از غروب توسط شارع با انحصار آن ارزش‌گذاری تعبیر «غیر صحیح قطعاً» در شروع ماه از لحظه خروج قمر از تحت‌الشعاع در بیان آیت‌الله سیستانی صفحه هفتم جزوه بودیم. به‌دنبال این صفحه، مباحث کتاب «اسألة» مطرح شد. فرمودند: و بالجمله ما ذکر من الفرق بین حالات القمر و بین اللیل و النهار و ان کان ثابتا فی اصله، و لکنه لایقتضی بوجه البناء علی انه بخروج القمر عن تحت‌الشعاع یبتدی الشهر القمری الجدید لاهل الارض جمیعا فی تمام الاصقاع و البقاع-کما ادعاه قدس‌سره فی البیان المتقدم- الّا اذا ثبت ان […]

هوش مصنوعی(٣)- نفی قصد و آگاهی از هوش مصنوعی با اتاق چینی

بسم الله الرحمن الرحيم     فقه هوش مصنوعی یا هوش مصنوعی به مثابه موضوع فقهی در جلسه قبل یکی از آقایان سؤالی را مطرح کردند؛ فرمودند: «حالا که صحبت ضمان هوش مصنوعی است می‌توان گفت فقه میز، فقه صندلی و … . اگر میزی شکست و شخص آسیب دید، چه کسی مسئول است؟». عرض کردم که اگر رنگ حقوقی پیدا کند، مانعی ندارد. میز شکسته و کسی هم آسیب‌دیده است، خُب روی مبنای استناد که عرض کردم، آن الگوریتم ضمانات فقهی کاملاً جاری است. یعنی شما روال را بررسی می‌کنید و می‌بینید شکستن میز و این‌که صدمه دیدن کسی […]

توحید صدوق(٣)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ سوم)؛ شرح فقرۀ «بل هو الذي لم يتفاوت في ذاته ، ولم يتبعض بتجزئة العدد في كماله»

بسم الله الرحمن الرحيم       توافق دو تعبیر «الذی لم یتفاوت فی ذاته» به «احدیّ المعنی» بودن ذات خداوند «الحمد لله الذي أعجز الأوهام أن تنال إلا وجوده وحجب العقول عن أن تتخيل ذاته في امتناعها من الشبه والشكل ، بل هو الذي لم يتفاوت في ذاته ، ولم يتبعض بتجزئة العدد في كماله»[1].     بعضی از لغات بررسی شد. آنچه که مقصود روشن امام علیه‌السلام در این دو جمله‌ی پشت سر هم است، همان بساطت ذات خداوند متعال است. یعنی همان معنای چهارمی که در روایت اعرابی بود. معروف است که ما می‌گوییم روایت اعرابی[2]، اما از […]

درس فقه(١٧٩)- مسلّم نبودن نسبی شدن شروع ماه برای کل کره، فقه الحدیث روایت اسحاق بن عمار

بسم الله الرحمن الرحيم      مسلّم نبودن نسبی شدن شروع ماه در کل کره در بیان مرحوم خوئی صفحه هشتم کتاب «اسألة» بودیم. فرمودند: به‌خاطر این‌که نصف کره زمین روز است، لازم می‌آید که شروع ماه از روز باشد. و این غیرصحیح است قطعا. یعنی استادشان و خودشان مطلبی را قبول کردند و آن  این بود که خروج قمر از تحت‌الشعاع در یک لحظه است. لحظه‌ای که برای کل کره یکی است. این تفاوتی نمی‌کند. مثل لحظه تحویل سال است. این را پذیرفتند و گفتند لازمه‌ای که استاد ما بر آن متفرع کردند را قبول نداریم. ایشان گفتند پس […]

درس فقه(١٧٨)- تهافت سهل التناول بودن میقاتیت با لزوم استفاده از ابزار دقیقة برای کشف امکانیت رؤیت در بلاد قریبه در فتوای آیت‌الله سیستانی

بسم الله الرحمن الرحيم   تهافت سهل التناول بودن میقاتیت با لزوم استفاده از ابزار دقیقة برای کشف امکانیت رؤیت در بلاد قریبه در فتوای آیت‌الله سیستانی دیروز در پایان مباحثه آقا جمله‌ای را فرمودند که تقریباً تهافت نما بود. من عرض کردم که تهافتی نیست. من هم ابتدا به ذهنم آمده بود اما چون تام نشد مطرح نکردم. ایشان فرمودند شما گفتید حاج آقای سیستانی در این کتاب اول میقات را مطرح می‌کنند. میقات هم باید سهل التناول باشد و همه بلد آن را ببینند، و با چشم عادی هم ببینند. همان‌طور که در رسم عرب چون دیدن ماه، […]

درس فقه(١٧٧)- مشکله تقویم و فوضی لازمه حمل روایت «اذا رئی قبل الزوال» بر محوریت زوال هر بلد

بسم الله الرحمن الرحيم     حمل روایت «اذا رئی الهلال قبل الزوال» بر محوریت زوال هر بلد شاگرد: … اگر شروع ماه با اهلال هلال باشد، در آن مبناء هم جواب گو است یا نه؟ استاد: جلسه قبل راجع به گزینه دیگری صحبت شد. احتمالی عرض شد. حالا باید ببینیم لوازم آن چیست. حالا که شما مطرح کردید این را جلو می‌اندازم. علی ای حال طبق احتمالی که در جلسه قبل برای روایت «اذا رئی قبل الزوال» بیان شد، امر متشرعه به‌عنوان وظیفه خودشان، منظم می‌شود. اصلاً مشکلی هم نیست. یعنی روایات زوال روی این احتمال، چیزی را به […]

هوش مصنوعی(٢)- اهمیت تشخیص ملاک در مسأله قرار ضمان

بسم الله الرحمن الرحيم     خودرایان و هوش مصنوعی محاسباتی فرمودند راجع به بخش مسئولیت‌پذیری هوش مصنوعی بحث کنیم. هوش مصنوعی، به معنای خودرایان که از خودش حالت هوشمندی بروز می‌دهد و کارها را انجام می‌دهد. مسئولیت‌پذیری آن را نسبت به قواعد و ضوابط فقهی بررسی کنیم. این اصل بحث ما بود. شاگرد: اگر بخواهیم خودرایان را معادل هوش مصنوعی بگیریم، اشکالی در معنای هوش پیش می‌آید. ما هوش را، تنها محاسباتی در نظر گرفتیم. اگر معادل هوش مصنوعی را خودرایان در نظر بگیریم درواقع هوش را تقلیل داده‌ایم به پردازش و محاسبه. استاد: اتفاقاً دقیقاً همین را در […]

توحید صدوق(٢)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ دوم)؛ ادامۀ شرح فقرۀ «حجب العقول عن أن تتخيل ذاته في امتناعها من الشبه و الشكل بل هو الذي لم يتفاوت في ذاته …»

بسم الله الرحمن الرحيم       وجود معنا برای أشکال و مقوم بودن آن در روایت بیست و هفتم از باب دوم بودیم. شاگرد: در جلسه‌ی قبل برای [قوه‌ی] واهمه، به درد دندان مثال زدید؛ این واهمه، همان اصطلاح نزد حکما است که معنای جزیی را درک می‌کند؟ استاد: بله. شاگرد: یعنی درد این دندان، مانند محبت این مادر است؟ استاد: من بین آن‌ها تفاوتی نمی‌بینم. از حیث قوه‌ای که معنای جزیی را درک می‌کند. شاگرد: یعنی معنای جزیی، درد این دندان هم هست. استاد: بله؛ مثل محبت مادر که وهم آن را می‌فهمد، این هم به همین صورت […]

درس فقه(١٧۶)- جلسه سوم نقد استشهاد آیت‌الله سیستانی بر روایت حماد و بطن نخله در عرفی بودن شروع روز از غروب

بسم الله الرحمن الرحیم   استشهاد آیت‌الله سیستانی بر شروع ماه از غروب به روایت حماد و روایت اهل بطن نخله صفحه هشتم از کتاب «اسألة حول رویة الهلال و اجوبتها» بودیم. فرمودند: و بالجمله ما ذکر من الفرق بین حالات القمر و بین اللیل و النهار و ان کان ثابتا فی اصله، و لکنه لایقتضی بوجه البناء علی انه بخروج القمر عن تحت‌الشعاع یبتدی الشهر القمری الجدید لاهل الارض جمیعا فی تمام الاصقاع و البقاع-کما ادعاه قدس‌سره فی البیان المتقدم- الّا اذا ثبت ان العرف الممضی من قبل الشرع المقدس قد اتخذ بدایة الشهر القمری ما ذکر ولکن هذا […]

درس فقه(١٧۵)- جلسه دوم نقد مرحوم خوئی در تقیید فتوای کفایت رؤیت در مطلق بلاد به اشتراک در شب

بسم الله الرحمن الرحيم   اتخاذ مبنای رؤیت هلال در هر بلدی و عدول از سه فتوا توسط آیت‌الله سیستانی دیروز در کتاب «اسألة حول رویة الهلال و اجوبتها» به صفحه سی و ششم رسیدیم. مبنایی را که اتخاذ کرده بودند، ایشان را به این مطلب رساند که فرمودند: «یبقی شیء…»؛   وآن اینکه سه فتوای معظم‌له عوض شده است. سابقا سه فتوا داشتند. بعد از تدقیق در این مبناء این سه فتوایشان عوض شد. خلاصه اش این شد: ایشان فرمودند ما چرا دنبال استادمان برویم و بگوییم لحظه ای  که قمر از تحت‌الشعاع خارج شد، آن جایی که هلال را […]

درس فقه(١٧۴)- بررسی اطلاق «بلد» یا تقیید آن به «غیم» در ثبوت شهر در روایت اسحاق بن عمار

بسم الله الرحمن الرحيم   جامعیت روایت اسحاق بن عمار در تبیین مباحث مرتبط به هلال بحث ما  در این مصباح ـ شاید هم متفرد – در کتاب صوم، از مصابیح الاحکام مرحوم بحر العلوم بود. استادشان مرحوم وحید کتاب مصابیح الظلام دارند. مصابیح الظلام برای استاد ایشان است. جناب بحر العلوم  – که شاگرد ایشان ـ هستند مصابیح الاحکام دارند. ظاهراً  – تا آن جایی که من مراجعه کردم – بیشتر از چهار جلدش چاپ نشده است. نسخه خطی است. آن چه که قبلاً خدمت شما صحبت شد و داشتیم، دو نسخه خطی از کتاب‌خانه مجلس بود. نمی‌دانم پی […]

هوش مصنوعی(١)- طرح بحث استناد ضمان در هوش مصنوعی

بسم الله الرحمن الرحيم     طرح بحث امکان یا عدم امکان استناد ضمان به هوش مصنوعی و محوریت استناد در ضمان فرمودند بحث فقهی‌ای باشد راجع به مسئولت پذیری در هوش مصنوعی که امروزه پیش آمده و محل ابتلاء است. صورت ساده مسأله این است: ماشینی هست که خودران است، یعنی راننده ندارد و با هوش مصنوعی اداره می‌شود. اگر کسی را کشت، چه کسی باید خسارت بدهد؟ اتومبیلی که رانندگی آن با هوش مصنوعی اداره می‌شود، اگر کسی را زد و کشت، از نظر فقهی چه کسی باید دیه بدهد؟ این اصل صورت مسأله است. من مقدماتی را […]

توحید صدوق(١)- سلسله درس گفتارهای شرح توحید صدوق در سال 1402 (جلسۀ نخست)؛ شرح فقرۀ «حجب العقول عن أن تتخيل ذاته في امتناعها من الشبه و الشكل بل هو الذي لم يتفاوت في ذاته»

بسم الله الرحمن الرحيم       شرح فقره‌ی «حجب العقول عن أن تتخيل ذاته في امتناعها من الشبه و الشكل» معرفی محاسن و نواقص کتاب «المعجم الاشتقاقی الموصل» در صفحه‌ی هفتاد و سوم بودیم؛ حدیث بیست و هفتم از باب دوم. این حدیث، همانی بود که مرحوم کلینی در روضه‌ی کافی آورده بودند؛ به نام خطبة الوسیله. در تحف العقول هم این حدیث بود. اما باقر علیه‌السلام به جابر بن یزید جعفی فرمودند: «عن جابر بن يزيد الجعفي عن أبي جعفر محمد بن علي الباقر عن أبيه عن جده علیهم السلام قال: قال أمير المؤمنين علیه السلام في خطبة […]

درس فقه(١٧٣)- نقد و بررسی استدلال به روایت اسحاق بن عمار برای نفی اعتبار اتحاد افق

بسم الله الرحمن الرحيم       دلالت روایات رؤیت قبل از زوال بر ملاک بودن لحظه زوال شاگرد: روایات رؤیت قبل از زوال با روایات دیگر رؤیت چه فرقی دارد؟ شما فرموده بودید که ضرب قاعده کلی می‌کند. استاد: آن چه که به ذهنم می‌آید این است: کلمه «قبل» و «بعد» وقتی به زوال ضمیمه شود، از کلام گوینده حکیم که در مقام بیان تشریع حکم الهی است، این‌گونه استظهار می‌شود. اگر می‌گفتند «رُئی حین الزوال» می‌توانست یک بخشی باشد. یعنی «حین» عرفیت دارد. اما وقتی «قبل» و «بعد» را می‌گویند، معلوم می‌شود که دقیقاً به زوال نظر دارند. […]

درس فقه(١٧٢)- نقد و بررسی احتیاط صاحب جواهر در بحث زوال

بسم الله الرحمن الرحيم       معنای «مفتاح شهر حادث» در هلال شاگرد: در مورد هلال از حضرت سجاد علیه‌السلام روایتی هست؛ «جَعَلَكَ مِفْتَاحَ شَهْرٍ حَادِثٍ لِأَمْرٍ حَادِثٍ [1]». این روایت را توضیح می‌فرمایید. استاد: طوری که من عبارت شریفه را می‌فهمم، هلال، شروع است. در مفتاح، یک دری باز می‌شود. خطاب می‌فرمایند به هلال که خدای متعال تو را کلید شهر جدید قرار داده است. یعنی ماه جدید که یک زمانی را به خودش اختصاص می‌دهد کلید شروعش اهلال هلال است. «لامر حادث»؛ یعنی برای اموری که قرار است در این ماه صورت بگیرد. از احکام تشریعی یا […]

درس فقه(١٧١)- کثرت خطا در تشخیص اول ماه در طول تاریخ، طبق هر دو مبنای اشتراک در شب و اشتراک افق

بسم الله الرحمن الرحيم       قول به کفایت اشتراک در شب برای اثبات هلال، مستلزم کثرت خطا در شروع ماه در طول تاریخ صفحه نوزدهم از جزوه بودیم. و بما ذکرناه تبين أنّ الهلال هو الموضوع، و أنّ الشهر يستهلّ للكرة الأرضيّة بشكل شلجمي، و حوالي رأسه فقط لا تمكن رؤية الهلال إلّا بالتلسكوب في بضع ساعات، و لا تقع بلاد معينة غير متغيرة في کلّ شهر عند رأس الشلجمي، بل تختلف البلاد في کلّ شهر، فإن لاحظنا ألف سنة مثلًا في تاريخ المسلمين و فحصنا عن شهر رمضان أو شوّال وقعت البلاد الإسلامية کالحرمَين الشريفَين في رأس […]

درس فقه(١٧٠)- پاسخ به شبهه خرمن در تکوّن هلال با توجه به نظریه تموج پایه

بسم الله الرحمن الرحيم         کثرت اضافی، پاسخی به کثرت خطای استصحاب در صورت اعتبار تلسکوپ صفحه نوزدهم بودیم. و ممّا ينبغي الالتفات إليه في العمل بالأصول العملية، تفاوت الكثرة النفسية و الإضافية، مثلًا إذا وقع المكلّف في عمره لأجل عمله بأصالة الطهارة في مئة اشتباه، فهذا کثير في نفسه، لكن بالإضافة إلی آلاف الموارد التي قد أصابت أصالة الطهارة فليس بكثير،و کذلك العمل بالاستصحاب في آخر الشهر و إن أخطأ في موارد تكون کثيرة بنفسها و لكن بالنسبة إلی جميع الموارد فليس بكثير، و من دون ذلك إذا فرضنا أنّ الموارد من الصيام و الإفطار التي […]

درس فقه(١۶٩)- نقد اشکال تلازم بین قول به حجیت رؤیت با چشم مسلح و کثرت خطا در استصحاب بقای شهر (2)

بسم الله الرحمن الرحيم       وجود برخی از نسخه‌های کتب ریاضی در کتابخانه قسطنطنیه لا يشكّ أحد في أنّ الهلال هلالٌ واحدٌ لجميع البلاد، و القمر في لحظةٍ معينةٍ واحدةٍ يحصل له المقارنة للشمس (أي الاقتران المرکزيّ دون السطحيّ)، و يسير في مسيره شيئًا فشيئًا حتّی يصير قابلًا لرؤيته هلالًا بالتلسكوب، و ذلك يختلف بالنسبة إلی البلاد اختلافًا کثيرًا، لكن الراصدين اليوم يحصلون بالبرامج الحاسوبية خرائط عالمية بمعايير مختلفة تصوّر للناظر موقعية کلّ بلد بالنسبة إلی إمكانية رؤية الهلال في صورة شكل شلجمي و قطع مكافئ[1] «… في صورة شكل شلجمي و قطع مكافئ»؛ «قطع مکافئ» همان عبارت […]

درس فقه(١۶٨)- نقد اشکال تلازم بین قول به حجیت رؤیت با چشم مسلح و کثرت خطا در استصحاب بقای شهر

بسم الله الرحمن الرحيم       انعکاس فتوای مرحوم بهجت به اجزاء تلسکوپ در میان اهل علم و لكن هل يمكن القول بأنّ المسلمين منذ بداية البعثة و إلى الآن كانوا يقعون في هذا الاشتباه و الخطأ مرارًا عديدة و بالتالي سيحرمون من إدراك فضيلة ليالي القدر و يصومون يوم العيد لأنّهم لم يخترعوا جهاز التلسكوب فيصلّون صلاة‌ العيد في اليوم اللاحق (لأنّ الهلال كان موجودًا في الليلة السابقة و لكن الناس لم يروه بالعين المجرّدة). و حتّى الأشخاص الذين يرون كفاية رؤية الهلال بالتلسكوب يجب عليهم الإذعان إلى هذه الحقيقة، و هي أنّهم في السنوات الفائتة و كذلك […]

درس فقه(١۶٧)- عدم موضوعیت رؤیت هلال و موضوعیت شهر تکوینی برای روزه

بسم الله الرحمن الرحيم       مقدمه و کذلك قوله(ص): «إذا طلع هلال شهر رمضان غلّت مردة الشياطين و فتحت أبواب السماء ـ إلی قوله ـ حتّى إذا طلع هلال شوّال نُودي المؤمنون أن اغدوا إلى جوائزكم» فإنّ غلول الشياطين و فتح أبواب السماء أو نداء الجوائز، أمور لا تترتّب علی علم المكلّفين بحلول الشهر، و لذا نری في هذه الرواية الأمر بالقضاء: «سألت أبا عبد الله(عليه السلام) عن هلال شهر رمضان ـ يغمّ علينا في تسع و عشرين من شعبان ـ فقال لا تصم إلّا أن تراه فإن شهد أهل بلد آخر فاقضه»، و کذلك نری موضوعية نفس […]

درس فقه(١۶۶)- شواهد روایی عدم توقف شروع ماه جدید بر دخول شب

بسم الله الرحمن الرحيم     افتادگی ورق اول از کتاب اقبال الاعمال صفحه شانزدهم جزوه بودیم. در حدیث عمر بن یزید نقل شده بود:‌ «هذا الیوم للیلة الماضیه»، حضرت فرمودند:‌ «کذبوا ان اهل بطن نخلة حیث راوا الهلال قالوا قد دخل الشهر الحرام». دیروز یکی از آقایان ذیل این حدیث از اقبال مرحوم سید نقل کردند و فرمودند در اقبال در خصوص «غلول شیاطین» و این‌که حضرت جبرئیل می‌آیند و این غلول صورت می‌گیرد، تصریح شده که این کار در شب صورت می‌گیرد. این را فرمودند که این کار در شب صورت می‌گیرد. لذا طبق فرمایش ایشان من رفتم […]

درس فقه(١۶۵)- ادامه فقه الحدیث روایت بطن نخله (4)

بسم الله الرحمن الرحيم       تذکری پیرامون مثال «اذا رایت هلال رجب فلا تقاتل و ان بقی منه ساعات» بحث در صفحه شانزدهم جزوه بود. عطف خاص به عام شده بود. خاص معطوف بود که مورد اتفاق است. صحبت سر قبلی بود که عام «هذا الزمان الجاری» بود. بحث این بود که استظهار از حدیث سر برسد یا نرسد. بحث ما سر این بود. وقتی حضرت فرمودند «کذبوا، ان اهل بطن النخلة حیث رأوا الهلال قالوا قد دخل الشهر الحرام»؛ هلال را دیدیم، هنوز می‌خواهید ماه نیامده باشد؟! هلال را دیدیم، ماه نیامده باشد؟! این نمی‌شود. خب اگر […]

درس فقه(١۶۴)- ادامه فقه الحدیث روایت بطن نخله (3)

بسم الله الرحمن الرحيم       دو تعبیر برای یک روز، مفاد برخی روایات بطن نخله صفحه شانزدهم بودیم. فإنّا إذا رأينا هلال رجب مثلًا فلا معنی لأن نقول هذا الزمان الجاري و الليلة الحاضرة، من الشهر السابق جمادي الآخرة[1]   نسبت به مطالب قبلی دو نکته هست. یک تعبیر هست که اگر در صفحه فدکیه جست و جو کنید، چند جا می‌آید. تعبیر قابل تاملی است. شاید پنج روایت در دُرّ المنثور و … هست. البته شاید منابع آن‌ها به یکی-دو کتاب برگردد ولی در این کتاب‌ها این تعبیر متعدد آمده است. وقتی واقعه سیره را می‌گوید تعبیر این […]

درس فقه(١۶٣)- ادامه فقه الحدیث روایت بطن نخله (2)

بسم الله الرحمن الرحيم       رد یک احتمال در معنای روایت بطن نخله صفحه شانزدهم جزوه بودیم. در استظهار از این حدیث[1] شریف بودیم. عبارت این‌چنین بود: فإنّا إذا رأينا هلال رجب مثلًا فلا معنی لأن نقول هذا الزمان الجاري و الليلة الحاضرة، من الشهر السابق جمادي الآخرة[2]   صحبت این بود که آیا این استظهار سر می‌رسد یا نمی‌رسد. دو چیز به هم عطف شده است و از عطف آن‌ها مقصودی هست. «إذا رأينا هلال رجب»؛ چه زمانی؟ زمانش در اینجا ذکر نشده است. «فلا معنی لأن نقول هذا الزمان الجاري»؛ وقتی هلال را دیدیم معقول نیست که […]

درس فقه(١۶٢)- فقه الحدیث روایت اهل بطن نخله

بسم الله الرحمن الرحيم       توضیح علامه مجلسی از روایت اهل بطن نخله وسط صفحه شانزدهم بودیم. لأن الأمر فی قوله علیه السلام «صم للرؤية و أفطر للرؤية» أمر بالعمل بالأصل العمليّ، لا بحكم واقعيّ ثبوتيّ، و الحكم الثبوتيّ دائر مدار الهلال، و هذا ممّا يری بوضوح في تعابير الروايات، و لعلّ من أحسنه قوله(عليه السلام): «…هذا اليوم لليلة الماضية إنّ أهل بطن نخلة حيث رأوا الهلال قالوا قد دخل الشهر الحرام»، فإنّا إذا رأينا هلال رجب مثلًا فلا معنی لأن نقول هذا الزمان الجاري و الليلة الحاضرة، من الشهر السابق جمادي الآخرة[1] «لأن الأمر فی قوله علیه […]

درس فقه(١۶١)- نکاتی پیرامون مدیریت امتثال روزه رمضان توسط شارع

بسم الله الرحمن الرحيم     متعارض دیدن ادله، دلیل عمل نکردن اصحاب به روایات «خمسون» شاگرد: تحلیل جناب عالی در روایت «خمسین» و مافوق آن این بود که این روایات برای زمانی است که اختلاف فعلی می‌شود. درحالی‌که وقتی ما سیره مستمره و عمل اصحاب را می‌بینیم، متوجه می‌شویم که از آن اعراض کرده‌اند، و حتی بر خلاف آن محقق شده است. این نقض فرمایش شما می‌شود. یعنی اختلاف فعلی شده و مشکل هم موضوعی بوده و مبنایی نبوده، اما به روایت «خمسون» عمل نشده است. استاد: شما یک مورد را بفرمایید. آن چه که من عرض کردم این […]

درس فقه(١۶٠)- جایگاه طرق اثبات هلال با لحاظ مدیریت امتثال اجتماعی روزه رمضان

بسم الله الرحمن الرحيم     دلالت روایات «صم للرؤیة» بر استصحاب ابتدای سال صفحه شانزده از جزوه رؤیت هلال با چشم مسلح را شروع کردیم. چند سطر از آن را خواندیم. الآن می‌خواهم یادآوری کنم. در ادامه به فرمایش مرحوم صاحب کفایه رفتیم که گفتند به روایات وسائل مراجعه کنید. صفحه شانزدهم این جزوه مربوط به عبارت حاج آقا بود که فرمودند: و حيث إنّ ما دلّ على أنّ الاعتبار بالرؤية من أدلة الاستصحاب** و لذا قوبلت الرؤية في الرواية بالتظنّي فقال: «فرض الله لا يكون بالتظنّي صُم للرؤية و أفطر للرؤيه»؛ يعني صُم لليقين و أفطر لليقين، فمع […]

درس فقه(١۵٩)- بررسی دیدگاه آیت‌الله حکیم در مناط حجیت بینه

بسم الله الرحمن الرحيم       عدم اطمینان به مخالف، مناط حجیت بینه نزد مرحوم حکیم شاگرد: در روایات، بحث رؤیت را به یقین منوط نکرده‌اند، بلکه یا نفی شک و تظنی می‌کنند یا امری مثل رؤیت را می‌گویند که رافع شک باشد. آیا رؤیتی که در اینجا مطرح می‌شود می‌خواهد حال یقین حاصل شود یا تنها می‌خواهد حال شک بر طرف شود؟ مثل روایتی که از امام سؤال کرد کسی خودش دیده اما دیگران نمی‌بینند، حضرت فرمودند «اذا لم یشک فلیفطر» یا طبق نقل دیگر «و الا فلیصم مع الناس». در اینجا اموری را ذکر می‌کنند که تنها […]

درس فقه(١۵٨)- رفع نزاع، مناط اصلی برای مدیریت امتثال در روایات رؤیت هلال

بسم الله الرحمن الرحيم       بازگشت تعبیر «عنه» به علی بن مهزیار در روایت ابی العباس باب سوم، حدیث چهارم بودیم. وعنه، عن الحسن بن علي، عن القاسم بن عروة، عن أبي العباس، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: الصوم للرؤية والفطر للرؤية وليس الرؤية أن يراه واحد ولا اثنان ولا خمسون. ورواه الصدوق باسناده عن القاسم بن عروة. أقول: يأتي وجهه[1]   این روایت شریفه‌ای بود که بحث در آن بود. «عنه» آن هم به علی بن مهزیار خورد. عرض کردم در تهذیب این روایت به ترتیب آمده، الا روایت پنجم که مرحوم صاحب وسائل این روایت […]

درس فقه(١۵٧)- بررسی روایت ابی العباس و نقش بیّنه و شهادت عدد قسامه در اثبات هلال

بسم الله الرحمن الرحيم       تتمّه بحث سند روایت زید شحام در باب سوم بودیم. جلسه قبل حدیث سوم را خواندیم. وعنه، عن عمرو بن عثمان، عن الفضل، وعن زيد الشحام جميعا عن أبي عبد الله عليه السلام أنه سئل عن الأهلة، فقال: هي أهله الشهور، فإذا رأيت الهلال فصم، وإذا رأيته فأفطر الحديث[1] در این روایت کلمه «عنه» بود که در جلسه قبل از آن صحبت شد. اگر به تهذیب مراجعه بفرمایید این روایات پشت سر هم است. یعنی روایت دوم، سوم، چهارم، ششم و هفتم در تهذیب پشت سر هم است. تنها روایت پنجم است که […]

درس فقه(١۵۶)- نقش «عدم تطابق حرکت انتقالی ماه با شبانه‌روز» و «مدیریت امتثال» در تعیین ضابطه برای شروع ماه

بسم الله الرحمن الرحيم       جمع‌بندی بررسی تعبیر «زاد حماد فیه لا اعلم الّا قال و لا خمسون» بحث در روایت محمد بن مسلم در باب سوم بود. بخشی از این روایت را در باب سوم آورده بودند. ادامه آن را در بخش یازدهم، حدیث یازدهم آورده بودند که دیروز خواندیم. در آخر آن هم بود، حماد گفت:‌ «لا اعلم الا قال و لاخمسون». در یک کلمه عرض کردم اگر تنها به اندرون خود روایت نگاه کنیم، معنای «ولاخمسون» این می‌شود: «التسعة یقومون و لایرونه و لاخمسون»؛ یعنی «والخمسون یقومون و لایرونه». یعنی از این نه تا بیشتر […]

درس فقه(١۵۵)- عدم موضوعیت یقین و رؤیت هلال در شروع ماه

بسم الله الرحمن الرحيم       مفاد استصحاب در «لیس بالرای و لابالتظنی» روایت دوم بودیم. ادامه این روایت در باب یازدهم، حدیث یازدهم بود که در جلسه قبل آن را می‌خواندیم. بخشی از آن روایت ماند. به‌عنوان قرینه می‌توان به این بخش استشهاد کرد. حدیث این بود: عن محمد بن مسلم، عن أبي جعفر عليه السلام قال: إذا رأيتم الهلال فصوموا، وإذا رأيتموه فأفطروا، وليس بالرأي ولا بالتظني ولكن بالرؤية (قال) والرؤية ليس أن يقوم عشرة فينظروا فيقول واحد هو ذا هو وينظر تسعة فلا يرونه إذا رآه واحد رآه عشرة آلاف، وإذا كانت علة فأتم شعبان ثلاثين، […]

درس فقه(١۵۴)- ادامه بررسی روایت محمد بن مسلم

بسم الله الرحمن الرحيم     اصطلاح حدیث غریب و استعمال آن درباره اسناد در ابواب احکام شهر رمضان، باب سوم، حدیث دوم بودیم. شاگرد: مطلبی که ذیل این حدیث در اقوال اعلام بود، امکان احتیاط عام بود. دلیل امکان احتیاط عام هم روایت عبدالعظیم حسنی بود. استاد: این‌ها شواهدی بود که بحث کمتری نیاز داشت. ادله و شواهد خیلی زیاد است. من عرض کردم آن‌هایی را جلو بیاندازیم که بحث کمتری نیاز دارد. شاگرد: عبارتی که جناب صدوق ذیل این حدیث دارد، این است: «هذا الحدیث غریب»، این عبارت را توضیح بفرمایید. استاد: شاید عرض کردم که مرحوم صدوق […]

درس فقه(١۵٣)- بررسی روایت محمد بن مسلم و مراد از «رأی» و «تظنّی» در آن

بسم الله الرحمن الرحيم         بررسی سند روایت محمد بن مسلم در باب سوم از ابواب احکام شهر رمضان، حدیث دوم بودیم. فرمودند: محمد بن الحسن باسناده عن علي بن مهزيار، عن محمد بن أبي عمير، عن أبي أيوب وحماد، عن محمد بن مسلم، عن أبي جعفر عليه السلام، قال: إذا رأيتم الهلال فصوموا، وإذا رأيتموه فأفطروا، وليس بالرأي ولا بالتظني ولكن بالرؤية الحديث. ورواه الكليني عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن علي بن الحكم، عن أبي أيوب، عن محمد بن مسلم. ورواه الصدوق باسناده عن محمد بن مسلم. ورواه المفيد في (المقنعة) عن […]

درس فقه(١۵٢)- قرائن عدم موضوعیت یقین در وجوب روزه ماه مبارک

بسم الله الرحمن الرحيم       تکمله بررسی عبارت نهایة النهایه روایت دوم این بود: محمد بن الحسن باسناده عن علي بن مهزيار، عن محمد بن أبي عمير، عن أبي أيوب وحماد، عن محمد بن مسلم، عن أبي جعفر عليه السلام، قال: إذا رأيتم الهلال فصوموا، وإذا رأيتموه فأفطروا، وليس بالرأي ولا بالتظني ولكن بالرؤية الحديث[1] از دیروز دو نکته ماند؛ یکی عبارتی بود که از نهایة النهایه خواندم. عبارت ایشان به این صورت بود: قوله: و انّه لا بدّ في وجوب الصوم و وجوب الإفطار: يعني انّ حكمي الصوم و الإفطار غير متوجهان إلى واقع الرمضان و واقع […]

درس فقه(١۵١)- بررسی عبارات نهایة النهایة و منتقی الاصول در موضوعیت یقین برای شروع ماه

بسم الله الرحمن الرحيم     احتمالات مطرح در «سئل عن الأهلة» باب سوم از ابواب احکام شهر رمضان، حدیث اول بودیم. محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، وعن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد جميعا، عن ابن أبي عمير، عن حماد بن عثمان، عن الحلبي، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: إنه سئل عن الأهلة فقال: هي أهلة الشهور، فإذا رأيت الهلال فصم، وإذا رأيته فأفطر. ورواه المفيد في (المقنعة) عن حماد بن عثمان مثله[1] در اینجا حلبی نقل کرده است. اما در همین باب و باب بعدی روایاتی شبیه به همین، متعدد هست. […]

درس فقه(١۵٠)- بررسی روایات باب 3 از ابواب احکام شهر رمضان: روایت حلبی

بسم الله الرحمن الرحيم     بررسی سندی روایت هشام؛ احتمالات مطرح در احمد بن محمد در پایان مباحثه دیروز مطلبی را فرمودند؛ برای روایت هشام شواهدی را ذکر کردند. وباسناده عن أبي غالب الزراري، عن أحمد بن محمد، عن عبد الله بن أحمد، عن محمد بن أبي عمير، عن هشام بن سالم، عن أبي عبد الله عليه السلام قال في يوم الشك: من صامه قضاه وإن كان كذلك، يعني من صامه أنه من شهر رمضان بغير رؤية قضاه، وإن كان يوما من شهر رمضان لان السنة جاءت في صيامه على أنه من شعبان، ومن خالفها كان عليه القضاء[1] «وباسناده […]

درس فقه(١۴٩)- بررسی ادامه روایات باب ششم نیت روزه

بسم الله الرحمن الرحيم     بررسی سندی روایت هشام بن سالم باب ششم از ابواب نیت بودیم؛ حدیث پنجم بودیم که فرمودند: وباسناده عن أبي غالب الزراري، عن أحمد بن محمد، عن عبد الله بن أحمد، عن محمد بن أبي عمير، عن هشام بن سالم، عن أبي عبد الله عليه السلام قال في يوم الشك: من صامه قضاه وإن كان كذلك، يعني من صامه أنه من شهر رمضان بغير رؤية قضاه، وإن كان يوما من شهر رمضان لان السنة جاءت في صيامه على أنه من شعبان، ومن خالفها كان عليه القضاء[1] روایتی است که مورد تمسک مشهور است و […]

درس فقه(١۴٨)- بررسی دو روایت زهری و روایت هشام بن سالم

بسم الله الرحمن الرحيم       صحیحه یا موثقه عبد الکریم بن عمرو؟ عن محمد بن أبي عمير، عن حفص بن البختري وغيره، عن عبد الكريم ابن عمرو قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام إني جعلت على نفسي أن أصوم حتى يقوم القائم، فقال (صم) ولا تصم في السفر ولا العيدين ولا أيام التشريق ولا اليوم الذي يشك فيه. ورواه الصدوق باسناده عن عبد الكريم بن عمرو، ورواه في (المقنع) أيضا كذلك ورواه الكليني عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن كرام قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام وذكر مثله إلا أنه قال: […]

درس فقه(١۴٧)- بررسی روایات محمد بن مسلم، قتیبة الاعشی و عبدالکریم بن عمرو

بسم الله الرحمن الرحيم       استقامت علامه شعرانی و آیت‌الله حسن زاده آملی در تعلیم و تعلّم الآن برفهای سنگین نادر شده؛ جلوترها خیلی می‌شد که برف می‌آمد و راه‌ها بسته می‌شد. در نوشته‌های مرحوم حاج آقای حسن زاده دیدم. برای من خیلی جالب بود. فرموده بودند من محضر آقای شعرانی از باء بسم الله تا تاء تمت مجمع البیان را درس گرفته‌ام. خب کسی که مشغول باشد می‌بیند که چیزی است! کل این کتاب به این عظمت را درس گرفتم! ذهن آدم سراغ این می‌رود که شاگردان جدی‌ای بوده‌اند که مرتب به درس می‌رفتند. اما خودشان قضیه‌ای […]

درس فقه(١۴۶)- نکاتی پیرامون روایات ابن خلاد، مقنعه و محمد بن مسلم

بسم الله الرحمن الرحيم       بررسی دیدگاه آیت‌الله سیستانی در کشف احساسی در استصحاب عن معمر بن خلاد عن أبي الحسن عليه السلام قال: كنت جالسا عنده آخر يوم من شعبان ولم يكن هو صائما فأتوه بمائدة، فقال: ادن وكان ذلك بعد العصر، فقلت له: جعلت فداك صمت اليوم، فقال لي: ولم؟ قلت: جاء عن أبي عبد الله عليه السلام في اليوم الذي يشك فيه أنه قال: يوم وفق له، قال: أليس تدرون أنما ذلك إذا كان لا يعلم أهو من شعبان‌ام من شهر رمضان فصام الرجل فكان من شهر رمضان كان يوما وفق له، فأما وليس علة […]

درس فقه(١۴۵)- مراد از عدم علم در روایت ابن خلّاد

بسم الله الرحمن الرحيم       بررسی اطلاق روایت زهری در اجزاء صوم یوم الشک و تقیید روایت ابن خلاد در عدم اجزاء باب پنجم بودیم، روایات را تا روایت دوازدهم خوانیدم که روایت ابن خلاد بود. روایت سیزدهم و باب ششم را می‌خواستم عرض کنم؛ دو مطلب را افاده فرمودند و من به آن‌ها اشاره می‌کنم. از این فرمایش معلوم می‌شود که اگر ذیل روایت ابن خلاد بیشتر صحبت شود، جا دارد. در این برگه‌ای که به من دادند، سه مطلب هست. به سومی آن بعداً می‌رسیم. مطلب اول این است: فرمودند ما روایت زهری را دلیل گرفتیم […]

درس فقه(١۴۴)- محتملات مطرح در فقه الحدیث روایات «صم للرؤیة»

بسم الله الرحمن الرحيم     محتملات مطرح در فقه الحدیث روایات «صم للرؤیة» مناقشه در موضوعیت رؤیت برای ثبوت ماه رمضان – نفی تظنّی، عمل به محاسبات نجومی و روایات عدد در روایات – اغراض مدیریت امتثال در «صم للرؤیة» – نقش محوری روایت عبد العظیم حسنی ع در فهم معنای رؤیت اجزاء صوم مندوب در یوم الشک در برگه‌ای که شما دیروز به من دادید، دو احتمال در روایت زهری را مطرح فرمودید. در روایت زهری طبق احتمال اول، «الفرض» یعنی «مأتیٌّ به». حضرت فرموده‌اند روزه‌ای که مکلف گرفته است، منطبق بر روزی شده که خداوند روزه آن […]

درس فقه(١۴٣)- ادامه بررسی روایت ابن خلاد

بسم الله الرحمن الرحيم       نفی استحباب خاص با تعبیر «لیس علة و لا شبهة» در روایت ابن خلاد  پیرامون روایت معمر بن خلاد ذیل سه شماره فرمایشی را نوشته‌اند و به من داده‌اند، بخشی از آن هنوز مانده است. استظهاری که از حدیث خواستند بکنند، این است که می‌گویند ممکن است روایت در شرائطی باشد که شک بالفعل برای معمر بوده است. حالا یا شک بالفعلی که از یک حرف و شبهه‌ای از شب قبلش بوده، یا اصل التفات به این‌که احتمال شک و شبهه هست، باعث شده روزه را بگیرد. نه التفات به این‌که شبهه‌ای نیست […]

درس فقه(١۴٢)- بررسی روایت معمر بن خلاد در اجزاء روزه یوم الشک

بسم الله الرحمن الرحيم       تعبیر «الفرض وقع علی الیوم بعینه» و اجزاء صوم مندوب از فرض در باب پنجم تا حدیث یازدهم رسیدیم. خلاصه‌ای از حدیث دوازهم را عرض می‌کنم، چون جلوتر بحث کردیم. هم یک فهرستی است و هم یک جمع‌بندی. شاگرد: این‌که فرمودید طبق احتمال اول، تعلیل تعبدی می‌شود؛ شاید بتوان گفت که تعلیل تعبدی لازم نمی‌آید. یعنی طبق احتمال اول که معنای الفرض این است که مأتیٌّ به وقع علی الیوم بعینه. این تعلیل تعبدی نمی‌شود. اما اشکال دیگری بر آن وارد است که مجاز بلاقرینه است. یعنی ما می‌خواهیم از کلمه الفرض، مأتیٌّ […]

درس فقه(١۴١)- بررسی مفاد روایت زهری در اجزاء روزه یوم الشک

بسم الله الرحمن الرحيم       احتمال اول در روایت زهری؛ اجزاء تعبدی صوم تطوع از فرض در بیان شیخ انصاری شاگرد: روایتی که در اصول سته عشر بود: «ان الفرائض لا تؤدی على الشك[1]»، همان مفاد «صمت و انت لاتدری» است؟ استاد: در ذهن من هم هست. خصوص آن روایت را برای «صم للرؤیة» گذاشته‌ام. در بخش روایات «صم للرؤیه»، می‌توان به هشت تعبیر دسته‌بندی کرد که یکی از آن‌ها همین است. ان‌‌شاءالله می‌رسیم. شاگرد٢: روایت «انما وقع علی الیوم بعینه»، مختص است؟ استاد: بحث الآن ما همین است. شاگرد٢: وقتی او از «وكيف يجزي صوم تطوع عن […]

درس فقه(١۴٠)- بررسی برخی روايات صحت روزه یوم الشک بررسی دو روایت سماعه و روایات معاویة بن وهب

بسم الله الرحمن الرحيم       مدیریت امتثال در «قد نهي أن ينفرد الانسان بالصيام في يوم الشك» عن سماعة قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: رجل صام يوما ولا يدري أمن شهر رمضان، هو أو من غيره فجاء قوم فشهدوا أنه كان من شهر رمضان، فقال بعض الناس عندنا لا يعتد به فقال: بلى فقلت: إنهم قالوا: صمت وأنت لا تدري أمن شهر رمضان هذا‌ام من غيره؟ فقال: بلى فاعتد به فإنما هو شی‌ء وفقك الله له، إنما يصام يوم الشك من شعبان، ولا يصومه من شهر رمضان لأنه قد نهي أن ينفرد الانسان بالصيام في يوم […]

درس فقه(١٣٩)- دور هرمنوتیک و نقش قرینه داخلی در فهم روایت سماعه

بسم الله الرحمن الرحيم       لزوم توجه به قرینه متصله در فهم روایت سماعه در باب پنجم از روایت بشیر نبال صحبت کردیم. روایت بعدی هم روایت سماعه بود. در جلسه قبل هم از روایت هشام بحث کردیم[1]. من می‌خواستم این چهار فصل از روایات با به‌صورت مروری عرض کنم. عرض کردم که این چهار فصل را همه حاضر الذهن باشید و بعد آن‌ها را مرور کنیم. این‌که روی فقه الحدیث و وجوه روایات کار شود، خیلی نافع است. یعنی گاهی یک روایت که آدم بحث می‌کند، کلیدی برای صدها موضع دیگر می‌شود. با رعایت ترتیب روایت در […]

درس فقه(١٣٨)- بررسی بطلان روزه یوم الشک به نیت ماه رمضان

بسم الله الرحمن الرحيم       چهار صورت نیت در صوم یوم الشک جلسه قبل در باب ششم از ابواب وجوب صوم و نیته، حدیث پنجم بودیم. عن هشام بن سالم، عن أبي عبد الله عليه السلام قال في يوم الشك: من صامه قضاه وإن كان كذلك، يعني من صامه أنه من شهر رمضان بغير رؤية قضاه، وإن كان يوما من شهر رمضان لان السنة جاءت في صيامه على أنه من شعبان، ومن خالفها كان عليه القضاء[1] «من صامه قضاه وإن كان كذلك»؛ یعنی ولو ماه مبارک باشد. «يعني من صامه أنه من شهر رمضان بغير رؤية قضاه، وإن […]

درس فقه(١٣٧)- وجوه اجزاء روزه مستحبی یوم الشک از روزه ماه مبارک

بسم الله الرحمن الرحيم       حجیت عبارت «یعنی» در روایات، از باب رجوع به خبره در جلسه قبل راجع به این مسأله صحبت شد که آیا امر به وجوب صیام ماه مبارک در یوم الشک، درصورتی‌که درواقع ماه مبارک باشد، بالفعل هست یا نه. اگر هم بالفعل هست آن را چطور ترسیم کنیم که با نیت «یصوم علی انه من شعبان» جور در بیاید. بحث سر این بود. سفارش و عرض من این بود؛ در این پنجاه روایتی که در مانحن فیه داریم، ابتدا به‌دنبال روایاتی بگردیم که در درون خودش قرینه متصله داشته باشد؛ یعنی در یک […]

درس فقه(١٣۶)- انواع و اغراض مدیریت امتثال و کیفیت مدیریت امتثال در یوم الشک

بسم الله الرحمن الرحيم       دو تعبیر «لاتودی بالتظنی» و «لاتودی علی الشک» شاگرد: از اصل «درست» روایت «لاتودی الفریضة علی الشک» را خواندیم، روایت دیگر «شهر رمضان فرائض من فرائض الله، فلاتودی بالتظنی» هم داشتیم، دو تعبیر «لاتودی بالتظنی» و «لاتودی علی الشک» با هم تفاوتی دارند یا نه؟ استاد: «ان الفرائض لاتودی علی الشک» در اصل «درست» بود که از محمد بن مسلم رضوان‌الله‌علیه نقل شده است و مرفوعه است. چون در سند «عن بعض اصحابنا» دارد. این احتمال دور نیست که همان روایتی باشد که در تهذیب از ایشان نقل شده باشد؛ آن هم از […]

درس فقه(١٣۵)- محامل روایات قضای روزه یوم الشک

بسم الله الرحمن الرحيم       اهمیت توجه به تراث علمی دیروز عرض کردم که مرور سریع داشته باشیم. یادآوری کردند که بعضی از بحث‌ها مانده و درست هم گفتند. دو حرف نزد من بود، اگر هم بیشتر بود تذکر بدهید. قرار بود آن‌ها را بخوانیم. خاطره‌ای از کتاب بحوث بود که جلوترها راجع به بحث نفس الامر می‌گفتم. شبیه آن در این بحث شد. بحث اوسعیت نفس الامر که تکرار می‌شد، حالت واهمه انفراد داشت. خودم یادم هست که حالش به این صورت بود. تا این‌که در جلسه‌ای گفتم این خیلی متعارف و کلاسیک نیست. فردایش یکی از […]

درس فقه(١٣۴)- لزوم تفکیک و نام‌گذاری مراحل فعلیت حکم

بسم الله الرحمن الرحيم[1]       اراده در خداوند و انسان شاگرد: داعی را توضیح می‌فرمایید. اراده خداوند متعال را هم تعریف به داعی می‌کنند. استاد: اگر بحث‌های کلامی اراده و داعی منظورتان است که خیلی گسترده است. شاگرد: آن چیزی که شما از اراده تعریف می‌فرمایید را بفرمایید. هم در خداوند متعال و هم در انسان. استاد: اراده و داعی در انسان دو چیز است. به نظرم در کلمات مرحوم اصفهانی بود. مراحل اشتداد شوق را که می‌گفتند اولین آن‌ها علم بود. علم به مصلحت اولین مرتبه آن بود. بعد تصور حصولش و فوائدش و شوق اکید و […]

درس فقه(١٣٣)- دلالت روایت بشیر نبّال بر عدم موضوعیت یقین در روزه رمضان

بسم الله الرحمن الرحيم       تفاوت بین تردید در نیت و منوی در کلام صاحب عروه در ابواب وجوب صوم، حدیث سوم بودیم؛ حدیث بشیر نبال بود. تعابیری که علماء برای این حدیث فرموده بودند «حسن» را عرض کردم، دیشب برخورد کردم که مرحوم آقای خوئی در مستند عروه تعبیر کرده بودند «ضعیف است به بشیر نبال». من تا به حال به ضعیف برخورد نکرده بودم. این برای سند حدیث بود؛ شما هم مراجعه بفرمایید. در فرع عروه بودیم. زود آن را تمام کنیم. مرحوم آقای حکیم همین حسن نبال را در جلد هشتم، صفحه ٢٢۶ فرمودند «کحسن […]

درس فقه(١٣٢)- دلالت روایت بشیر نبّال بر عدم موضوعیت یقین در روزه رمضان

بسم الله الرحمن الرحيم       شهرت روایت بشیر نبال در مراجع روائی حدیث سوم از باب پنجم بودیم. ابواب وجوب الصوم و نیته. صاحب وسائل فرمودند: وبالاسناد عن محمد بن أبي الصهبان، عن محمد بن بكر بن جناح، عن علي ابن شجرة، عن بشير النبال، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: سألته عن صوم يوم الشك فقال: صمه، فان يك من شعبان كان تطوعا، وإن يك من شهر رمضان فيوم وفقت له[1] «وبالاسناد»؛ یعنی سندی که در حدیث قبلی بود؛ محمد بن یعقوب عن عدة من اصحابنا عن احمد بن محمد. «عن محمد بن أبي الصهبان … […]

درس فقه(١٣١)- خاستگاه مفهوم «حقیقت» و کارکردهای آن در حوزه‌های مختلف

بسم الله الرحمن الرحيم       اهمیت شناخت معیار وحدت و تعدّد حقیقت ( مسألة ١٧ ): صوم يوم الشك يتصور على وجوه: الأول: أن يصوم على أنه من شعبان. وهذا لا إشكال فيه، سواء نواه ندباً، أو بنية ما عليه من القضاء أو النذر ، أو نحو ذلك. ولو انكشف بعد ذلك أنه كان من رمضان أجزأ عنه ، وحسب كذلك. الثاني : أن يصومه بنية أنه من رمضان. والأقوى بطلانه وإن صادف الواقع. الثالث : أن يصومه على أنه إن كان من شعبان كان ندباً أو قضاء مثلا، وإن كان من رمضان كان واجباً. والأقوى بطلانه أيضاً[1] […]

درس فقه(١٣٠)- وحدت یا تعدّد حقیقت در انواع برخی عبادات

بسم الله الرحمن الرحيم   ادله مرحوم حکیم در بطلان روزه یوم الشک با نیت مردّد عبارت مرحوم آقای حکیم را خواندیم که از روایت بشیر نبال تعبیر به «حسن» کردند. چون این عبارت ایشان ذیل فرعی بود که از اول می‌خواستیم روی آن مروری داشته باشیم، لذا در جلسه قبل مسأله هفدهم عروه در باب «کیفیة النیة فی صوم یوم الشک» – که مسأله دوم حساب می‌شد- را می‌خوانیدم. جلد هشتم، صفحه ٢٢١. ( مسألة ١٧ ) : صوم يوم الشك يتصور على وجوه : الأول : أن يصوم على أنه من شعبان. وهذا لا إشكال فيه ،سواء نواه […]

درس فقه(١٢٩)- بررسی روزه یوم الشک با نیت مردّد

بسم الله الرحمن الرحيم       وضعیت سندی روایت بشیر نبال در باب پنجم از وسائل بودیم. ابواب وجوب الصوم. روایت اول و دوم خوانده شد. بین آن‌ها هم از روایت دوازدهم، چهارم، هشتم و سوم هم صحبت شد. در روایت سوم می‌فرمایند: وبالاسناد عن محمد بن أبي الصهبان، عن محمد بن بكر بن جناح، عن علي ابن شجرة، عن بشير النبال، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: سألته عن صوم يوم الشك فقال: صمه، فان يك من شعبان كان تطوعا، وإن يك من شهر رمضان فيوم وفقت له[1] به نظرم مجلسی اول در کتاب فارسی خود –لوامع […]

درس فقه(١٢٨)- تصحیح نیّت روزه یوم الشک با «داعی به داعی»

بسم الله الرحمن الرحيم     تعبیر «ترائی» به‌جای «استهلال» در کتب فقهی در فرمایش شیخ صفحه ١١٩ کتاب الصوم بودیم. فرمودند: «مع أنّ الفرض غير منويّ، و المنويّ غير واقع[1]». اشکال در این بود که صوم یوم الشک بخواهد موجب اجزاء برای ماه مبارک باشد. «ان الفرض» یعنی ماه مبارک. «غیر منوی»؛ چون نیت نکرده است. نیت سی‌ام شعبان کرده است. «والمنوی غیر واقع»؛ بعداً معلوم شد که ماه مبارک بوده. خب پس این روزه هیچ فایده‌ای ندارد. این را باید چطور حل کرد؟ دیروز عرض کردم که مرحوم شیخ از روایت، طوری استنتاج کردند که قرار شد از […]

درس فقه(١٢٧)- انطباق قهری روزه یوم الشک بر روزه ماه رمضان

بسم الله الرحمن الرحيم       امتثال نفس الامری، نقطه تقابل میرزای قمی و شیخ انصاری مرحوم شیخ در استظهار از روایت، فرمایشی را فرمودند که دو جمله داشتند. یکی از آن‌ها در پاورقی بود. یکی هم در متن بود. در صفحه ١١٩ کتاب الصوم ایشان، دوبار تکرار شده است. ایشان فرمودند: دلّ على أنّ الحكم بالإجزاء مع الجهل تفضّل من اللّه تعالى و توسعة منه لا من باب حصول الامتثال بصوم رمضان[1]   صریحاً فرمودند که امتثال ماه مبارک نیست. در سه-چهار سطر بعد فرمودند: بل المراد حصول التوفيق لأجل حكم اللّه تعالى بالإجزاء تفضّلا، مع عدم تحقّق الإفطار […]

درس فقه(١٢۶)- تحلیل دو روایت سماعه و زهری در اجزاء روزه یوم الشک از روزه رمضان

بسم الله الرحمن الرحيم       برداشت «توفیق تعبدی» از روایت سماعه توسط شیخ انصاری شاگرد: طبق روایت «فلا وفق له»، اعراض مشهور از روایت ابن خلاد سر رسید یا نه؟ استاد: به آن نحوی که من عرض کردم اصلاً منافاتی نداشت. یعنی فتوای مشهور با مفاد روایت ابن خلاد با هم قابل جمع هستند. به خلاف آن چه که میرزای قمی در غنائم فرمودند. و لذا لحن میرزا نسبت به این روایت تند بود. یک روز عرض کردم طوری که میرزا در الامر الثالث بیان داشتند، نیازی نیست. چون لحن ایشان، لحن طرح بود. چطور می‌شود این همه […]

درس فقه(١٢۵)- اجزاء واقعی روزه مستحبی در یوم الشک از روزه رمضان

بسم الله الرحمن الرحيم   اجزاء واقعی روزه مستحبی در یوم الشک از روزه رمضان نقد و بررسی ادله شیخ انصاری در اجزاء تعبدی روزه یوم الشک از روزه ماه رمضان – تطوّر بحث نیت در فقه و نقش صاحب حدائق در آن – تفصیل در قاعده عدم تداخل اسباب – امتداد امر به قضا در طول امر به ادا إنّ ظاهر الدليل المذكور- أعني قوله (عليه السلام) في الأخبار المستفيضة: «و إن كان من رمضان فيوم وفّق له»- يدل على أنّ الواقع منه نفس صوم رمضان، لا أنّ صوم غير رمضان يصير بدلا عن صوم رمضان، فدلّ على أنّ […]

درس فقه(١٢۴)- تحلیل و نقد برخی برداشت‌های علما از روایت ابن خلاد

بسم الله الرحمن الرحيم   دو احتمال مطرح در «وفِّق له»؛ توفیق اختیاری و قهری غیراختیاری عن معمر بن خلاد عن أبي الحسن عليه السلام قال: كنت جالسا عنده آخر يوم من شعبان ولم يكن هو صائما فأتوه بمائدة، فقال: ادن وكان ذلك بعد العصر، فقلت له: جعلت فداك صمت اليوم، فقال لي: ولم؟ قلت: جاء عن أبي عبد الله عليه السلام في اليوم الذي يشك فيه أنه قال: يوم وفق له، قال: أليس تدرون أنما ذلك إذا كان لا يعلم أهو من شعبان أم من شهر رمضان فصام الرجل فكان من شهر رمضان كان يوما وفق له، فأما وليس […]

درس فقه(١٢٣)- صوم یوم الشک در فرض اماره غیرمعتبره بر هلال

بسم الله الرحمن الرحيم   تبیین محل بحث در صوم یوم الشک بحث در روایت ابن خلاد بود. هم سند این روایت خوب است و هم مضمونی که دارد که اگر فقه الحدیث آن با سایر روایات درست جمع‌بندی شود، مضمون خیلی خوب و موافق اعتبار می‌شود. به شرط این‌که با هم ملاحظه شود. چیزی که عرض من بود، عبارت جواهر بود. در جلسه قبل گفتم که شما ببینید این‌ها یکی است، یا دقیقاً یکی نیست. صاحب جواهر در صفحه ٢٠٨ فرمودند: «صوم يوم الشك بنية انه من شعبان مندوب اليه[1]». تا جایی که من نگاه کردم نکته‌ای که شهید […]

درس فقه(١٢٢)- نفی تأکّد استحباب صوم یوم الشک در روایت ابن خلاد

بسم الله الرحمن الرحيم   فهم درست میرزای قمی از اراده شأنیت شک در روایت ابن خلاد دیروز نسبت به عبارت مسالک عرض کردم که مرحوم شهید به خلاف مفید نظر داشته‌اند. لذا مرحوم میرزای قمی که در غنائم فرموده بودند: «فانت خبیر»، به نظرم این‌طور آمد که نحوه اشکال ایشان به شهید ثانی وارد نباشد. اما به این معنا نیست که اگر بخواهیم ببینیم واقع مطلب به چه صورت است، بگوییم شهید ثانی محل نزاع را دقیقاً در جایی قرار داده‌اند که اصحاب می‌گویند یوم الشک چه زمانی به‌عنوان یوم الشک مستحب است؟ جایی که هوا صاف باشد و […]

درس فقه(١٢١)- بررسی کلام اصحاب درباره روایت ابن خلاد

بسم الله الرحمن الرحيم   اعراض مشهور از روایت ابن خلاد و مناقشه میرزای قمی در کلام شهید ثانی عن معمر بن خلاد عن أبي الحسن عليه السلام قال: كنت جالسا عنده آخر يوم من شعبان ولم يكن هو صائما فأتوه بمائدة، فقال: ادن وكان ذلك بعد العصر، فقلت له: جعلت فداك صمت اليوم، فقال لي: ولم؟ قلت: جاء عن أبي عبد الله عليه السلام في اليوم الذي يشك فيه أنه قال: يوم وفق له، قال: أليس تدرون أنما ذلك إذا كان لا يعلم أهو من شعبان أم من شهر رمضان فصام الرجل فكان من شهر رمضان كان يوما وفق […]

درس فقه(١٢٠)- نکاتی پیرامون روایت ابن خلاد در روزه یوم الشک

بسم الله الرحمن الرحيم   انواع احتیاط در یوم الشک صحبت در روایت ابن خلاد بود؛ اصل این‌‌که امام فرمودند «لا علة و لاشبهة». متصورهایی از شبهه را تا ده مورد گفتیم. اما این‌‌که کدام یک از این شبهات می‌‌تواند مقصود امام علیه‌‌السلام باشد، فضای دیگری است. من نگفتم این ده مورد، مقصود امام علیه‌‌السلام است. فقط آن‌‌ها را مطرح کردم. برخی از آن‌‌ها محل بحث است. می‌‌تواند اختلاف شود. مثلاً قول منجم، بگوییم که اصلاً به آن اعتنائی نیست. وقتی عبارت خلاف شیخ را بخوانم می‌‌بینید. عبارت خلاف خیلی جالب است، می‌‌تواند موید روایت ابن خلاد باشد. اگر هیوی […]

درس فقه(١١٩)- بررسی شبهات هفتم تا دهم در یوم الشک

بسم الله الرحمن الرحيم   اخبار هیوی در شبهه ششم و تطبیق آن بر روایت یقطینی در روایت دوم از باب پنجم بودیم. عن سعيد الأعرج قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: إني صمت اليوم الذي يشك فيه فكان من شهر رمضان أفأقضيه؟ قال: لا هو يوم وفقت له[1]   از این «وفقت له» سراغ روایت ابن خلاد رفتیم. روایت خیلی خوبی است. سندش که خوب است. متنش هم همین‌طور است. با مجموع سند و متن تقریباً اطمینان به صدور روایت پیدا می‌کنیم. به‌خصوص که چه مباحث فقه الحدیث و لوازم خوبی در این بحث هست. اگرچه ابتدا مقداری به […]

درس فقه(١١٨)- ادامه بررسی شبهه ششم در یوم الشک

بسم الله الرحمن الرحيم   مرور شبهه پنجم و ششم در یوم الشک روایت دوم از باب پنجم بودیم. حضرت فرمودند «یوم وفقت له». همین جوابی که امام علیه‌‌السلام دادند برای پررنگ شدن توفیق برای ماه مبارک، در روایت دوازدهم ابن خلاد، همین را خدمت امام رضا علیه‌‌السلام عرض کرد. حضرت فرمودند بیا غذا بخور، گفت که امام صادق علیه‌‌السلام فرمودند «وفق له». به همین خاطر من روزه گرفتم. حضرت فرمودند: «أ ليس تدرون أنما ذلك إذا كان لا يعلم أ هو من شعبان أم من شهر رمضان- فصام الرجل فكان من شهر رمضان كان يوما وفق له فأما و […]

درس فقه(١١٧)- بررسی شبهه پنجم و ششم در یوم الشک

بسم الله الرحمن الرحيم   محوریت فعلیت شک در یوم الشک در مسالک و روضه و حدائق کلام بر سر روایت دوم از باب پنجم ابواب نیت صوم بود. در روایت سعید اعرج سه کلمه بود که داشتیم آن‌ها را بررسی می‌کردیم. عرض کردم ظاهر این حدیث یک جور است اما امام علیه‌السلام در روایت ابن خلاد چه کار کرده‌اند؟ به فضای ذهنی «وفق له» یک رنگ جدیدی دادند. لذا بحث را به اینجا بردند که وقتی یوم الشک می‌گوییم باید شک بالفعل باشد. این فضا را ما تا اینجا رسیدیم. در فکر من بود؛ دیروز هم عرض کردم که […]

درس فقه(١١۶)- انواع شبهه در یوم الشک

بسم الله الرحمن الرحيم   تفسیر یوم الشک در روایت ابن خلاد در حدیث دوم از باب پنجم ابواب وجوب صوم بودیم. الحمدلله سند خوب است. در جلسه قبل نسبت به مضمون آن دو کلمه را عرض کردم. کلمۀ سومی هم در متن حدیث هست که نسبت به سائر روایات و جمع‌‌بندی‌‌هایی که نیاز داریم باید به این کلمه توجه کنیم. عن سعيد الأعرج قال: قلت لأبي عبد الله‏ ع إني صمت اليوم الذي يشك فيه فكان من شهر رمضان أ فأقضيه قال لا هو يوم وفقت له[1]    این حدیث فی حد نفسه و با قطع نظر از سائر […]

درس فقه(١١۵)- بررسی نهی از مطلق روزه‌ در یوم الشک

بسم الله الرحمن الرحيم     عبارت «یعنی» در روایت؛ کلام امام یا افزوده راوی؟ شاگرد: در روایتی تعبیر «یعنی» آمده بود، می‌‌تواند این کلمه برای خود امام علیه‌‌السلام باشد؟ لذا باید «اعنی» باشد. استاد: روایت پنجم از باب ششم از ابواب نیت؛ عن هشام بن سالم، عن أبي عبد الله عليه السلام قال في يوم الشك: من صامه قضاه وإن كان كذلك، يعني من صامه أنه من شهر رمضان بغير رؤية قضاه، وإن كان يوما من شهر رمضان لان السنة جاءت في صيامه على أنه من شعبان، ومن خالفها كان عليه القضاء[1]   شاید بالای نود درصد کسانی که این […]

درس فقه(١١۴)- تبیین مراد از «لحن»، «قاعده فراغ» و «استصحاب»

بسم الله الرحمن الرحيم     معانی متصوّر برای «لحن» در روایت «لانعد الرجل… فقیها حتی یلحن له فیعرف اللحن» الف) لحن به‌‌معنای غلط  شاگرد: دیروز روایت «یلحن» را فرمودید، می‌‌توانید پنج وجه در معنای آن را بیان کنید؟ استاد: ظاهراً این روایت تنها در یکی از کتاب‌‌های حدیثی آمده است. آن هم در غیبت نعمانی است. عن المفضل بن عمر قال أبو عبد الله ع خبر تدريه خير من عشر ترويه إن لكل حق حقيقة و لكل صواب نورا ثم قال إنا و الله لا نعد الرجل من شيعتنا فقيها حتى يلحن له فيعرف اللحن‏ …[1] ولی در کلمات […]

درس فقه(١١٣)- تهافت قول به موضوعیت یقین در فرائض در دامنه فقه

بسم الله الرحمن الرحيم       دو وجه عرضی و طولی در جمع بین روایات صوم یوم الشک بحث در جمع بین روایت اول و روایت هشتم باب ششم بود. روایت این بود: كان أمير المؤمنين عليه السلام يقول: لان أفطر يوما من شهر رمضان أحب إلي من أن أصوم يوما من شعبان أزيده في شهر رمضان[1]   گفتیم که «کان امیرالمؤمنین» درست نبود. «لأنّ امیرالمؤمنین» عبارت فقیه بود. همان‌‌طوری که برداشت مرحوم صدوق بود و توضیحاتی هم بیان شد که «ازیده» مربوط به نیت باشد. یعنی اگر من امروز را نیت ماه مبارک بکنم روزه‌‌ام اشکال دارد و مشکوکی […]

درس فقه(١١٢)- مقایسه لزوم یقین در صوم و برخی عبادات دیگر

بسم الله الرحمن الرحيم   خلاصه‌‌ای از مباحث سابق شاگرد: سؤالی داشتم؛ البته ابتدا باید سیری که حضرت‌‌عالی داشتید را بگویم و بعد سوالم را مطرح کنم. حضرت‌‌عالی وقتی خواستید روایت «ازیده فی شهر رمضان» را از نیت فاصله بدهید، فرمودید باید بحث مدیریت امتثال درست تنقیح شود. سه عنصر را فرمودید؛ بحث سهولت، نظم و تعظیم شعائر. یعنی شارع می‌‌خواهد با این‌‌ها مدیریت کند. گویا این‌‌ها به نحو إنّی از دو عنصر کشف می‌‌کند که برای خود شارع است و لازم هم نیست آن‌‌ها را بگوید. بحث بقاء شریعت و استیعاب شریعت. اگر درست بگویم مد نظر جناب‌‌عالی این […]

درس فقه(١١١)- لزوم یقین در ادای فرائض

بسم الله الرحمن الرحيم       احتمال تصحیف در تعبیر «کان امیرالمؤمنین یقول» صحبت در روایت هشتم از باب ششم بود. عبارت وسائل هم در چاپ اسلامیه و هم در چاپ آل البیت به یک صورت بود. ظاهراً در مقدمه اسلامیه این بود که از روی نسخه‌ی علامه طباطبائی رضوان‌الله‌علیه، که از روی خط صاحب وسائل مطابقت کرده بودند، آن را چاپ کرده بودند. حالا نشد نگاه کنم. این جور یادم هست. همچنین فرصت نشد که مقدمه آل البیت را ببینم که چند نسخه از وسائل را دیده‌اند. علی ای حال فعلاً هم نسخه آل البیت و هم نسخه […]

درس فقه(١١٠)- نقش استصحاب در تنظیم رفتارها و حفظ اغراض شارع

بسم الله الرحمن الرحيم   حمل «ازیده» بر نیت توسط شیخ صدوق کلام در روایت هشتم از باب ششم از ابواب وجوب صوم بود. عبارت فقیه که صاحب وسائل در این روایت هشتم نقل کرده‌‌اند، این است: «کان امیرالمؤمنین علیه‌‌السلام یقول»، ظاهراً «کان» نباشد. یادم رفت نسخه آل البیت را نگاه کنم. «لانّ» هست. چه بسا خودشان «کان» آورده‌‌اند یا همان «لان» است، کسی که نسخه را نوشته «کان» کرده. ممکن است. چون «لان» و کان نزدیک هم است. آن هایی که بعداً وسائل را استنساخ می‌‌کردند این‌‌گونه نوشته‌‌اند. علی ای حال آن چیزی که قبل از ادامه بحث دیروز […]

درس فقه(١٠٩)- دومین وجه جمع بین روایات صوم یوم الشک

بسم الله الرحمن الرحيم   دومین وجه جمع بین روایات صوم یوم الشک تبیین نهی از صوم یوم الشک با تکیه بر نظریه مدیریت امتثال و حفظ اغراض شارع – خودترمیمی شریعت با لحاظ اغراض شریعت – اشتباه عامّه در فهم روایات نهی از صوم یوم الشک – عدم حسن احتیاط منافی اغراض سهولت و بقای شرع – حکم حاکم و مسأله مدیریت امتثال حرمت صوم یوم الشک نزد برخی عامه و استحباب آن نزد شیعه کلام در استظهار حدیث هشتم در باب ششم از ابواب وجوب صوم بود. در فقیه بود: «کان امیرالمؤمنین علیه‌‌السلام یقول لان افطر یوما من […]

درس فقه(١٠٨)- اغراض شارع در مدیریت امتثال

بسم الله الرحمن الرحيم     بررسی موضوعیت یقین در رؤیت هلال بحث در جمع بین این دو روایت بود. شروع بحث هم در صفحه شانزدهم جزوه بودیم. حاج آقا فرمودند: «و حيث إنّ ما دلّ على أنّ الاعتبار بالرؤية من أدلة الاستصحاب[1]». در ذهن قاصر من این است که یکی از مهم‌‌ترین مشکلات سر راه بحث‌‌های فقهی رؤیت هلال، همین است. یعنی ما به روایات «صم للرؤیة» نگاه استصحاب بکنیم یا نگاه موضوعیت کنیم؟ در همین جزوه عبارتی که خواندیم بود. در پاورقی آورده بودند که روایات به یقین دلالت بر موضوعیت دارد. در پاسخ مى‌‌گوييم به يقين ظاهر […]

درس فقه(١٠٧)- بررسی اولین وجه جمع بین روایات متعارض صوم یوم الشک

بسم الله الرحمن الرحيم       عدم انعکاس تمام روایات مقنعه در تهذیب شیخ در باب پنجم، حدیث اول بودیم. عرض کردم سه روایت دیگر با این روایت شریفه تعارض بدوی دارند. ما درصدد جمع این حدیث با مقابل‌‌هایش بودیم. ولی جلسه قبل مویدهایی را هم عرض کردم. این مویدات در باب شانزدهم از ابواب احکام شهر رمضان از متن مقنعه جناب مفید رضوان‌‌الله‌‌علیه بود. از نکاتی که توجه به آن برای کارهای تحقیقی خوب است این است که هرچند تهذیب شرح مقنعه جناب مفید است اما نباید انتظار داشته باشیم هرچه که در مقنعه هست در تهذیب آمده […]

درس فقه(١٠۶)- روایات متعارض در صوم یوم الشک ومدیریت امتثال

بسم الله الرحمن الرحيم       سه دسته معارض برای روایت «اصوم یوما من شعبان احب الی…» بحث در مورد روایت اول از باب پنجم ابواب وجوب الصوم و نیته از کتاب صوم وسائل بود. در مورد فقه الحدیث این روایت و آن چیزی که مربوط به مراجعه این‌‌ها بود صحبت می‌‌کردیم. شاگرد: فرمودید مبنای جمع بین روایت «احب ان اصوم» و «احب ان افطر» مدیریت امتثال است. خب این دو روایت را چطور با مدیریت امتثال جمع می‌‌کنیم؟ استاد: هنوز جمع کامل صورت نگرفته. اگر منظورتان آن است که می‌‌رسیم. ببینید این روایت اول روایت مهمی است. از […]

درس فقه(١٠۵)- مقام مدیریت امتثال و کارکردهای آن

بسم الله الرحمن الرحيم     احتمال نقل عبارت امیرالمؤمنین ع در روایت امام صادق ع بحث پیرامون روایت و مطالبی بود که صاحب کفایه امر فرموده بودند (در مقام بحث علمی، امر است) که ما مراجعه کنیم. قرار شد ما هم چهار باب را در وسائل سریع مرور کنیم. اولین روایت سند خوبی داشت. در سند مشکلی نداشت. ولو به یک عنایتی بگویند حسن است! کاهلی از امام صادق علیه‌السلام نقل کردند: عن الكاهلي قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن اليوم الذي يشك فيه من شعبان، قال: لان أصوم يوما من شعبان أحب إلي من أن أفطر […]

درس فقه(١٠۴)- بررسي روايات صوم يوم الشك

بسم الله الرحمن الرحيم     توثیق یحیی بن عبدالله کاهلی در باب پنجم، روایت اول از کتاب وسائل الشیعه بودیم. محمد بن يعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن حمزة بن يعلى، عن زكريا بن آدم، عن الكاهلي قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن اليوم الذي يشك فيه من شعبان، قال: لان أصوم يوما من شعبان أحب إلي من أن أفطر يوما من شهر رمضان[1]   «محمد بن يعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد»؛ احمد بن محمد بن عیسی الاشعری، «عن حمزة بن يعلى، عن زكريا بن آدم»؛ چه اجلّائی! «عن الكاهلي […]

درس فقه(١٠٣)- بررسی دلالت روایات رؤیت بر موضوعیت یقین

بسم الله الرحمن الرحيم       گزارشی از جلسه قبل بحث ما سر این بود که حاج آقا فرمودند ادله اعتبار رؤیت در مسأله هلال از ادله استصحاب است. من عرض کردم بسیار مهم است که این موضع‌‌گیری و این نگاه به روایات «صم للرؤیة» که صغرائی از استصحاب را بیان می‌‌کند، اصلاً عینک جدایی به بحث می‌‌دهد. این خیلی اهمیت دارد. لذا در این جهت –که از نظر کلاسی فضا سنگین شده- هر چه بحث بکنیم و فکر بکنیم به نفع فضای فعلی بحث و هم آینده بحث است. این‌‌طور نیست که بی‌‌فایده  باشد. و لذا دنباله فرمایش […]

درس فقه(١٠٢)- «الیقین لایدخل فیه الشک»، بیان استصحاب یا بررسی موضوعیت یقین به دخول رمضان؟

بسم الله الرحمن الرحيم     بیان صغرای استصحاب در روایات رؤیت در صفحه اول جزوه‌‌ای که مشغول بودیم، در سه موضع ستاره گذاشته بودیم. به صفحه شانزده رسیدیم که محل ستاره اول تمام شد. صفحه شانزده موضع ستاره دوم است. عبارت حاج آقا در ستاره دوم – در صفحه اول – این بود: و حيث إنّ ما دلّ على أنّ الاعتبار بالرؤية من أدلة الاستصحاب** و لذا قوبلت الرؤية في الرواية بالتظنّي فقال: «فرض الله لا يكون بالتظنّي صُم للرؤية و أفطر للرؤيه»؛ يعني صُم لليقين و أفطر لليقين، فمع العلم بدخول الشهر اللاحق لا يبقى على الحالة السابقة […]

درس فقه(١٠١)- محوری‌ترین نکته در بحث کفایت رؤیت با چشم مسلّح

بسم الله الرحمن الرحيم فقه اللغه كلمه «هلال» شاگرد: فرمایش شما در معنای کلمه هلال، تلألؤ بود. قبلاً فرموده بودید این‌که حسن جبل، حرف اول و دوم را به‌عنوان حرف اصلی می‌گیرد، کار کاملی نیست. یعنی ممکن است موارد دیگری داشته باشد که حرف دوم و سوم هم باشد. طبق این فرمایش شما من به‌دنبال صغریات آن رفتم. یکی حروفی که از اصل «صاد» و «لام» دومین حرف باشند را جست‌وجو کردم. دیدم تمام این‌ها یک معنای تراکم را دارند. بصل (پیاز)، اصل، وصل(پیوند دادن)، فصل(جدا کردن پیوند)؛ دیدم که در همه این‌ها این رعایت شده است. سراغ کلماتی رفتم […]

درس فقه(١٠٠)- جمع‌بندی اهمّ مباحث گذشته

بسم الله الرحمن الرحيم جلسه ١٠٠: ١۴٠١/٠٣/٠٩ جمع‌بندی اهمّ مباحث گذشته اهمیت تشخیص موضوع حکم در بحث رؤیت ـ طریقیت اهلال هلال برای دخول شهر ـ بررسی انصراف رؤیت به رؤیت متعارف در زمان معصومین ـ لحظه ثبوتی دخول شهر و امارات کاشفه از آن ابتدای جلسه متأسفانه ضبط نشده است. طریقیت اهلال هلال به دخول شهر محاق الشهر یعنی لیس نور برای قمر. نوری برای قمر نیست. این محاق در ادله هم هست. بعد هلال داریم. پس ما یک محاق الشهر داریم و یک اهلال هلال. اهلال هلال چیست؟ یعنی دیگر این لیس، نیست. وقتی شما هلال را می‌بینید […]

درس فقه(٩٩)- عدم جریان پارادوکس‌های «خرمن» و «زنون» در اهلال هلال

بسم الله الرحمن الرحيم جلسه ٩٩: ١۴٠١/٠٣/٠٨ عدم جریان پارادوکس‌های «خرمن» و «زنون» در اهلال هلال   نقد ملاک بودن ابتعاد قمر از شمس در اهلال هلال، بررسی جریان شبهه خرمن و شبهه زنون در اهلال هلال نقد قول ابتعاد قمر از شمس در اهلال هلال در صفحه چهاردهم بودیم. و توصيف الرؤية في بحث الهلال بالطريقية و إن کان حسنًا و ابتعادًا عن جعل الموضوعية للرؤية المتعارفة، لكن المهمّ هو تشخيص ما جعلت الرؤية طريقًا إليه، الذي هو الموضوع حقيقة، فهل هو الفاصلة الخاصّة بين الشمس و القمر، أم هو الهلال عند العرف؟ و لا يتفرّع علی طريقية الرؤية […]

درس فقه(٩٨)- احتمالات معقول برای ملاک شروع ماه

بسم الله الرحمن الرحيم جلسه ٩٨: ١۴٠١/٠٣/٠٧ احتمالات معقول برای ملاک شروع ماه استحاله تصویر زمان واحد برای اهلال هلال  در هر ماه ـ ارائه چند راه کار ثبوتی عملی برای زمان شروع ماه ـ معنای خروج قمر از تحت الشعاع ـ بررسی روایت معمّر بن خلاد در روزه یوم الشک روایت معمر بن خلّاد در بیان آیت‌الله شبیری ذیل صفحه چهاردهم بودیم. و توصيف الرؤية في بحث الهلال بالطريقية و إن کان حسنًا و ابتعادًا عن جعل الموضوعية للرؤية المتعارفة، لكن المهمّ هو تشخيص ما جعلت الرؤية طريقًا إليه، الذي هو الموضوع حقيقة، فهل هو الفاصلة الخاصّة بين الشمس […]

درس فقه(٩٧)- پاسخ به برخی سؤالات پیرامون رؤیت هلال با چشم مسلّح

بسم الله الرحمن الرحيم جلسه ٩٧: ١۴٠١/٠٣/٠٢ پاسخ به برخی سؤالات پیرامون رؤیت هلال با چشم مسلّح حکم شخصی و حکم نوعی ـ صدق عرفی رؤیت با چشم مسلح ـ حق‌جویی در مباحث علمی بررسی حکم شخصی و نوعی شاگرد: نسبت به بحث دیروز تقریب جدیدی به ذهنم رسید. سؤال شما این بود که اگر ابتعاد خاص معیار باشد، در هر ماه مختلف ممکن است متفاوت باشد. امتیازی که قائلین به این قول داشتند این بود که ما می‌توانیم میقاتیت را حفظ کنیم اما مبنای مقابل که چشم مسلح است نمی‌تواند میقاتیت را حفظ کند. اگر با این تلقی جلو […]

درس فقه(٩۶)- استحاله ملاک بودن میزان بُعد قمر از شمس در اهلال هلال

بسم الله الرحمن الرحيم جلسه ٩۶: ١۴٠١/٠٣/٠١ استحاله ملاک بودن میزان بُعد قمر از شمس در اهلال هلال صدق رؤیت عرفی با تلسکوپ ـ تصویر اجزاء رویت با تلسکوپ در فرض کفایت رؤیت در بلاد شرقی ـ اهلال هلال در علم الهی صدق رؤیت عرفی با تلسکوپ در صفحه چهاردهم بودیم. و توصيف الرؤية في بحث الهلال بالطريقية و إن کان حسنًا و ابتعادًا عن جعل الموضوعية للرؤية المتعارفة، لكن المهمّ هو تشخيص ما جعلت الرؤية طريقًا إليه، الذي هو الموضوع حقيقة، فهل هو الفاصلة الخاصّة بين الشمس و القمر، أم هو الهلال عند العرف؟ و لا يتفرّع علی طريقية […]

درس فقه(٩۵)- تبیین اتحاد هلال در تلسکوپ و چشم عادی با تکیه بر روش حذفی

بسم الله الرحمن الرحيم جلسه ٩۵: ١۴٠١/٠٢/٣١ تبیین اتحاد هلال در تلسکوپ و چشم عادی با تکیه بر روش حذفی روش حذفی و گام‌های آن برای اتحاد فتاوا در رؤیت هلال الف: شکستن قول به موضوعیت داشتن رؤیت در برخی مثال‌ها در صفحه چهاردهم بودیم. و توصيف الرؤية في بحث الهلال بالطريقية و إن کان حسنًا و ابتعادًا عن جعل الموضوعية للرؤية المتعارفة، لكن المهمّ هو تشخيص ما جعلت الرؤية طريقًا إليه، الذي هو الموضوع حقيقة، فهل هو الفاصلة الخاصّة بين الشمس و القمر، أم هو الهلال عند العرف؟ و لا يتفرّع علی طريقية الرؤية عدم إجزاء الرؤية بالتلسكوب إذا […]

درس فقه(٩۴)- تکوینی بودن اهلال هلال

بسم الله الرحمن الرحيم جلسه ٩۴: ١۴٠١/٠٢/٢۶ تکوینی بودن اهلال هلال اتحاد فرد هلال در چشم مجرد و مسلح در اماکن نزدیک به هم ـ لغویت جعل در اهلال هلال ـ عدم تاثیر ارتفاع در رؤیت هلال تکوینی بودن اهلال هلال و لغویت جعل شرعی در آن و کذلك إذا قلنا «بحرمة النظر إلی الأجنبية بالتلسكوب لموضوعيّة الرؤية و لم نقل بثبوت الشهر بالتلسكوب لطريقية الرؤية»، فما نقول إذا فرضنا ورد: «لا تنظروا إلی هلال صفر» أو «إذا نظر بعضكم إلی هلال صفر فاستغفروا جميعًا»، فهل الرؤية هنا أُخذت علی نحو الموضوعية أم الطريقية؟ و هل تشمل الرؤية بالتلسكوب أم […]

درس فقه(٩٣)- تحلیل و نقد «نوعی بودن» رؤیت هلال

بسم الله الرحمن الرحيم جلسه ٩٣: ١۴٠١/٠٢/٢۵ تحلیل و نقد «نوعی بودن» رؤیت هلال بررسی تفصیل آیت‌الله شبیری بین شخصی و نوعی بودن حکم در رؤیت هلال ـ اتحاد فرد در هلال تلسکوپی و عادی ـ مرز تکوین و اعتبار در اهلال هلال خلاصه جلسه گذشته در صفحه چهاردهم به اینجا رسیدیم: و يتّضح به ما أشرنا إليه سابقًا من أنّ «التفرقة بين ثبوت حكم الرؤية لشخص المكلّف و بين ثبوته لعموم الناس»، ليس بفارق، إلّا أن يرجع إلی الفرق بين کون الرؤية متعلّقة للتكليف و بين کونها طريقًا إلی ثبوت موضوع التكليف، فإذا قلنا بحرمة النظر إلی الأجنبية بالتلسكوب […]

درس فقه(٩٢)- اغراض، ارزش‌ها و جهت‌دهی‌ها در احکام

بسم الله الرحمن الرحيم   موضوعيت يا ترائی موضوعیت صفحه چهاردهم بودیم. عرض من این بود کسی که می‌خواهد استنباط کند و به‌خصوص کسی که می‌خواهد فقه را تدوین کند، نگاهی که به ادله می‌کند ناخودآگاه یک تحلیل‌هایی پشتوانه نگاه او است. یعنی با آن نگاه و پشتوانه تحلیلی نگاه می‌کند. این صفحه را من برای این خدمت شما مطرح کرده‌ام. دو نظر بود. یکی در کتاب رؤیت هلال بود و یکی هم در کتاب صوم حاج آقا [آیت‌الله شبیری زنجانی][1] بود که شخصی و نوعی فرموده بودند. گمان من این است که این دو تعبیری که در این دو […]

درس فقه(٩١)- تحلیل «موضوع» در رؤیت هلال

بسم الله الرحمن الرحيم جلسه ٩١: ١۴٠١/٠٢/١٩ تحلیل «موضوع» در رؤیت هلال اشتباه در تشخیص موضوع و خلط آن با موضوعیت متعلق حکم – نقش نظام اغراض و قیم در فهم موضوع – نقش بررسی عدول فتوای فقها در تمرین فقاهت «موضوع» در اصطلاح فقه و اصول صفحه چهاردهم بودیم. داشتیم اصطلاح موضوع را عرض می‌کردیم. نسبت به موضوع یک دید منطقی می‌شود. در دید منطقی مانعی ندارد که بگوییم در «الاکرام واجب»، موضوع حکم وجوب، «اکرام» است؛ به «اکرام» موضوع بگوییم. اما از حیث اصطلاح رایج در فقه و اصول این‌گونه نیست. در آن جا «اکرام» متعلق حکم است، […]

درس فقه(٩٠)- وضعیت هلال شوال 1443ق.

بسم الله الرحمان الرحيم جلسه ٩٠: ١۴٠١/٠٢/١٨ وضعیت هلال شوال 1443ق. تأثیر اختلاف فتاوا در عید فطر 1443ـ امکان جعل مستقل حکم وضعی ـ تفاوت موضوع فقهی با موضوع منطقی صفحه سیزدهم این جزوه بودیم. و المهمّ في هذا المجال، توضيح المراد من قولنا سابقًا إنّ الهلال هو الموضوع و إنّ الرؤية ليست إلّا طريقًا محضًا لثبوته، و ذلك لأنّ اصطلاح الموضوعية قد اشتبه الأمر فيها، و لا محيص عن بيان مقدّمة بها تتّضح العناصر الدخيلة في البحث ليقع کلّ منها محلّه الذي يليق به[1] نسبت به عبارت «محله الذی یلیق به» این‌طور به ذهن می‌آید که گاهی ما در […]

درس فقه(٨٩)- سیر و جمع‌بندی مباحث رؤیت هلال تاکنون

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٨٩: ١۴٠٠/١٢/٢۴ سیر و جمع‌بندی مباحث رؤیت هلال تاکنون بررسی اِسناد جازم شیخ صدوق –  عوامل ضیاع کتب حدیثی –  دو روایت کلیدی در بحث رؤیت هلال من[1] یک خلاصه‌ای از ابتدای سال تا الآن خدمت شما بگویم. مسیر را به شما بگویم تا فراموش نکنیم. اگر عمری بود ادامه آن را بیان می‌کنیم و اگر نبود خود شما آن را ادامه می‌دهید. شاید بالای هشتاد جلسه مباحثه شده باشد. از پیشنهادهایی که خدمت شما دارم این است که هر کسی که حوصله کرد فهرست آن را یادداشت بردارد و بعداً هم به من بدهید؛ […]

درس فقه(٨٨)- بیانات علامه مجلسی پیرامون مباحث اخیر

بسم الله الرحمن الرحیم   انواع چاپ‌های بحارالانوار   من مدتی بحارالانوار را می‌آوردم و با توجه به بحث‌هایی که این چند روز از روایات شد، دیدم مناسب است که چند سطری از عبارات را در این فضا بخوانیم. مرحوم مجلسی در کتاب السماء و العالم بحارالانوار که در چاپ اسلامیه جلد پنجاه و نه می‌شود – در چاپ بیروت سه جلد بر می‌گردد. چون در چاپ اسلامیه وقتی زندگانی معصومین تمام شده، سه جلد به‌عنوان فهرست اختصاص داده شده. یعنی جلد 54، 55 و 56 را در تهران به این صورت چاپ کردند. البته به غیر سبک خود مرحوم […]

درس فقه(٨٧)- نصف النهار مبدأ در روایت «طالع الدنیا السرطان»

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٨٧: ١۴٠٠/١٢/٢٢ نصف النهار مبدأ در روایت «طالع الدنیا السرطان» ساعت صفر و آنات بعد از آن – روز محلّی و روز جهانی –  تفاوت کارکرد خط زمان و نصف النهار مبدأ – طولیّت احکام بقاع محلّی و احکام کره بحث در این بود که آیا محتمل هست از روایاتی که دو نفر روایت کرده بودند، امام علیه‌السلام در صدد بیان یک ضابطه برای شروع و ختم ماه قمری برای کل کره زمین هستند ؛ ضابطه‌ای که برای کل کره نیاز باشد و آثار کل کره از روز اول خلقت تا حالا بار شده باشد؟ […]

درس فقه(٨۶)- تطبیق روایت «رؤیت قبل یا بعد زوال» بر نصف‌النهار دحوالارض

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٨۶: ١۴٠٠/١٢/٢١ تطبیق روایت «رؤیت قبل یا بعد زوال» بر نصف‌النهار دحوالارض روز واحد کلّ کره در لحظه طلایی – رؤیت قبل زوال نصف‌النهار مبدأ، ملاک اتصاف روز کره به اول ماه – تحقق 72 ساعت در یک شبانه‌روز در کره – عدم اشکال به مختار، به جهت غموض معنا و روایات مقام اثبات خط زمان و اشاره روایت به آن در دو جلسه راجع به خط زمان و دقائق و فوائد آن صحبت شد. خب مطلب پرفایده‌ای هست. چند سطری هم که برای سه-چهار لحظه اول و همچنین دوازده ساعت و شش ساعت نوشتم[1]، […]

درس فقه(٨۵)- مباحث تکمیلی خط زمان و تقویم کره

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٨۵: ١۴٠٠/١٢/١٧ مباحث تکمیلی خط زمان و تقویم کره   طریقی بودن رؤیت هلال در کلام سید بن طاووس اصل بحث ما در عبارت صفحه سیزدهم بود. به اینجا رسیدیم که در اخذ به اطلاق هم به رؤیت حقیقی عرفی نیاز داشتیم و هم به هلال حقیقی عرفی نیاز داشتیم. راجع به رؤیت حقیقی عرفی صحبت شد. به نظرم نکته‌ای مانده بود که الآن در ذهنم حاضر نیست. راجع به هلال هم مسأله تحققش، عرفیتیش، صدق مشککش و ابهام در آن مطرح بود. چند برگه هم به من داده‌اند که در مورد شبهه هلال و […]

درس فقه(٨۴)- نصف النهار دحو الارض و خط زمان

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٨۴: ١۴٠٠/١٢/١۶ نصف النهار دحو الارض و خط زمان   نصف النهار گرینویچ حرف من در مباحثه، تکرار پشت تکرار است، چه برسد به این‌که بفرمایند بعضی از مطالب تکرار شود. جلسه قبل در مورد  عبارت صفحه 134 کتاب مراسلات بحث شد. در فقره پایین همین صفحه فرمودند: «فيكون هذا الخطّ متقدّما عن نفسه من جهة، و متأخّرا عن نفسه من جهة أخری[1]» . داشتم توضیح این جمله را عرض می‌کردم که چطور می‌شود یک خط هم از خودش جلو باشد و هم از خودش عقب باشد. منظوری که ایشان داشتند را در جلسه قبل […]

درس فقه(٨٣)- خط زمان و آثار آن

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٨٣: ١۴٠٠/١٢/١۴ خط زمان و آثار آن کرویت زمین و مشکل تعیین ایام هفته در آخر جلسه قبل از خط زمان و خصوصیات آن صحبت شد. نمی‌دانم به چه مناسبتی مطرح شد. علی ای حال مسأله‌ای است که باید از آن بحث کنیم. از مطالبی است که مورد نیاز است. همچنین مطالبی را هم به من داده‌اند. ان شاء الله در مورد آن‌ها و تتمه صدق رؤیت و صدق هلال بحث می‌کنیم. اما آن چیزی که قبل از آن‌ها بحث کردم مسأله خط زمان بود. آدرس آن هم در مراسلات صفحه 131 بود. در جواب […]

درس فقه(٨٢)- شواهدی بر کفایت هلال تلسکوپی برای دخول شهر

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٨٢: ١۴٠٠/١٢/٠٩   مقصود اصلی از رؤیت هلال گفتیم که در مورد این عبارت حاج آقا حرف می‌زنیم؛ و حيث إنّ ما دلّ على أنّ الاعتبار بالرؤية من أدلة الاستصحاب و لذا قوبلت الرؤية في الرواية بالتظنّي فقال: «فرض الله لا يكون بالتظنّي صُم للرؤية و أفطر للرؤيه»؛ يعني صُم لليقين و أفطر لليقين، فمع العلم بدخول الشهر اللاحق لا يبقى على الحالة السابقة و لو بسبب مُضيّ ثلاثين عن الشهر الثابت سابقًا فعدم الرؤية فعلًا مع عدم الغيم و الغبار لا عبرة به للعالم و إن كان الفرض بعيدًا يعني عدم الرؤية مع الفرض […]

درس فقه (٨١)- مباحث تکمیلی بحث تشکیک در مفاهیم و عناوین

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٨١: ١۴٠٠/١٢/٠٧ تحقق «تشکیک» در مفاهیم «متواطی» عبارت صفحه سیزده را می‌خواندیم. به صفحه اول برگشتیم. در صفحه سیزده به‌دنبال رؤیت حقیقی برای هلال حقیقی بودیم. بحث در این بود. خلاصه عرض من این شد که می‌بینیم در رؤیت، شک واقع می‌شود و علماء از آن بحث می‌کنند. به‌دنبال این بودیم که رمز شک در صدق رؤیت، از چیست و تشکیک در رؤیت از کجا می‌آید. ولو کلمه تشکیک ابتدائا، مراتبی را با شدت و ضعف می‌گوید اما عرض کردم این برای شروع سخن است. و الا منظور ما از تشکیک، تمام سعه و ضیقی […]

درس فقه(٨٠)- طریقیت رؤیت هلال برای مضیّ شهر سابق

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٨٠: ١۴٠٠/١٢/٠٣ طریقیت رؤیت هلال برای مضیّ شهر سابق نقش غرض در صدق مفهوم رؤیت، ثبوتی و غیراعتباری بودن دخول شهر، طریقیت رؤیت هلال برای دخول شهر، رفع ید از استصحاب بقاء شهر سابق با رؤیت هلال   نقش مقصود از «رؤیت» در صدق  آن شاگرد: در ابتدای بحث، مواردی از رؤیت مطرح شد؛ رؤیت هلال، رؤیت اجنبیه با تلسکوپ، با دوربین مداربسته، با تلویزیون؛ این‌ها را توضیح دهید. استاد: می‌فرمایند مواردی و مثال‌هایی در جلسات قبل مطرح شد که هنوز واضح نشده. شک در آن‌ها هم روشن است. اما این‌که باید آن‌ها را چه […]

درس فقه(٧٩)- نقش «مرئیّ» و «مناسبات حکم و موضوع» در مراد از «رؤیت»

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٧٩: ١۴٠٠/١٢/٠٢ نقش «مرئیّ» و «مناسبات حکم و موضوع» در مراد از «رؤیت»   ترکیب و تشکیک در ماهیت صفحه سیزدهم بودیم. عبارت این بود: فإذا کانت رؤیة الهلال بالتلسکوب رؤیة حقیقیة عرفیة لهلال حقیقی عرفی و إن لم تکن متعارفة، فتترتّب أحکام الهلال علیه عند تحقّقه[1] پس ما این دو چیز را می‌خواهیم. رؤیت حقیقیه عرفی و هلالی که مرئی حقیقی عرفی باشد. در جلسات قبل، از مقدمات بحث صحبت شد. جلسه قبل در مورد مبدأ تشکیک و این‌که از کجا می‌آید و چه حوزه‌هایی دارد، به صورت فی الجمله، صحبت شد. مقصود من […]

درس فقه(٧٨)- تشکیک در ماهیت (2)؛ طبیعت بسیطه

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٧٨: ١۴٠٠/١٢/٠١ تشکیک در ماهیت (2)؛ طبیعت بسیطه   دیروز عبارتی را در صفحه سیزده جزوه خواندیم. و لا يكون هنا هلالان موضوعان مختلفان لكلٍّ منهما طريق خاصّ به، و إن لم يكن مانع عقلًا أن يلاحظ الهلال بأيّ قيد و يجعل موضوعًا فقهيا لحكم خاصّ[1] آیا در اینجا سهو شده؟ یعنی عبارت به این شکل بوده: «و لا يكون هنا هلالان موضوعین مختلفین»؟ سهو شده یا عبارت به همین صورت است؟ شاگرد: نمی‌تواند کان تامه باشد؟ استاد: چرا تامه باشد درحالی‌که «هنا» داریم؟ من این جور به ذهنم می‌آید که اگر «موضوعین مختلفین» بخوانیم […]

درس فقه(٧٧)- تشکیک ماهیت و مناشئ آن

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٧٧: ١۴٠٠/١١/٣٠ اشتراط صدق رؤیت عرفی یا متعارف در صدق؟ وسط صفحه سیزدهم بودیم. فإذا کانت رؤية الهلال بالتلسكوب رؤية حقيقية عرفية لهلال حقيقيّ عرفيّ و إن لم تكن متعارفة، فتترتّب أحكام الهلال عليه عند تحقّقه، و لا يكون هنا هلالان موضوعان مختلفان لكلٍّ منهما طريق خاصّ به، و إن لم يكن مانع عقلًا أن يلاحظ الهلال بأيّ قيد و يجعل موضوعًا فقهيا لحكم خاصّ[1] اگر بخواهیم این مباحثه ما را در جایی خلاصه کنیم که خالص، صبغه فقهی دارد و فایده آن در اینجا و جاهای دیگر خوب است، همین سطر است؛ یعنی ما […]

درس فقه(٧۶)- نقش کشف اغراض و تناسب حکم و موضوع در صدق رؤیت

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٧۶: ١۴٠٠/١١/٢۵ وضوح مفهوم رؤیت و ابهام در صدق آن نسبت به عبارت دیروز به اندازه‌ای که به ذهن من می‌آید، جواب اصلی برای تعدد موضوع در هلال است که فرموده بودند. شاگرد: بحث صدق رؤیت را در مثال‌های مختلف به‌صورت منظم نفرمودید. در تلویزیون، عکس، دوربین مدار بسته. استاد: مواردی‌که دیروز صحبت شد، فی حد نفسه نشان می‌داد که مفهوم رؤیت -مثل سائر مفاهیمی که در مورد ابهام صحبت کردیم- مفهومی است که نزد عرف واضح است اما وقتی می‌خواهیم آن را روی مصادیق آن تطبیق دهیم، مشکل ابهام پیش می‌آید که همه جایی […]

درس فقه (٧۵)-سه گام مهم در احراز ملاک دخول شهر

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٧۵: ١۴٠٠/١١/٢۴   به این عبارت رسیدیم: «إذ الموضوع ليس هو جرم القمر، و إلّا فإنّه يمكن أن يُرصَد و يُرى القمر بالعين المسلّحة طوال دورانه حول الأرض سواء كان في حالة المحاق أم في غيرها، و إنّما الموضوع هو منازل القمر و هو قوله تعالى: «قُلْ هِيَ مَوٰاقِيتُ لِلنّٰاسِ» و منزلة القمر تختلف من حالة إلى أخرى» لا نری فيه إلّا ذکر القمر، و الحال أنّه لا ريب في أنّ الموضوع في بحث الرؤية بالتلسكوب هو الهلال، لا القمر، و الهلال مفهوم عرفيّ واضح يعرفه الصغير و الكبير من الناس و المسلم و الكافر، […]

درس فقه(٧۴)- عدم تلازم اعتبار تلسکوپ با تخطئه رؤیت هلال در تاریخ اسلام

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٧۴: ١۴٠٠/١١/٢٣ (پنج دقیقه ازابتدای این جلسه ضبط نشده است.) سه هدف متفاوت در کندوکاوهای فقهی و أشرنا في المقدّمة الثامنة إلی الفرق بين القمر و الهلال، فما مرّ في العبارة السابقة: «إذ الموضوع ليس هو جرم القمر، و إلّا فإنّه يمكن أن يُرصَد و يُرى القمر بالعين المسلّحة طوال دورانه حول الأرض سواء كان في حالة المحاق أم في غيرها، و إنّما الموضوع هو منازل القمر و هو قوله تعالى: «قُلْ هِيَ مَوٰاقِيتُ لِلنّٰاسِ» و منزلة القمر تختلف من حالة إلى أخرى» لا نری فيه إلّا ذکر القمر، و الحال أنّه لا ريب في […]

درس فقه(٧٣)- مبدأ واحد شروع ماه قمری برای کل کره

بسم الله الرحمن الرحیم جلسه ٧٣: ١۴٠٠/١١/١٩   تفاوت منازل قمر با برج های دوازده‌گانه در صفحه دوازدهم بودیم. لكن الآية الشريفة تجيب عن السؤال عن الأهلّة: «يسألونك عن الأهلّة قل هي مواقيت للناس و الحجّ»، و کون المراد منها هي منازل القمر غير واضح، لأنّ ظاهر الأهلّة هي أهلّة الشهور کما فسّرت بها في روايات أهل البيت(عليهم السلام)، و کما في قوله تعالي: «الحجّ أشهر معلومات» و «شهر رمضان» و «الأشهر الحرم»، و العرب لا تُسمّي جميع أطوار القمر هلالًا، و غاية ما نقله اللغويون تسميته هلالًا إلی التربيع، و لا يقال للبدر هلال أبدًا[1] «… لأنّ ظاهر الأهلّة […]

درس فقه(٧٢)- ضوابط رؤیت و رؤیت‌پذیری هلال

بسم الله الرحمن الرحیم       ضوابط رؤیت و رؤیت‌پذیری هلال بی‌اعتباری رؤیت شاذّه و عدم اشتراط رؤیت متعارفه، مدّعای تفکیک بین تولد طبیعی هلال با تولد شرعی آن، اختلاف مرحوم خوئی و برخی کتب درباره معیار رؤیت‌پذیری هلال، تقویم واحد الهی مفاد روایات «إذا رآه واحد…»: نفی رؤیت شاذه؛ نه شرطیت رؤیت متعارفه دیروز بحث خوبی در فرمایش مرحوم خوئی در مستند و بعد فرمایش ایشان در مراسلات شد. همچنین پیرامون تفاوتی که در عبارت بود هم بحث شد. چون فضای بحث در مستند فضای دفع «انما علیک مشرقک و مغربک» بود، وقتی به بحث رؤیت پذیری هلال رسیدند گفتند «بالالدلة […]

درس فقه(٧١)- فقه الحدیث روایات «إذا رآه واحد رآه ألف»

بسم الله الرحمن الرحیم       بررسی تهافت در طریقیت رؤیت و عدم اجزاء تلسکوپ در کلام مرحوم خوئی، روایات عدم اعتبار رؤیت واحد و عدلین، انشائات طولی، نکاتی پیرامون مباحث لغت فقه الحدیث روایات «إذا رآه واحد رآه ألف»   پاسخ هیویات فقهیه به تهافت در کلام محقق خوئی فالموضوع بحيث يرى هو جزء الموضوع، أمّا نفس الرؤية فهي طريقٌ محض، نعم إذا أمكن الرؤية المجرّدة و لم تتحقّق لمانع أو لعدم استهلال فالطريقان حينئذ على موضوعٍ واحدٍ ذي منزلة و درجة واحدة بخلاف ما إذا كان طريقان على موضوعين[1] در پاورقی به هیویات فقهیه صفحه ١٣٩ و […]

درس فقه(٧٠)- منازل قمر؛ اهلّه؛ مواقیت (2)

بسم الله الرحمن الرحیم       منازل قمر؛ اهلّه؛ مواقیت (2) چهار احتمال در معنای منازل قمرـ نقد مدّعای هیویات فقیهه در معنای اهلّه ـ لزوم توجه به فضای حاکم بر هر بحث ـ نکاتی پیرامون تراث حدیثی شیعه توجه به ارتکازیات و مسلّمات در فضای بحث علمی دیروز عبارتی از هیویات را خواندیم. البته در روز شنبه در این‌باره بحث شد که دو مرحله است؛ یکی این‌که خودمان حرفی را بفهمیم. دیگری این است که بین باحثین یک بحث علمی، بتوانیم به وسیله آن چه که خودمان فهمیدیم فضای حاکم و عمومی بر بحث فقهی را جلو ببریم که ناظرین بعدی هم همراهی کنند و بحث […]

درس فقه(۶٩)- مواقیت اهلّه و منازل قمر

بسم الله الرحمن الرحیم       ارتباط طریقیت رؤیت با مواقیت قمر شاگرد: رکوردهایی که زودتر از حد معلول در رؤیت هلال ثبت شده به‌عنوان رد بر طریقیت به حساب می‌آید؟ استاد: نه، رد بر ذو الطریقین شده. این رد بر او نیست. رد بر این است که دو موضوع کنیم. نکته‌ی این حرفی که الآن می‌خوانیم آن جا معلوم می‌شود. فرمودند: «و قد يستدلّ لكون الموضوع هو درجة ابتعاد خاصّ للقمر عن الشمس[1]». رد این است. تا قمر یک فاصله معینی از خورشید نگیرد، موضوع شهر و هلالی که موجب دخول شهر شرعی است محقق نمی‌شود. خب دیروز […]

درس فقه(۶٨)- طریقیت رؤیت هلال برای «شهر»

بسم الله الرحمن الرحیم       شرط مشاهده نور در جلسه قبل اضافه بر تلألؤ نکاتی در مورد تسمیه هلال را یادداشت کرده بودند. برخی از آن نکات را خواندم. در آخر جلسه توضیح دادم؛ فرمودند: خود جرم نورانی تلألؤ کند نه شعاع نور؛ با آن توضیحی که دادند مقصودشان با وضع فعلی جور در نمی آمد. مثلاً ما که در زمین هستیم نوری که از جرم قمر می‌آید را ببینیم اما بخش سطح متلألئ قمر که نورانی است را نبینیم. با توضیحی که دادند این بیان با شرائط الآن جور در نمی‌آید. بله، اگر قمر جوّ بسیار غلیظ […]

درس فقه(۶٧)- نفی موضوعیت رویت متعارفه با توجه به دستگاه بینایی

بسم الله الرحمن الرحیم       ضرورت آشنایی عالم دینی با معلومات عمومی علمی زمان خود شاگرد: علوم طبیعی چقدر می‌توانند زمینه مباحث الهیات و فقهی را فراهم کنند؟ مثلاً در مباحث کیهان شناسی مطالبی هست که می‌تواند له یا علیه مباحثی که در اینجا داریم شهادت بدهد. استاد: خلاصه فرمایش شما این است؛ در هر زمانی این‌گونه بوده و در زمان ما بیشتر این‌گونه است که علوم روز در هر زمانی مطالبی دارند که با معارف دینی و یا مسائل دینی اصطکاک دارد لذا برخورد ما باید با آن‌ها چگونه باشد. شاید به‌صورت کلی بتوانیم بگوییم کسی که […]

درس فقه (۶۶)- تلألؤ؛ معنای اصلی هلال

بسم الله الرحمن الرحیم       تلألؤ؛ معنای اصلی هلال در تسمیه هلال عرض شد شاید معنایی که مشترک با زبان عبری باشد و معنای ریشه داری است، معنای «تلألؤ» بود. این برای جلسه قبل است. نتیجه آن این بود. ولو معانی دیگر جای خودش است. مثلا آقای حسن جبل فرموده بود که هلال به این معنا است که وسط یک شیء یا معظم آن خالی شود و یک قسمت باریکی از آن بماند. البته در بدو برخورد بنده با این معنا، روی ارتکاز من این معنا، اصلا نبود. ولی در جلسه قبل برخی از آقایان برای آن شواهدی […]

درس فقه(۶۵)- معنای مختار در تسمیه هلال

بسم الله الرحمن الرحیم       تسمیه هلال بحث سر تسمیه هلال بود که اصل تسمیه هلال چیست؛ چه حیثی از هلال مراد بود. عرض کردم یکی از بحث‌های خیلی جذاب لغوی است؛ از بس که اختلاف اقوال در آن هست! جذابیت بحث در این است که هلال، حالت خاصی از قمر است که همه می‌بینند. چقدر می‌توان در آن حیثیت های مختلفی را در نظر گرفت؛ هیئت آن یک چیز است؛ شما آن هیئت را در نظر می‌گیرید و اسم می‌گذارید. آن بخشی وسیعی که از بین رفته، هلال به‌عنوان قسمت و هیئت نورانی یک چیز است؛ هلال […]

درس فقه(۶۴)- تسمیه هلال

بسم الله الرحمن الرحیم         شاگرد: شما فرمودید که صورت، زیبا هست ولو این‌که ما نباشیم. بعد سؤال شد متناسب یا زیبا است. مطلب بعدی احتیاط بود، وجه احتیاط این بود که ما علم شخص را که موضوع ساز ندانستیم. علم انسان را موضوع ساز دانستیم. اگر از همه انسان‌ها استعلام کند که این لباس کثیف هست یا نیست و همه بگویند که ما نمی‌دانیم، در اینجا شاید احتیاط هم نکنند. استاد: چرا شک دارند؟ می‌گویند تناقض نما است. شاگرد٢: این‌که می‌گویند علم در موضوع دخیل است را محال نمی‌دانم، اما ظاهر سؤال این است که در […]

درس فقه(۶٣)- تسمیه هلال

بسم الله الرحمن الرحیم       خاستگاه مفهوم وجود نزد علامه طباطبائی در جلسه قبل ترکیبی از سهو و نسیان شد و مطلبی را به اصول فلسفه نسبت دادم. همین‌طور بین مباحثه‌ به ذهنم آمد و گفتم که علامه در اصول فلسفه گفته اند که خاستگاه وجود از وجوب بالغیر است. این سهو بود. وجوب بالغیر یک چیزی در حافظه من بود که در بین مباحثه گفته شد. وجوب بالغیر برای باید و نباید است؛ وجوب اخلاقی و حُسن. بعد دیدم اشتباه شده. لذا گفتم تذکر بدهم. باید و نباید را در ادراک اعتباری مطرح می‌کنند. دو مقوله جدا […]

درس فقه(۶٢)- تتمه ی بحث «تصویر فرد برای هلال» و «خاستگاه مفهوم وجود»

بسم الله الرحمن الرحیم       تسمیه هلال اصل بحث ما در مورد تسمیه هلال بود؛ مسمای تسمیه هلال چگونه در نظر گرفته شده و از چه زمانی صدق می‌کند. این اصل بحث ما بود. در برگه‌ای که لطف کردید و به من دادید در زبان‌های مختلف به هلال، همان هلال را می‌گویند. وقتی می‌خواهند نسبت ماه و زمین و خورشید را بگویند، وقتی تعبیر «new moon» می‌کنند منظورشان هلال با نسبت سه جرم نیست؛ مقصودشان از «new moon» لحظۀ مقارنه است. اگر در این نرم‌افزارها هم ببینید برای «new moon»، ثانیه تعیین می‌کنند. یعنی لحظه‌ای که سه مرکز […]

درس فقه(۶١)- مقدمات بحث تسمیه هلال

بسم الله الرحمن الرحیم       تسمیه هلال و قیود دخیل در آن قرار بود که مسأله تسمیه هلال را پی‌گیری کنیم. به صفحه نهم رسیده بودیم. نعم يصحّ تشبيهه بالدم و نحوه مع بقاء أجزائه الصغار حيث تُری بالمجهر و لا تُری بالعين المجرّدة، و لكن الموضوع هنا أيضًا ليس إلّا الدم، و ليست للرؤية المتعارفة موضوعية، بل الميزان في الأجزاء الصغار أيضًا صدق الدم، فكما ذکرنا في مثال البخار و الماء، و اختلاف اسمَيهما و أحكامهما، فكذا نقول إنّ للدم و صدقه معيارًا لاجتماع خاصّ لأجزائه و هيئة خاصّة طارئة عليها[1] ببینید آن چیزی که در تسمیه […]

درس فقه(۶٠)- اطلاق احوالی یا افرادی نسبت به هلال

بسم الله الرحمن الرحیم       تذکر چند نکته 1. عدم ملازمه بین قطع به ملاک و قطع به علت تامه انشاء می‌خواستم چند تذکر را عرض کنم. بعضی از آن‌ها را یادم رفته بود و بعضی از آن‌ها هم جدید است. یکی از آن‌ها این است که در جلسه قبل عرض کردم که این‌که بالجمله ما دسترسی به ملاکات نداریم تمام نیست، بلکه فی الجمله است. گاهی بازتاب یک حرف در یک فضاء گفته می‌شود، لذا بجا است که این تذکر را عرض کنم. وقتی در موارد خاص و در حوزه‌های خاص دسترسی به ملاک نداریم و در […]

درس فقه(۵٩)- شبهه صدقیه و مناشیء آن

بسم الله الرحمن الرحيم       تقسیمات اطلاق دیروز عرض شد که اطلاق افرادی با اطلاق احوالی فرق می‌کند. در «یسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ[1]» بین این دو فرق گذاشتیم. دیروز برگه‌ای را گذاشته بودند، در آن اشکالی را به صدر بحث مطرح کرده بودند. من عبارت ایشان را سریع عرض می‌کنم. فرموده‌اند: «اطلاق افرادی مثل اکرم العالم» و اطلاق احوالی حالات یک فرد مثل زید –که حالات مختلف وجود آن فرد واحد است- با اطلاق مرحله‌ای تفاوت می‌کند. یعنی اطلاق گیاهی مثل سیب در تمام مراحل رشدش از بذر، درخت و میوه آن، یا مثل انسان در تمام مراحل رشدش، […]

درس فقه(۵٨)- ادامه بررسی موضوعیت« قابلیت رویت با چشم عادی»

بسم الله الرحمن الرحيم       ادامه بررسی موضوعیت« قابلیت رویت با چشم عادی» صفحه هشتم بودیم. ذیل قسمت اول عبارت ماند. اصل حرف را چندبار خواندیم. «بأنّ الرؤية في الأدلّة تنصرف إلی الفرد المتعارف و الرؤية المتعارفة کما في کثير من نظائرها في الفقه و بأنّ ظاهر الروايات يقرّر أنّ قابليّة رؤية الهلال بالعين المجرّدة لها جهة موضوعيّة»، فهو قبول لصدق الهلال قبل قابليته للرؤية بالعين المجرّدة، و القابلية وصفٌ للهلال لا للرؤية، فالجهة الموضوعية المدّعاة تكون للقابلية و هي وصف للهلال، لا للرؤية بالعين المجرّدة، فالرؤية بالعين المجرّدة طريق إلی کشف هذه القابلية للهلال، و ليست لها […]

درس فقه(۵٧)- ادعای انصراف به جهت خلط اطلاق احوالی با اطلاق افرادی

بسم الله الرحمن الرحیم       نقد مبنای «قابلیت رویت با چشم عادی» عبارت به اینجا رسید: و القول «بأنّ الرؤية في الأدلّة تنصرف إلی الفرد المتعارف و الرؤية المتعارفة کما في کثير من نظائرها في الفقه و بأنّ ظاهر الروايات يقرّر أنّ قابليّة رؤية الهلال بالعين المجرّدة لها جهة موضوعيّة»، فهو قبول لصدق الهلال قبل قابليته للرؤية بالعين المجرّدة، و القابلية وصفٌ للهلال لا للرؤية، فالجهة الموضوعية المدّعاة تكون للقابلية و هي وصف للهلال، لا للرؤية بالعين المجرّدة، فالرؤية بالعين المجرّدة طريق إلی کشف هذه القابلية للهلال، و ليست لها موضوعية بنفسها للحكم الشرعيّ، فترجع دعوی لزوم التعارف […]

درس فقه(۵۶)- بررسی موضوعیت «قابلیت رؤیت با چشم عادی»

بسم الله الرحمن الرحیم       بررسی موضوعیت«قابلیت رویت با چشم عادی» در صفحه هشتم بودیم. بخشی از عبارت فارسی ایشان را که در پاورقی آورده‌اند، خواندیم. در تعلیقه یازدهم می‌گویند: ثانيا: بعضى مى‌گويند معيار در آغاز ماه، «تولّد ماه در واقع» است و رؤيت و مشاهده جنبه «طريقى» دارد نه «موضوعى». بنابراين اگر با وسيلۀ غير متعارف از تولّد ماه آگاه شويم، كافى است. در پاسخ مى‌گوييم به يقين ظاهر روايات اين است كه قابليّت رؤيت با چشم عادّى، جنبۀ موضوعى دارد (تكرار مى‌كنم قابليت رؤيت با چشم عادى)[1] ببینید مطلبی که در اینجا نوشته شده شاید حدود […]

درس فقه(۵۵)- مستندی مهم در نقض اعتبار «بُعد خاص»

بسم الله الرحمن الرحیم         کتاب «تشریح الافلاک» در صفحه هشتم بودیم. خواستم عبارت را از روی متن خودشان بخوانم که حرف‌های دیگری پیش آمد. آن حرف‌ها هم به‌عنوان مقدمه بحث نیاز حتمی داشت. بعد از مباحثه هم دو جمله به من فرمودند. اولی این بود که تذکر بدهم کل مباحثه تشریح الافلاک  ٣٠ جلسه است. گفتند ما شش جلسه اول آن را تازگی بحث کرده بودیم لذا مباحثه دیروز را به گونه دیگری می‌فهمیدیم. گفتند اگر این شش جلسه تشریح الافلاک را مباحثه نکرده بودیم، مطالبی که دیروز گفته شده دیگر برای ما آن حالت وضوح […]

درس فقه(۵۴)- حرکات سه گانه ماه و زمین و فضای ثبوتی موسَّع در محاسبات

بسم الله الرحمن الرحیم       ابهام و شبهه صدقیه در خون شاگرد: آن چیزی که منشأ برداشت من شده بود که جرم در تسمیه اعتبار دارد، کلام قبلی شما است. حال سؤال این است که وجود جرم در صدق خون و غائط و نجاسات دخیل هست یا نه؟ استاد: بله، دخیل است. شاگرد: خب اگر دخیل است، جرم متعارف است یا غیر متعارف؟ استاد: ببینید دیروز هم عرض کردم، مسأله تسمیه و ابهام که منافاتی با وضوح مفهوم ندارد ولی مشکل ابهام در شبهه صدقیه آن است. یا یک چیزی نزدیک شبهه صدقیه. حالا باید بعداً برسیم که […]

درس فقه(۵٣)- انشائات ثبوتی در تعیین مقدار «کر»

بسم الله الرحمن الرحیم       شروع تقنین با موضوعات اقتضائی دیروز فرمودند اشاره‌ای به مسأله کر شود. در کتاب الطهاره یکی-دو بحث هست که غیر از این‌که مسائل آن خوب است و محل ابتلاء است، از نظر تمرین مباحث فقهی هم خیلی کارساز است. یعنی مسائل فقهی شبیه تشخیص موضوع، تمایز گذاشتن بین ملاک و مناط که قبلاً فی الجمله تمایزی گذاشته شد. این‌ها مسائل خیلی خوبی است. مثلاً در همین آب کر فقهاء بزرگ مسائل شرعیه را جورواجور نگاه کرده‌اند و دسته‌بندی و عنوان گذاری کرده‌اند. شما می‌بینید ماء الکر، ماء الحمام، ماء المطر، الماء المحتقن، الماء […]

درس فقه(۵٢)- تطبیقات موضوع شناسی؛ موضوعات اقتضائی و طولی

بسم الله الرحمن الرحیم       تشخیص موضوع مهم‌ترین شان فقیه موضوع اقتضائی و رابطه آن با موضوع حکم ثبوتی ابتدا مطلبی را که می‌خواهم عرض کنم بگویم. شاگرد: شما بحث اطلاق را مطرح کردید، درحالی‌که ما هیچ آیه یا روایتی را بحث نکردیم تا ببینیم که اطلاق دارد یا ندارد. این جای بحث دارد یا این‌که منظور شما اطلاق دیگری است؟ استاد: مقصود شما خصوص آیات است؟ شاگرد: نه، این‌که شما می‌فرمایید مطلقات دلالت بر این می‌کند که هلال معیار قرار گرفته، نه رویت آن. استاد: مطلقات آن در بحث بعدی می‌آید. در «قدّره منازل» در صفحه نهم […]

درس فقه(۵١)- بررسی امثله انصراف اطلاق به فرد متعارف

بسم الله الرحمن الرحیم       صفحه هشتم بودیم. در پاورقی دهم بودیم. فرمودند: در ابواب بعد از آن نيز رواياتى در اين زمينه ديده مى‌شود. و هنگامى كه سخن از رؤيت به ميان مى‌آيد منصرف به رؤيت متعارف است كه رؤيت با چشم غير مسلّح مى‌باشد، زيرا فقها در تمام ابواب فقه اطلاقات را منصرف به افراد متعارف مى‌دانند[1] شاگرد: در تذکره می‌فرمایند: «مسألة 627: لا اعتبار بأعلام البلدان، كالمنائر و القباب المرتفعة عن اعتدال البنيان‌، لأنّ الحوالة في الألفاظ المطلقة إلى المتعارف المعهود[2]». شما بیان آقای حکیم را فرمودید که خلاف ضرورت فقه است. درحالی‌که این حرف […]

درس فقه(۵٠)- انشائات طولی در کلام آیت الله بروجردی(ره)

بسم الله الرحمن الرحیم       انشائات طولی در کلام آیت الله بروجردی امروز نگاه می کردم به دنبال جواب سوال هایی که در ذهنم بود، بودم. به کلامی از مرحوم آقای بروجردی برخورد کردم؛ رضوان الله علیه؛ بعضی وقت ها آدم در کلمات علماء مطلبی را می بیند، طوری خوشحال می شود که نمی تواند بگوید. لذا گفتم به شما هم بگویم. این مطلب را تازه دیدم. نمی‌دانم آقایان در تعلیقه هم آورده اند یا نه. بحث طولی بودن احکام و حضور آنها در یک فرد و نقشی که در آن فرد دارند را مرحوم بروجردی در کتاب […]

درس فقه(۴٩)- تطبیقات مختلف انشائات طولی

بسم الله الرحمن الرحیم       شاهدی بر عمل ابن بابویه بر اساس فتوای مشهور شاگرد: دیروز فرمودید که یادآوری کنم که اگر همه مراتب امر امتثال شد، آیا امر باقی می‌ماند. استاد: یادم رفت برگه را بیاورم. ان شالله بعد. از بحث‌های خیلی خوبی است. ولو خلاصه‌ای که از بحث‌های قبل در ذهنم مانده را عرض کنم. دیروز روی حساب حدس طلبگی عرض کردم که مرحوم ابن بابویه وقتی مسافرت می‌رفتند عملاً تا وقتی که اذان خفاء پیدا نمی کرد، قصر نمی کردند. دیروز از باب حدس این را عرض کردم. بعد از جلسه فی الجمله شاهدی به […]

درس فقه(۴٨)- تبیین مسافت شرعی و بلاد کبیره در سفر عرفی

بسم الله الرحمن الرحیم       میزان صدق سفر عرفی در برگه‌ای[1] که دیروز به من دادید سه فرع مطرح کردید. روی همه مبانی جواب های خاص خودش را دارد. مثلاً روی مبنای حد ترخص که الآن مشهور است، تقدیر یک چیز است. فروعات‌ آن را هم مطرح کرده‌اند. یکی آمد و دیگری نیامد چه کار بکنیم. روی مبنایی که من عرض کردم وقتی اذان طریقیت به موضوع اصلی پیدا کرد، درجایی‌که دست ما به‌خاطر شرائط و آن چه که محرز است، کوتاه شد یا عمل نکرد، موضوع برای ما واضح است که آمده، ولی سماع اذان هم هست. […]

درس فقه(۴٧)- جمع بندی نهایی ادله حد ترخص

بسم الله الرحمن الرحیم       ادله حد ترخص؛ علت اخذ عنوان «رویت» در فتاوای فقها در مسألۀ حدّ ترخّص (ديدن ديوارهاى شهر، يا شنيدن اذان) تصريح مى‌كنند معيار چشم‌هاى متوسّط (نه زياد تيزبين نه فوق العاده ضعيف) و صداهاى‌ متعارف و گوش‌هاى متعارف است و آنچه خارج از متعارف باشد معيار نيست و بزرگان فقهاى معاصر با متن كاملا موافق هستند[1] یعنی توسط را همه می‌گویند. خب آن چه که من عرض کردم، از مراجعه به روایات، اقوال و متون اصلی فتاوا کانه در اول کار اصلاً یک جا صحبت از رویت نیست که ما بگوییم کلمه رویت […]

درس فقه(۴۶)- جمع بندی ادله حد ترخص؛ عدم اخذ عنوان «رویت» در ادله

بسم الله الرحمن الرحیم       مطرح نبودن «رویت» در ادله حد ترخص صحبت در این بود: آن طوری که از ادله بر می‌آید، حد ترخص ارتباطی با دیدن متعارف دارد یا ندارد. اصل بحث دیروز ما در این بود که آخر کار به مسأله سفر رسید. خب این بحث، بحث جذاب و شیرینی است. به‌خاطر این‌که مشهور اصحاب، آن هم منسوب به مشهور چنین فهمیده‌اند. البته می‌دانید در فضای مباحثه طلبگی همه این‌ها از باب طرح بحث است. می‌گوییم که مشهور اصحاب چنین فهمیدند. اما تا سر برسد. فعلاً این منسوب به شهرت است. باید تحقیق کنیم ببینیم […]

درس فقه(۴۵)- بررسی طریقیت «خفاء جدران» برای مسافت

بسم الله الرحمن الرحیم       مقصود از تعارف در غسل وجه در باب  وضو مى‌گويند حدّ صورت كه بايد شسته شود آن مقدارى است كه ميان رستنگاه مو و چانه (از طرف طول) و آن مقدارى كه ميان انگشت شست و انگشت «ميانه» قرار مى‌گيرد، از طرف عرض است[1] در باب وضوء حد وجه را متعارف قرار دادند. شما هم در باب توضیح حکم نوعی و شخصی مطلبی را فرمودید. ان شالله مفصل به آن می‌رسیم. دیروز نشد مطلبی را عرض کنم. مرحوم حکیم در جلد دوم، صفحه٣٣٠، قطعه‌ای از عبارات را دارند که خیلی خوب است. می‌خواستم […]

درس فقه(۴۴)- تحدید فرد متعارف سبب تقویت اطلاق

بسم الله الرحمن الرحیم       شاگرد: نسبت به بیان حاج آقای شبیری این جور می‌فهمم که ایشان ملاک رویت هلال را فهم من یا فهم دیگری نمی‌دانند بلکه ملاک آن عموم است. مثلا در «ما لایوکل لحمه»، عموم جواز اکل را ندارند. ولو این که شخص من جواز اکل دارم. یا در مساله مصلوب، یک وقت هست که شارع به این صورت خطاب می کند «اذا رایت المصلوب فاغتسل» اما یک جا می فرماید «اذا رئی المصلوب فاغتسل»؛ اگر به این صورت باشد به این معنا است که یک نفر به صورت عادی آن را دیده باشد. یعنی […]

درس فقه(۴٣)- اشکالات اجزاء رویت با چشم مسلح(٢) ؛ «نوعی بودن رویت هلال» و «انصراف»

بسم الله الرحمن الرحیم       در صفحه ششم در مساله میقاتیت و جواب استفتاء بودیم. شاگرد: شما در رابطه با سهولت در رویت فرمودید که ممکن است با تلسکوپ هلال را ببینند و آن با دوربین روی تمام شبکه ها نشان دهند. شاید معنای دیگری که مد نظر آیت الله سیستانی است این باشد که خود یافتن هلال اصلا سهولت ندارد. در سایت هفت آسمان مقالات علمی مفصلی آمده که می گویند یافتن هلال ولو با مسلط ترین چشم ها کار هر کسی نیست. حتی انسان های ماهر هم گاهی نمی توانند آن را پیدا کنند. ادله آن […]

درس فقه(۴٢)- اشکالات اجزاء رویت با چشم مسلح؛ «میقات بودن هلال»

بسم الله الرحمن الرحیم       اشکال به رویت با چشم مسلح؛ «میقات بودن هلال» در صفحه پنجم بودیم. در ذیل استفاتائی که شده بود، کلمه اطلاق آمده بود و در خود استفتاء تمسک به اطلاق شده بود. سوال این بود: «لا يمنع من شمول الإطلاق لها، فأيّ وجهٍ لعدم الاعتماد على الأجهزة الحديثة في رؤية الهلال[1]». جواب این گونه نبود که ابتدا به ساکن، سراغ هلال بروند و بگویند که هلال منصرف به متعارف است؛ باید ببینیم که متعارف مردم به هلال چه می گویند؛ همان بحثی که قبلا بود. می بینید که ایشان سراغ آن جواب نرفته. […]

درس فقه(۴١)- بررسی نقد های اجزاء رویت با چشم مسلح

بسم الله الرحمن الرحیم       تشخیص موضوع؛ مهم ترین کار فقیه صفحه پنجم بودیم. و أمّا «کون الهلال مقياسًا زمنيًّا يُتاح لعامّة الناس الرجوع إليه و تنظيم أمورهم المعيشيّة و الدينيّة بذلك، و الهلال الذي لا يكون ظاهرًا لعامّة الناس لم يجعل ميقاتًا لهم»، فلا يثبت عدم إجزاء الرؤية بالتلسكوب، لأنّ الموضوع کما قلنا هو الهلال، و هو المقياس و الميقات لعامّة الناس، و إذا صار الناس بحيث يمكنهم النظر إلی الهلال بواسطة التلسكوب و لا سيما في عصر الشبكات يرونه في المواقع المُعَدّة لإراءة الهلال بنحوٍ مباشر، و قد قلنا إنّ هذا الهلال هلالٌ عرفيٌّ برؤية عرفية، […]

درس فقه(۴٠)- مقدمات پایانی رویت هلال با چشم مسلح

بسم الله الرحمن الرحیم       مقدمات پایانی رویت هلال با چشم مسلح به شماره هشتم رسیدیم. مطالب این یک صفحه جسته و گریخته صحبت شده. الان هم فقط اشاره است برای این که بعدا از آن استفاده کنیم. لذا عبارت را سریع می خوانیم تا به بحث هایی که قبلا هم داشته ایم برسیم و به تفصیل بحث کنیم. لذا عبارت نماند تا رد شویم.   ۸- في بحث إجزاء رؤية الهلال بالعين المسلّحة و عدمه، ليس لنا أفرادٌ للهلال، بل هناك فردٌ واحدٌ من الهلال، له نشوء و کمال، لكن لا بدّ من التفرقة بين الهلال و […]

درس فقه(٣٩)- شکل گیری عموم و اطلاق در ادله رویت«هلال»

بسم الله الرحمن الرحیم         شاگرد: دیروز تحلیل انصراف را به تفاوت طبیعت و فرد برگرداندید، آیا می توانیم آن را به بحث عام تری برگردانیم؟ وقتی در جمله یک مفهومی می آید، قابلیتی پیدا می کند که قبل از این که در جمله قرار بگیرد آن قابلیت را نداشت. آن هم بحث حکایت و اشاره است. مثلا لفظ انسان برای طبیعتی وضع می شود. خب وقتی در جمله قرار می گیرد، قابلیت حکایت پیدا می کند که می تواند به چند تا چیز اشاره کند. می تواند به صورت آن معنا – یعنی مفهوم – اشاره […]

درس فقه(٣٨)- تحلیل حوزه های «انصراف» بر اساس تفکیک بین طبیعت و فرد

بسم الله الرحمن الرحیم         تفاوت «انصرافِ الی»  و «انصراف عن» در مانعیت از اطلاق به چهارمین عبارت رسیدیم. ٤- لكنّ الانصراف إنّما يمنع من التمسّك بالإطلاق إذا كان بحيث يوجِب صحّة السلب عن بعض حصص المطلَق، و إلّا إذا كان الانصراف من محض الأنس الذهنيّ ببعض الحصص، فلا ريب في عدم مانعيته من التمسّك بالإطلاق. و لعلّ هذا أيضًا ممّا اتَّفق الباحثون عليه بحمد الله تعالی، فهناك فرقٌ بين «الانصراف إلی» و «الانصراف عن»، و المانع من التمسّك بالإطلاق هو الثاني، و لو كان الأوّل ممّا يمنع من الإطلاق فلربما لا يسلم إطلاقٌ منه[1] «و لعلّ […]

درس فقه(٣٧)- بررسی انصراف رویت به فرد متعارف

بسم الله الرحمن الرحیم       استعمال لفظ در بیش از یک معنا در کتاب وقایة الاذهان گفتم در برخی از مطالب دیروز نکاتی را عرض کنم. دیروز آقا در آخر مباحثه فرمودند که رساله ایشان در وقایة الاذهان هست. خود رساله را در پایان وقایه آورده اند. رسالة إماطة الغين عن استعمال العين في معنيين‏[1]. رساله ی کوتاهی است. ایشان در ابتدا می گویند با آشیخ عبد الکریم خیلی بحث کردیم. ایشان همراه من شدند. بعد می گویند «بالغ و جعل اللفظ ظاهرا فی جمیع المعانی المختلفه[2]». این را آشیخ محمد رضا در این رساله در مورد آشیخ […]

درس فقه(٣۶)- شواهد موضوعیت هلال

بسم الله الرحمن الرحیم       و لذا لا ينبغي الإشكال فيما لو كان بصر الشخص ضعيفًا عن السالم المتعارف فلبس المنظرة بنحو يرجع إلى المتعارف من الإبصار، فإنّ الرؤية حينئذ حجّة له و لمن يعلم عدالته و وثاقته و فهمه مع واحد مثله في تلك الأحكام، فلو رآه لابس المنظرة في المحلّ الذي لو رآه شخص بلا آلة فيه كان كافيًا في تحقّق الموضوع -و إن لم يره أحد بلا تلك الآلة- فمثل ما دلّ على أنّه «لو رآه واحد لرآه خمسون» يراد به مع تكافؤ الكلّ في أخذ السلاح و عدمه و في قوّة البصر و ضعفه، […]

درس فقه(٣۵)- نفی موضوعیت ثبوتی رویت در کلام آیت الله بهجت

بسم الله الرحمان الرحیم       دسته بندی ادله «رویت هلال» و بعد يمكن أن يقال: إنّ موضوع الأحكام من الصيام و الإفطار و زكاة الفطرة إذا كان برؤية الهلال فتلك كسائر موضوعات الأحكام دائرة مدار الصدق في العرف ولا فرق فيها بين ذات الآلة الخاصّة و غيرها[1] دیروز فرمودند از این که در این جا فرمودند «کسائر الموضوعات» معلوم می شود که حاج آقا رویت را موضوع حساب می کنند. این جور فرمودید؟ شاگرد: بله، احتمالا مسامحه شده است. چون ظاهرش این است که جزء موضوعات حساب می شود. استاد: ببینید در فضای این بحث ما سه جور […]

درس فقه(٣۴)- تحلیل های مختلف طریقیت رویت

بسم الله الرحمن الرحیم       مجموعه ای بودن نظام قیم و غایات مقدماتی که قرار بود در ذهن شریفتان برای پیشرفت بحث حاضر باشد، سر رسید. قرار شد عبارت مکتوب حاج آقا را عرض کنم. فقط یکی-دو اشاره به مطالب دیروز برای تاکید به بعض جهات آن می کنم. یکی مساله اغراض و قیم بود. گفتیم می توان با فکر در مورد هدف و رساننده ما به هدف –محصل غرض- بحث کنیم. هرچیزی که محصل غرض است، ارزش دارد. غرض هم آن چیزی است که می خواهیم آن را بیاوریم. اگر بخواهیم این نظام را شامل همه موارد […]

درس فقه(٣٣)- تحلیل طریقی و موضوعی بودن رویت هلال، رویت در نظام قیم و غایات

بسم الله الرحمن الرحیم       دسته بندی انواع رویت طریقی و موضوعی در کتاب رویت هلال بحث در این بود که عده ای در رویت هلال قائل به موضوعیت بودند. بلکه همان طور که در جلسه قبل عرض کردم قائل به موضوعیت صفتی به نحو جزئیت هستند. آن قول بررسی شد. قول دیگر برای تکثیر امثله در موارد رویت، استماع و امثال این ها در نصوص بود. کاربرد رویت و استماع و… چند جور است. با این مثال هایی که ذکر کرده اند، رویت را دو جور دسته بندی کرده اند. موضوعی و طریقی. در کتاب رویت هلال […]

درس فقه (٣٢)- مقدمات مساله رویت

بسم الله الرحمن الرحیم       تقدم زمانی کتاب مصابیح بر فوائد الرجالیه از افادات آقایان که بهره‌مند شدم به شما هم عرض کنم. این‌که مرحوم سید الفوائد را زودتر نوشته اند یا مصابیح را؟ این‌طور که در تاریخ آن آمده، الفوائد را در تاریخ ١٢١٢ تمام کرده‌اند. ولی معلوم نیست که مصابیح را چه زمانی تمام کردند اما همان‌طور که خودشان گفته اند در سال ١١٩٩ مشغول به آن بودند. «الآن که سال ١١٩٩ است» را در آن ذکر کرده‌اند. ولذا چند سال بعدش بوده را نمی‌دانیم. لذا با آن احتمالی که من عرض کردم موافق است. یعنی […]

درس فقه(٣١)- بررسی انواع اصطلاحات موضوع و تحلیل موضوع فقهی

بسم الله الرحمن الرحیم       روایت اسحاق و موضوعیت رؤیت در مصابیح مرحوم سید به روایت اسحاق بن عمار رسیدیم. عرض شد این روایت چهار بحثی که در طول تاریخ مساله رویت هلال داغ شده را پوشش می دهد. آن چه که به بحث ما مربوط می شود، این عبارت حضرت می شود که فرمودند «لاتصم الا ان تراه»؛ از این در موضوعیت رویت با چشم عادی استفاده کردند. برخی موارد را مطالعه می کنم تا بگویم اما یادم می رود. حالا تذکر آن را در چند لحظه عرض می کنم. امروز برخورد کردم؛ در کتاب رسالة حول […]

درس فقه (٣٠)- روایت اسحاق، لاتصم الا ان تراه، رویت با چشم مسلح

بسم الله الرحمن الرحیم         تذکر چند نکته نسبت به مباحث گذشته 1. استظهار صاحب وافی دیروز می خواستم نکته ای را در مورد چهارشنبه عرض کنم که کلا از ذهنم رفت. در استظهار صاحب وافی از روایت اسحاق بن عمار گفتم که با استظهار مرحوم سید دو جور است. در حالی که دو جور نیست. اشتباه لحظه ای بود. روایت قبل و بعد آن در ذهن من آمد. این تذکر واضح هم بود. اما در عین حال عرض کردم که اگر بعدا برخورد کردید، بدانید که اشتباه لحظه ای بود. 2. اعراب «آخره» در روایت محمد […]

درس فقه(٢٩)- عبارت پایانی روایت محمد بن قیس، شروع روایت اسحاق بن عمار

بسم الله الرحمن الرحیم       عبارت پایانی روایت محمد بن قیس صفحه ششم جزوه بودیم. کلام در روایت محمد بن قیس بود. امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمودند: قال أمير المؤمنين عليه السّلام: إذا رأيتم الهلال فأفطروا أو شهد عليه عدل من المسلمين، و إن تروا الهلال إلّا من وسط النهار أو آخره فأتمّوا الصيام [إلى الليل]، و إن غمّ عليكم فعدّوا ثلاثين ليلة ثمّ أفطروا[1] ان قلت این است که وقتی حضرت می‌فرمایند: «غم علیکم»؛ یعنی شب سی ام است و بیست و نه روز شده می‌خواهد استهلال برود، می‌بیند که هوا ابری است. وقتی دیدید هوا ابر […]

درس فقه (٢٨)- روایت محمد بن قیس، مبادی استظهار

بسم الله الرحمن الرحیم       منطق تشکیک در استظهار شاگرد: دیروز شواهدی را برای «من وسط النهار» آوردید. اگر ثابت کنیم که «من» اشتراک لفظی ندارد، حرف شما درست است. اما اگر «من» به‌معنای «فی» به کار رفته باشد، به‌نحوی‌که دیگر نتوان استظهار کرد که «من» برای ابتدائیت است، خب این اشکال هنوز برقرار هست که «من» به‌معنای «فی» باشد. استاد: من الآن می‌خواهم دنباله فرمایش شما را پی بگیرم. هم طول پیدا نکند و هم این‌که خلاصه حرف‌ها زده شود. مجموع آن‌ها خلاصه، استظهار است. استظهار از کلام ریخت کارش خیلی صفر و یکی نیست. ریختش، منطق […]

درس فقه(٢٧)- لحظه ای بودن موضوع ثبوتی

بسم الله الرحمن الرحیم       نظریه مرحوم راشد در حرکت بودن اصل عالم دیروز از کتاب مرحوم آقای راشد ذکری شد. دیدم که پی دی اف آن هم هست. کتابی جیبی است. ١٣١٨ اولین چاپ آن است. هشتاد و دو سال می‌شود. ولی خب بعداً من در کتاب‌خانه آقای مرعشی که چاپ افست شده بود، آن را دیدم. من سال‌ها بعد آن را گرفتم. یادم نیست من چه زمانی این کتاب را گرفتم. ولی علی ای حال این کتاب دوباره بعداً چاپ شده. داشتم به این فکر می‌کردم که هشتاد سال از نوشته شدن این کتاب گذشته؛ از […]

درس فقه(٢۶)- انشائات مدیریتی شارع دربحث وقت

بسم الله الرحمن الرحیم[1]       تاثیر انشائات طولی در فقه الحدیث دیروز بعد از مباحثه دو مطلب فرمودند. می‌خواستم در بین مباحثه آن‌ها را بگویم ما در حین صحبت با این‌که می‌خواستم آن‌ها را بگویم اما فراموش کردم. دیروز می‌خواستم هر دو را تذکر بدهم. ولی خب بیشتر در مباحثه –من که چیزی ندارم بگویم- تذکراتش برای من مهم‌تر است. مثلاً اسم یک کتاب را ببرم، برای شما سر نخ باشد و دنبال آن بروید و ادامه آن را تحقیق کنید. یکی این‌که دیروز که این روایت را گفتم؛ روایت یازدهم از باب دهم، ابواب مواقیت وسائل. امام […]

درس فقه(٢۵)- نفس الامر زوال (تصرم زمان و تحلیل حرکت براساس جزء لایتجزء و تموّج پایه)

بسم الله الرحمن الرحیم       دیروز برگه‌ای به من دادند که در آن مطالبی را افاده فرموده بودند. برای این‌که در ذهن شریفتان بحث واضح‌تر شود، آن نکات را ادامه می‌دهم. از اول قصد داشتم بعد از این‌که مطالب واضح کلاسیک را عرض کردم، مطالب دیگری که نا مانوس است را هم بگویم. به‌خاطر این‌که این جور به خیالم می‌رسد که ادبیات غیر کلاسیک بیشتر موافق ارتکاز و فطرت ذهن ما است. حوزه‌هایی دقیق‌تر و پیچیده‌تر و غامض بوده که بشر، در کلاس سعی کرده یکی را به دیگری که واضح‌تر است بر گرداند. لذا هنوز یک ارتکازاتی […]

درس فقه(٢۴)- ادامه بررسی روایت محمدبن قیس

بسم الله الرحمن الرحیم       معنای «من» در روایت محمد بن قیس و منها: ما رواه الشيخ رحمه اللّه في الصحيح الواضح، و غيره، عن محمّد بن قيس، عن أبي جعفر عليه السّلام، قال:قال أمير المؤمنين عليه السّلام: «إذا رأيتم الهلال فأفطروا أو شهد عليه عدل من المسلمين، و إن تروا الهلال إلّا من وسط النهار أو آخره فأتمّوا الصيام [إلى الليل]، و إن غمّ عليكم فعدّوا ثلاثين ليلة ثمّ أفطروا»[1] در استظهار از حدیث محمد بن قیس روی کلمه «من» تأکید شد. حضرت فرمودند: «و ان لم تروا الهلال الا من وسط النهار او آخرَه». کسانی که […]

درس فقه(٢٣)- بررسی روایت محمدبن قیس

بسم الله الرحمن الرحیم       کلمات فقها در روایت محمد بن قیس و منها: ما رواه الشيخ رحمه اللّه في الصحيح الواضح، و غيره، عن محمّد بن قيس، عن أبي جعفر عليه السّلام، قال:قال أمير المؤمنين عليه السّلام: «إذا رأيتم الهلال فأفطروا أو شهد عليه عدل من المسلمين، و إن تروا الهلال إلّا من وسط النهار أو آخره فأتمّوا الصيام [إلى الليل]، و إن غمّ عليكم فعدّوا ثلاثين ليلة ثمّ أفطروا»[1] در صفحه ششم بودیم. مرحوم سید –علامه طباطبایی در جواهر؛ ما که علامه طباطبایی می‌گوییم منظورمان صاحب المیزان است، صاحب جواهر که علامه طباطبائی می‌گویند مقصودشان سید […]

درس فقه(٢٢)-نفس الامر ثبوتی زوال

بسم الله الرحمن الرحیم       مفهوم و منطوق جمله شرطیه در روایت لأنّا نقول: وسط النهار و إن كان مطلقا بحيث يتناول جزء ممّا قبل الزوال إلّا أنّه مخصوص بما كان بعده؛ لكون المفهوم نصّا في اعتبار الرؤية قبل الزوال في الجملة. فلو أبقى المنطوق على إطلاقه لزم سقوط حكم المفهوم بالكلّية[1] مرحوم سید روایت محمد بن قیس را بحث می‌کردند. در صفحه ششم مشغول بودیم. برای اجزاء رویت قبل از هلال در یوم الثلاثین برای ورود شهر در همان روز استدلال کرده‌اند. دیروز «لانا نقول» را خواندیم. عبارت به اینجا ختم شد «الا انه مخصوص بما کان […]

درس فقه(٢١)- مقدمات ثبوتی بحث (جزء لا یتجزء فلسفی-فیزیکی-زیستی)

بسم الله الرحمن الرحیم     صفحه ششم بودیم. سطر چهارم بودیم. «وسط النهار» در روایت محمد بن قیس لا يقال: منطوق الحديث يدلّ على عدم وجوب الإتمام متى رئي الهلال في وسط النهار، و وسط النهار بإطلاقه يتناول شيئا ممّا قبل الزوال، و لو قليلا، فلا تكون الرؤية فيه معتبرة، و يلزم منه عدم اعتبار الرؤية قبل الزوال مطلقا؛ إذ لا قائل بالفصل.لأنّا نقول: وسط النهار و إن كان مطلقا بحيث يتناول جزء ممّا قبل الزوال إلّا أنّه مخصوص بما كان بعده؛ لكون المفهوم نصّا في اعتبار الرؤية قبل الزوال في الجملة. فلو أبقى المنطوق على إطلاقه لزم سقوط […]

درس فقه(٢٠)- برخی مقدمات ثبوتی رویت هلال

بسم الله الرحمن الرحیم       روایت محمد بن قیس ذیل صفحه پنجم بودیم. به روایت محمد بن قیس رسیدیم. و منها: ما رواه الشيخ رحمه اللّه في الصحيح الواضح، و غيره، عن محمّد بن قيس، عن أبي جعفر عليه السّلام، قال:قال أمير المؤمنين عليه السّلام: «إذا رأيتم الهلال فأفطروا أو شهد عليه عدل من المسلمين، و إن تروا الهلال إلّا من وسط النهار أو آخره فأتمّوا الصيام [إلى الليل]، و إن غمّ عليكم فعدّوا ثلاثين ليلة ثمّ أفطروا»[1] «و منها: ما رواه الشيخ رحمه اللّه في الصحيح الواضح»؛ صحیح واضح ظاهراً همان مشیخه شیخ است. خودشان بلاواسطه از […]

درس فقه(١٩)- تفکیک بین ثبوت ماه لوازم آن

بسم الله الرحمن الرحیم[1]         در صفحه پنجم جزوه بودیم. «ان قلت» را خواندیم و به «قلت» رسیدیم. و لا يخفى ما فيه؛ لأنّ المستفاد من الأدلّة القطعية وجوب الصوم في كلّ يوم من شهر رمضان و وجوب الإفطار في أوّل يوم من شوّال حتّى ثبت أنّ اليوم المفروض من شهر رمضان وجب صيامه، و متى علم أنّه أوّل يوم من شوّال وجب الإفطار فيه. فالقول بثبوت الشهر و المنع ممّا يلحقه من اللوازم غير معقول. فإن قلت: طريق ثبوت الشهر منحصر في العلم بدخوله، أو الظنّ المعتبر شرعا، كشهادة البيّنة، و من المعلوم أنّ الرؤية قبل […]

درس فقه(١٨)- تفاوت احکام قطعات زمانی

بسم الله الرحمن الرحیم       تصرمی بودن زمان و تقطیع آن با توجه به اغراض مختلف شرعی و عقلائی صفحه پنجم بودیم. ولی در جلسه قبل بحثی مطرح شد اما وقت تمام شد. عرض می‌کردم آن چه بین همه متفق است، این است که زمان یک تصرم ساده عرفی دارد که خب در طول تاریخ بحث‌هایی در مورد تحلیل این‌که زمان و حرکت چیست؟، شده که جای خودش. مشترک بین همه نظرها همین تصرم آن است. همین کم غیر قار بودن آن است. که لحظات زمان مانند یک پاره خط یک جا موجود نیستند؛ یتصرم؛ یوجد و ینعدم. […]

درس فقه(١٧)- تفکیک بین شروع ماه و احکام آن

بسم الله الرحمن الرحیم       تفکیک بین شروع ماه و احکام آن در بیان وحید بهبهانی و اشکال سید بحر العلوم به آن از مصباحی که از مرحوم بحر العلوم خواندیم، صفحه پنجم بودیم. «لا یخفی  ما فیه» را خوانیدم. به «ان قلت» رسیدیم. و لا يخفى ما فيه؛ لأنّ المستفاد من الأدلّة القطعية وجوب الصوم في كلّ يوم من شهر رمضان و وجوب الإفطار في أوّل يوم من شوّال حتّى ثبت أنّ اليوم المفروض من شهر رمضان وجب صيامه، و متى علم أنّه أوّل يوم من شوّال وجب الإفطار فيه. فالقول بثبوت الشهر و المنع ممّا يلحقه […]

درس فقه(١۶)- بررسی نظر مرحوم خوئی درباره هلال

بسم الله الرحمن الرحیم       بررسی دو نسخه از مصابیح سید دو نکته در عبارت بود. در صفحه پنجم بودیم. فرمودند: و أجاب بعض المحقّقين عن الاستدلال بالروايتين بأنّه ليس فيهما تصريح بالصيام أو الإفطار، و يجوز أن يكون الهلال للّيلة الماضية مع عدم التكليف بالصيام أو الافطار إلّا مع الرؤية في الليلة أو الشهادة عليها ليلا أو نهارا[1] در پاورقی کتاب رویت هلال که نرم‌افزار فقه هست، گفته بودند: «هو الوحيد البهبهاني رحمه اللّه في رسالته السابقة في الجزء الأوّل من هذه المجموعة برقم 12، ص 18- 19»، یعنی مجموعه رویت هلال. واقعاً کمک‌هایی که اعزه در […]

درس فقه(١۵)- تسری احکام تکوین به فضای اعتباریات

بسم الله الرحمن الرحیم       و أجاب بعض المحقّقين عن الاستدلال بالروايتين بأنّه ليس فيهما تصريح بالصيام أو الإفطار، و يجوز أن يكون الهلال للّيلة الماضية مع عدم التكليف بالصيام أو الافطار إلّا مع الرؤية في الليلة أو الشهادة عليها ليلا أو نهارا.و لا يخفى ما فيه؛ لأنّ المستفاد من الأدلّة القطعية وجوب الصوم في كلّ يوم من شهر رمضان و وجوب الإفطار في أوّل يوم من شوّال حتّى ثبت أنّ اليوم المفروض من شهر رمضان وجب صيامه، و متى علم أنّه أوّل يوم من شوّال وجب الإفطار فيه. فالقول بثبوت الشهر و المنع ممّا يلحقه من اللوازم […]

درس فقه(١۴)- تبیین واحدهای مختلف زمان

بسم الله الرحمن الرحیم       لزوم توجه به زحمات و عبارات علماء دیروز دو-سه حدیث یادداشت کرده بودم. دومی آن‌ها که برای مقصود من مهم‌تر بود، از چشمم رفته بود. دیدم که این حدیثی که دلالتش برای مقصود من بیشتر بود از چشمم رفته است. لذا آن را عرض کنم. بحث ما در این بود که واحدهایی که در شرع حکمی دارد و ما الآن می‌خواهیم روی آن‌ها دقت کنیم، آن واحدها نقش دارند و دخالت دارند درجایی‌که ما حرف می‌زنیم و می‌خواهیم بحث صاف شود. البته بعضی از آقایان آخر کار فرمودند که مباحثه به هم ریخته […]

درس فقه (١٣)-خروج قمر پدیده ای آسمانی برای کل کره زمین(٢)

بسم الله الرحمن الرحیم       تفکیک مرحله ثبوت و اثبات در بحث رویت هلال شاگرد: مطلبی را عرض می کنیم ملاحظه بفرمایید آیا به‌عنوان جمع‌بندی فرمایشتان قبول می‌کنید؟ سؤالی را هم در ضمن آن داشتم. در ضمن یک مثال عرض می‌کنم. فرض بفرمایید ما در منظومه شمسی یک کره‌ای داریم که موقعیت آن نسبت به زمین به‌گونه‌ای است که در اول ازمنه امکان رویت هلال در زمین ،که نیم کره از زمین امکان رویت ندارد، آن کرۀ فرضی به‌گونه‌ای است که اول ازمنه امکان رویت هلالش مقارن با آن نیم کره از زمین است که هنوز هلال را […]

درس فقه (١٢)-بررسی واحد های زمان و قطعات آن

بسم الله الرحمن الرحیم       چند سوال در مباحثه مطرح شد که هنوز پرونده آن مفتوح است. یکی راجع به متن «الناصریات» سید هست که متن، آیا «للیلة القابلة» است یا «للیلة الماضیة»؟ که صحبت از آن گذشت. یک چیز دیگری بود که ارسال فرموده بودند و تتمه آن نیز به چیزی برخورد کردم که عرض می‌کنم تا بحث جلو برود، ببینیم چه می‌شود. نکته‌ای در مورد متن کتاب ناصریات المؤید بالله که معاصر شیخ مفید بود و در فقه، کتاب «تجرید» را داشت، محور فقه ایشان، فقه قاسمی و هادوی بود. اما یک کتاب دیگری هست که […]

درس فقه(١١)-خروج قمرپدیده ای آسمانی برای کل کره زمین(١)

بسم الله الرحمن الرحیم       «و أجاب بعض المحققین عن الاستدلال بالروایتین بأنه لیس فیها تصریح بالصیام او الإفطار، و یجوز أن یکون الهلال للّیله الماضیة مع عدم التکلیف بالصیام او الإفطار الّا مع الرؤیه فی اللیلة او الشهادة علیها لیلا او نهارا.» «نهارا» یعنی امروز شهادت می‌دهند که دیروز هلال رویت شده است. مقدمه قرار بر این بود که یک فرع منفردی که محل ابتلا هست و اذهان روی آن به فکر مشغول می‌شود را بحث کنیم، آن فرع این است که آیا رویت هلال با تلسکوپ مجزی هست یا نیست؟ مقصود ما از این مباحثه این […]

درس فقه(١٠)-رویت هلال قبل اززوال(۶)

بسم الله الرحمن الرحیم       اشکالات بحرالعلوم به جمع روایی شیخ طوسی فرمودند که مرحوم شیخ الطائفه قدس سره در تهذیب دو تا روایت -که سندش هم خوب بود- تأویل کردند یعنی گفتند که اگر دیشب  آن «علة» باشد بدون رویت قبل از زوال،فردایش شهادت دو نفر قبول می‌شود، و رویت قبل از زوالی که دیشب آن هوا «صحو» باشد، باز باشد و نبینند و فردا خودشان قبل از زوال ببینند و دو تا شاهد عادل هم از خارج بلد شهادت بدهند وقتی ضمیمه شد آن وقت حجت است، این قیوداتی است که شیخ اضافه کردند. الان سید […]

درس فقه(٩)-رویت هلال قبل از زوال(۵)

بسم الله الرحمن الرحیم       و قد أجاب عنهما الشيخ في التهذيب بالحمل على ما إذا اقترن بالرؤية قبل الزوال شهادة عدلين من خارج البلد برؤيته ليلا، قال: و ليس لأحد أن يقول: إنّ هذا لو كان مرادا كان لرؤيته قبل الزوال فائدة؛ لأنّه متى شهد الشاهدان وجب العمل بقولهما؛ لأنّ ذلك إنّما يجب إذا كان في البلد علّة و لم يروا الهلال. و المراد بهذين الخبرين أن لا يكون في البلد علّة، لكن أخطئوا رؤية الهلال ثمّ رأوه من الغد قبل الزوال، و اقترن إلى رؤيتهم شهادة الشهود. و يتوجّه عليه أوّلا: أنّ حمل الروايتين على الوجه […]

درس فقه (٨)-رویت هلال قبل از زوال(۴)

بسم الله الرحمن الرحیم     روایت عبید به روایت عبید رسیدیم؛ مرحوم سید در صفحه 3 می‎فرمایند هذه الرواية أيضا قويّة الإسناد، معتبرة، و ليس في طريقها من يتوقّف سوى الحسن بن عليّ بن فضّال و عبد الله بن بكير، و لا يتأتّى القدح فيها من جهة ابن بكير؛ لمكان الطعن. و امّا الحسن بن فضّال، فقد وثّقه الشيخ في الفهرست و كتاب الرجال. و ذكر العلّامة أنّه ثقة، جليل القدر، عظيم المنزلة، زاهد، ورع و ذكر النجاشي في كتابه مثل ذلك. و قد أورد أبو عمرو الكشّي في شأنه روايات كثيرة تدلّ على مدحه و عظم منزلته، لكن […]

درس فقه(٧)-زوال؛ لحظه یا قطعه زمانی

بسم الله الرحمن الرحیم       تاریخ مسأله رویت قبل از زوال عبارت مصابیح  علامه بحرالعلوم را می‎خواندیم؛ در صفحه دوم می‎فرمودند که «و الأقرب اعتبار الرؤية قبل الزوال في الصوم و الإفطار معا، كما ذهب إليه السيّد و من وافقه.»[1] از نکات خوبی که جلوتر عرض کردم این که آن کسی که محکم به میدان آمد و میخش قول خلاف مشهور را کوبید، محقق سبزواری صاحب ذخیره بودند و لذا هم فاضل سراب محمد ابن عبدالفتاح که رساله‎شان در این کتاب رویت هلال هست- به عنوان شاید اولین رساله باشد که مستقلا در رویت قبل از زوال نوشته […]

درس فقه(۶)-رویت هلال قبل از زوال(٣)

بسم الله الرحمن الرحیم       قرائن تصحیف شدن القابله به الماضیه در عبارت المسألة السادسة و العشرون و المائة [إذا رئي الهلال قبل الزوال فهو لليلة الماضية] «إذا رئي الهلال قبل الزوال فهو لليلة الماضية». هذا صحيح و هو مذهبنا، و إليه ذهب أبو حنيفة، و لم يفرق بين رؤيته قبل الزوال و بعده، و هو قول محمد و مالك و الشافعي. و قال أبو يوسف: إن رئي قبل الزوال فهو لليلة الماضية، و بعد الزوال لليلة المستقبلة. و قال أحمد: في آخر الشهر مثل قوله، و في أوله مثل قول من خالفنا احتياطا للصوم. دليلنا: الإجماع المتقدم […]

درس فقه(۵)-بررسی ارتکازمتشرعه و اعتبار شهرت فقها در مساله

بسم الله الرحمن الرحیم     حجیت ارتکاز متشرعه در عبارت مرحوم سید به قول توقف رسیدیم. شاگرد: در مورد مقاله ارتکاز سؤالی داشتم. شما ارتکاز را از باب ظن خاص یا ظن مطلق حجت می‌دانید؟ چون در مقاله بحث نشده بود. ظاهر آن این بود که می‌خواستید از باب ظن خاص بحث کنید. چون به یک سری از ادله مانند «بَلِ الْإِنْسانُ عَلى‏ نَفْسِهِ بَصيرَة » استدلال می­کنید. البته در پاورقی هم گفته بودید که این‌ها محتملات است و این‌ها دلیل نیست. لذا بحثی که در مورد ارتکاز دارید از باب ظن خاص یا مطلق ظن است؟ استاد: این […]

درس فقه (۴)-رویت هلال قبل از زوال(٢)

بسم الله الرحمن الرحیم       عبارت رسائل سید مرتضی شاهدی بر تصحیف ناصریات شواهدی که «له» و «علیه» آن پیدا شود خیلی خوب است. مثلاً یک شاهد از خود رسائل الشریف المرتضی پیدا کرده‌اند. جلد یک، صفحه ٢٩٣. مرحوم سید در آن جا همین فتوای مشهور را دارند که عبارتشان این است: المسألة الحادية و الأربعون: الهلال يغم في بلادنا كثيرا أو يخفى علينا، فهل له حساب يعول عليه غير رأي العين، و اليوم الذي يرى فيه هو منه، أو من الشهر المتقدم؟ الجواب: المعول في معرفة أوائل الشهور و أواخرها على رؤية الهلال دون الحساب، فإذا رأى […]

درس فقه (٣)-رویت هلال قبل از زوال(١)

بسم الله الرحمن الرحیم       بررسی اختلاف سید مرتضی و شیخ طوسی در ادعای اجماع در مساله رویت قبل از زوال ادامه مطالب دیروز را از جواهر آماده کرده بودم که ادامه دهیم. اما همین صبح مشغول فکر کردن در مورد مسائل دیشب و مطالعه مطالب امروز بودم، به چیزی برخورد کردم که برای من تقریباً صاف شد. به گمانم مباحثات فقهی خیلی نادر است. لذا قبل از ادامه بحث‌های دیروز یک چیزی که امروز در ذهن قاصر من طلبه گذشته را خدمت شما می‌گویم تا ببینم ذهن شریف شما هم معیت می‌کند یا نه. من در این […]

درس فقه (٢)-تاریخچه بحث رویت قبل از زوال

بسم الله الرحمن الرحیم       نسخه کتاب مصابیح الاحکام سید بحر العلوم عرض کردیم دو جلد از کتاب مصابیح مرحوم سید بحر العلوم علامه طباطبایی رضوان الله تعالی علیه در نسخه قبلی جامع فقه اهل بیت ع بود. در نسخه جدید -مدتی قبل مراجعه کردم، تازه مراجعه نکردم- دو جلد دیگر اضافه دارد و مجموعه چهار جلد از مصابیح آمده است. ولی این چیزی که ما بحث می‌کنیم یا هنوز طبع نشده است و یا اگر طبع شده من خبر ندارم و در این نرم افزار نیامده است. هر کدام خبر دارید بفرمایید. این مصباح در کتاب رویت […]

درس فقه(١)-رویت هلال؛ ضرورت و تاریخ مساله

بسم الله الرحمن الرحیم       تاریخچه بحث هلال مسأله منفردی را به‌عنوان یک فرع که محل ابتلاء شده و همه هم شنیده‌اید، بناگذاشته شد که مباحثه کنیم. آن هم مسأله مجزی بودن و عدم مجزی بودن رویت هلال با تلسکوپ و چشم مسلح است. مقصود بحث ما است. خودش یک فرع است. آیا مجزی هست یا نیست. به اندازه درس نخوانده و عمر تلف کرده، چند کلمه که در ذهنم حاضر است را عرض می‌کنم. فقط برای این‌که سر نخی برای خود شما باشد. ان شالله بحث را بیشتر پیش ببرید و سائر موارد آن را هم ببینید. […]