بسم الله الرحمن الرحیم
یک دلیل برای تعدد قراءات!
فهرست مباحث علوم قرآنی
روایات سبعة أحرف از کتب شیعة
سه اشتباه مهم تاثیرگذار بر فضای علمی فقهی بعد از قرن یازدهم
سنجش انواع قراءات در قوت تعدد صدور
تشابک شواهد-روش موضوع‌محور-تحلیل موضوع اندماجی تواتر قرآن و قراءات
اشکال در تواتر قراءات به معنای انکار اصل تعدد نزول قراءات نیست
تصریح کنندگان به اینکه تواتر الی الشارع است
ترتیب پیشنهادی برای سیر بحث در علوم قرآني
سبعة أحرف به معنای انواع ممکن در اختلاف قرائت-اصلح الوجوه-أملح
«حرف واحد» دافع «سبعة أحرف» أعداء الله-«حرف واحد» جزء «سبعة أحرف» أصلح الوجوه نزد شیخ طوسي قده
مقدمه کتاب دراسات لاسلوب القرآن الکریم-ابن عضیمة
تعارض بین نحو و قرائات
تعدد مختار عاصم در موارد مهم کثیر الابتلاء-اختلاف حفص و ابوبکر
اختلاف رسم مصاحف، پشتوانه تعدد قراءات
تحریر بسیار عالی طبرسی در مقدمه مجمع از کلام شیخ در مقدمه تبیان
قرائت مکي ابن کثیر شاهد قوي بر اینکه قراءات پشتوانه مردمی دارد
**************************
۱- یک دلیل بیاورید بر تعدد قراءات! --> بهترین دلیل، مثلث: (قاعده اشتغال، حرف واحد، ترک سؤال) کاشف از تلقی عموم مردم به انتساب هر دوی ملک و مالک به شارع.
تفصیل بیشتر اینجا
۲- یک دلیل بیاورید بر تعدد قراءات! --> معروف‌ترین دلیل متواتر، کار عثمان است که به جهت تعدد قراءات، توحید مصاحف کرد، و پس از محاصره گفت: اقرءوا علی ای حرف شئتم.
تفصیل بیشتر اینجا
۳- یک دلیل بیاورید بر تعدد قراءات! --> حاضرترین دلیل، رسم الخط خاص مصحف شریف است که مثلا به جای سین، صاد نوشته است.
تفصیل بیشتر اینجا
۴- یک دلیل بیاورید بر تعدد قراءات! --> واضح‌ترین دلیل، سخن شیخ الطائفة قده است که تمام وجوه قراءات حق و صواب است.
تفصیل بیشتر اینجا
۵- یک دلیل بیاورید بر تعدد قراءات! --> متقن‌ترین دلیل، تبیین وحید بهبهانی قده است در انتساب علم القراءات به اهل البیت علیهم السلام.
تفصیل بیشتر اینجا
۶- یک دلیل بیاورید بر تعدد قراءات! --> قانع‌کننده‌ترین دلیل، وجود ۹ رسم «ملک» در قرآن کریم است، در سه مورد همگی سبعة، مالک خواندند، و در پنج مورد همگی «ملک» خواندند، و تنها در یک مورد سوره مبارکه حمد که محل ابتلاء عمومی است دو صورت قرائت شده است.
تفصیل بیشتر اینجا
۷- یک دلیل بیاورید بر تعدد قراءات! --> لطیف‌ترین دلیل، عدم جواز اماله الف مالک در سوره مبارکه حمد طبق قراءات سبع است، هر چند طبق قاعده جایز است، چرا؟ به دلیل اینکه از رسول الله ص نقل متواتر نشده است.
ابوعلی فارسی-اماله الف مالک جایز نیست
۸- یک دلیل بیاورید بر تعدد قراءات! --> مخفي‌مانده‌ترین دلیل، سؤال و جواب نزد سفیان بن عیینة است که اختلاف مدنیین و عراقیین امر کاملا شناخته شده نزد عموم مردم بوده است، و سفیان اصلا آنها را از سبعة احرف نمیداند.
تفصیل بیشتر اینجا
۹- یک دلیل بیاورید بر تعدد قراءات! --> متناقض‌نماترین دلیل، نقل قرطبی از بسیاری از علماء که تمام قراءات سبع مشهورة، حرف واحد است، چگونه هفت، واحد میشود؟
تفصیل بیشتر اینجا
۱۰- یک دلیل بیاورید بر تعدد قراءات! --> ساده‌ترین دلیل، رجوع همگی قراء سبعة به امیرالمؤمنین علیه السلام.
تفصیل بیشتر اینجا
۱۱- یک دلیل بیاورید بر تعدد قراءات! --> پربارترین دلیل، اجتماع دو تواتر در کلام صاحب مفتاح الکرامة قده: تواتر نقل اجماع بر تواتر قراءات سبع.
تفصیل بیشتر اینجا
۱۲- یک دلیل بیاورید بر تعدد قراءات! --> محکم‌ترین دلیل، تصریح بسیاری از علماء بر مراد از تواتر به «کلّ ممّا نزل به الروح الأمین».
تفصیل بیشتر اینجا
۱۳- یک دلیل بیاورید بر تعدد قراءات! --> جالب‌ترین دلیل، تناقض‌گوئي صاحب جواهر قده در کتاب الصلاة و کتاب النکاح جواهر.
تفصیل بیشتر اینجا
۱۴- یک دلیل بیاورید بر تعدد قراءات! --> محل‌ابتلاءترین دلیل، با وجود اختلاف فقهی شدید بین شیعه و سنی در مسح پا در وضو، و با وجود قرائت شعبة از عاصم به جرّ، و با وجود روایت خاص از اهل البیت ع به جرّ، مع ذلک قرائت حفص از عاصم به نصب، مقبول نزد شیعه بوده است، و حتی شیخ طوسی قده که اشاره به نفی قرائت نصب به جهت روایت خاص کردند، علامه مجلسی قده کلام ایشان را از باب تقویت منع دانستند!
تفصیل بیشتر اینجا
۱۵- اصل عرض سنوی قرآن کریم توسط جبرئیل ع و نیز تعدد عرض در سال آخر، نزد صاحب المیزان دلیل است بر اینکه قراءات متعدد نازل شده وحی است.
کلام صاحب المیزان راجع به تعدد نزول قرائات
۱۶- اختلاف مصاحف عثمانی در موارد متعدد، بدون اینکه مسلمین در صدد تصحیح برآیند، و احدی نگفت که کدام مصحف صحیح است.
اختلاف مصاحف عثماني
۱۷- سعید جبیر در قرن اول در مسجد کوفه امامت جماعت میکرد و در هر شب قرائتی غیر قرائت قبلی داشت.
نحوه قرائت مردم از زمان حجاج تا سال ۱۵۰
۱۸- نسبت دادن به حمل شایع دو قرائت یا بیشتر را به خداوند متعال.
مصادیق تعدد قرائات در کافی شریف و جمع آن با حدیث حرف واحد
۱۹- ابوحنیفه در کفاره یمین به لزوم توالی فتوی داده، و اگر متواتر نبود نمیتوانست با استناد به قرآن چنین فتوی دهد.
۲۰- قطب راوندی در فقه القرآن به مذهب شیعه نسبت دادند که دو قرائت یا بیشتر که صحیح باشد هر دو قرآن است.
کلمات قطب راوندی-فقه القرآن-علی مذهبنا-نعمل بالقراءتين
۲۱- دلیل خوب برای تعدد قراءات، عدم رواج (دقت شود) قرائت آل یاسین در بین شیعه است، چون اگر الیاسین از ناحیه خدا نبود و متواتر نبود، چون در روایات شیعه متعدد آمده و حتی به نقل اهل سنت امام صادق ع به حمزه تذکر دادند که من در ده مورد با تو مخالفت میکنم که یکی همین آل یاسین بود و حمزه الیاسین قرائت کرده بود، اگر الیاسین هم نازل نشده بود، ممکن نبود این قرائت در بین شیعه رایج شود و آل یاسین رواج نداشته باشد.
القرائة-37|130|سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ
عرض قرائت حمزة الزیات محضر امام صادق ع و موارد مخالفت حضرت با او
۲۲- با اشتهار وسیع قرائت عاصم در جهان اسلام، اما در مهمترین آیات محل ابتلاء، مثل آیه وضوء و آیه حیض و آیه «کفوا» و آیه «و لی دین»، قرائت او متعدد است، و همچنین در مثل یبصط به سین و صاد از او روایت شده است. تعدد مختار عاصم در موارد مهم کثیر الابتلاء-اختلاف حفص و ابوبکر
۲۳- با اینکه واضح است که در عربی «إن هذین لساحران» خوانده میشود اما ناسخ برای ابقاء قرائت رفع به الف نوشته، و قرائت ابوعمرو به یاء مطابق قرائتی است که اگر ناسخ چنین ننوشته بود تنها قرائت میشد مثل صاد در الصراط دفاع بی نظیر صاحب مجمع البیان از ابوعمرو بصری و اینکه به هیچ وجه اجتهاد در قرائت نمیکند
شواهد
۱- قولوا کما قال الله سلام علی آل یس: القرائة-37|130|سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ
۲- قلوبنا غلف کلا القراءتین حق: القرائة-2|88|وَقَالُوا قُلُوبُنَا غُلْفٌ بَل لَّعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ
۳- ذکر الله الجمیع فی القرآن المسح و الغسل: القرائة-5|6|إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا
۴- قضیه کربلائی کاظم ره.
۵- فالجمیع قرائة أمیرالمؤمنین-سید شمس الدین-جزیره خضراء-با ترجمه النجم الثاقب صاحب فصل الخطاب
۶- دفاع بی نظیر صاحب مجمع البیان از ابوعمرو بصری و اینکه به هیچ وجه اجتهاد در قرائت نمیکند
۷- تفاوت سبعة أحرف قبل از ابن مجاهد با سبعة أحرف بعد از ابن مجاهد، رمز اختفاء معنای روایات نزول بر حرف واحد
روایات و شواهد اینکه اجماع شیعه از باب تقیة و مماشات نیست
تعدد قراءات-اشکال و جواب
سه اشتباه مهم تاثیرگذار بر فضای علمی فقهی بعد از قرن یازدهم
شواهد کلام قرطبی در تعدد اختیار برای هر قاری
شواهد کلام علامه طباطبائي قده در تعدد مصحف برای هر صحابی مقری
الدر المنثور في التفسير بالمأثور (8/ 434)
وأخرج عبد بن حميد عن زر قال: الغيب القرآن في قراءتنا بظنين متهم وفي قراءتكم {بضنين} ببخيل
وأخرج عبد بن حميد عن زر قال: الغيب القرآن في قراءتنا بظنين متهم
جامع البيان في القراءات السبع (1/ 167)
199 - حدثنا فارس بن أحمد قال: حدثنا عبد الله بن الحسين، قال: حدثنا أحمد بن موسى، قال: حدثني الحسين بن بشر الصوفي قال: حدثنا روح بن عبد المؤمن، قال: حدثنا محمد بن صالح، قال: قرأ عبد الله بن كثير في بيت شبل وثم يومئذ عدة من القراء: أو من وراء جدر «3» [الحشر: 14] فناداه ابن الزبير «4»: ما هذه القراءة؟ ارجع إلى قراءة قومك، قال: إني لما هبطت العراق خلطوا علي قراءتي، قال:
فقال: أو من وراء جدار «5».
تفسير القرطبي (1/ 82)
وادعى أن عثمان رضى اله عنه لما أسند جمع القرآن إلى زيد بن ثابت لم يصب، لأن عبد الله بن مسعود وأبي بن كعب كانا أولى بذلك من زيد لقول النبي صلى الله عليه وسلم:" أقرأ أمتي أبي بن كعب" ولقوله عليه السلام:" من سره أن يقرأ القرآن غضا كما أنزل فليقرأه بقراءة ابن أم عبد". وقال هذا القائل: لي أن أخالف مصحف عثمان كما خالفه أبو عمرو بن العلاء، فقرأ:" إن هذين «2» "،" فأصدق وأكون"، وبشر عبادي الذين" بفتح الياء،" فما أتاني الله" بفتح الياء. والذي في المصحف:" إن هذان «3» " بالألف، "فأصدق وأكن" بغير واو،" فبشر عباد"،" فما آتان الله" بغير ياءين في الموضعين .. كما خالف ابن كثير ونافع وحمزة والكسائي مصحف عثمان فقرءوا:" كذلك حقا علينا ننج المؤمنين" بإثبات نونين، يفتح الثانية بعضهم ويسكنها بعضهم، وفي المصحف نون واحدة «1»، وكما خالف حمزة المصحف فقرأ:" أتمدون بمال" بنون واحدة ووقف على الياء، وفي المصحف نونان ولا ياء بعدهما، وكما خالف حمزة أيضا المصحف فقرأ:" ألا إن ثمودا كفروا ربهم" بغير تنوين، وإثبات الألف يوجب التنوين، وكل هذا الذي شنع به على القراء ما يلزمهم به خلاف للمصحف. قلت: قد أشرنا إلى العد فيما تقدم مما اختلف فيه المصاحف، وسيأتي بيان هذه المواضع في مواضعها من هذا الكتاب إن شاء الله تعالى.
تفسير القرطبي (1/ 54)
ونسخ منها عثمان نسخا. قال غيره: قيل سبعة، وقيل أربعة وهو الأكثر، ووجه بها إلى الآفاق، فوجه للعراق والشام ومصر بأمهات، فاتخذها قراء الأمصار معتمد اختياراتهم، ولم يخالف أحد منهم مصحفه على النحو الذي بلغه، وما وجد بين هؤلاء القراء السبعة من الاختلاف في حروف يزيدها بعضهم وينقصها بعضهم فذلك لأن كلا منهم اعتمد على ما بلغه في مصحفه ورواه، إذ قد كان عثمان كتب تلك المواضع في بعض النسخ ولم يكتبها في بعض إشعارا بأن كل ذلك صحيح، وان القراء بكل منها جائزة.
تفسير القرطبي (13/ 201)
و" آتان" وقعت في كل المصاحف بغير ياء. وقرأ أبو عمرو ونافع وحفص:" آتاني الله" بياء مفتوحة، فإذا وقفوا حذفوا. وأما يعقوب فإنه يثبتها في الوقف ويحذف في الوصل لالتقاء الساكنين. الباقون بغير ياء في الحالين.
فضائل القرآن للقاسم بن سلام (ص: 328)
حروف القرآن التي اختلفت فيها مصاحف أهل الحجاز وأهل العراق، وهي اثنا عشر حرفا
حدثنا إسماعيل بن جعفر المديني، أن أهل الحجاز، وأهل العراق اختلفت مصاحفهم في هذه الحروف.
قال: كتب أهل المدينة في سورة البقرة ....
... باب وهذه الحروف التي اختلفت فيها مصاحف أهل الشام وأهل العراق وقد وافقت أهل الحجاز في بعض وفارقت بعضا
قال أبو عبيد: قد ذكرنا ما خالفت فيه مصاحف أهل الحجاز وأهل الشام مصاحف أهل العراق،
فأما العراق نفسها فلم تختلف مصاحفها فيما بينها إلا خمسة أحرف بين مصاحف الكوفة والبصرة.
كتب الكوفيون في سورة الأنعام: ....
وكتبها البصريون: لئن أنجيتنا بالتاء.
.... قال أبو عبيد: هذه الحروف التي اختلفت في مصاحف الأمصار، ... وهي كلها عندنا كلام الله، والصلاة بها تامة إذ كانت هذه حالها