بسم الله الرحمن الرحیم

السبط الشهیدعلیه السلام

زیارت عاشورا-فقره اخیره-خص اول ظالم

درباره عبارت لعن در آخر زیارت

برخی از حدیث شناسان و مورخان معاصر نظیر سید مرتضی عسکری و محمد هادی یوسفی غروی عبارت"اللهم خص انت اول ظالم باللعن مني و ابدا به اولا، ثم الثاني و الثالث و الرابع، اللهم العن يزيد خامسا" را منقول از معصومین(ع) نمی‎دانند و معتقدند در کامل الزیارات ابن قولویه -که نخستین کتابی است که زیارت عاشورا را نقل کرده- این عبارت وجود ندارد.^[۷]

یوسفی غروی از مورخان معاصر در دفاع از این دیدگاه اینگونه استدلال کرده که در زیارت عاشورایی که شیخ طوسی در مصباح المتهجد از کامل الزیارات نقل کرده فقره لعن آخر وجود نداشته است. اما در حدود قرن هفتم هجری به بعد نسخه مصباح المتهجد دوگانه شده است. در یک نسخه این فقره وجود نداشته و در نسخه‎ای دیگر این فقره وارد شده است. به گفته غروی دوگانه بودن نسخه مصباح المتهجد بر اساس تحقیق فردی به نام شیخ حسین راوی حجازی صورت گرفته است.^[۸]

در ادامه این استدلال به تذکر علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار راجع به دوگانه بودن نسخه مصباح المتهجد استناد شده است. این در حالی است که علامه مجلسی در کتاب زاد المعاد خود، نسخه دوم یعنی نسخه‎ای که در آن فقره لعن اضافه شده را آورده است.

غروی دلیل این اقدام علامه مجلسی را فضای حاکم بر آن دوره می‎داند. زیرا که علامه مجلسی در دوره شاه سلطان حسین صفوی می‎زیسته و صفویان به عنوان دولت شیعی با عثمانی‎ها به عنوان دولتی سنی درگیر بودند و تلاش می‎کردند دشمنی با عثمانی‎های سنی را در توده‎های مردم و طبقات مختلف جامعه گسترش دهند. از این رو فضای لعن و تبری در آن دوره حاکم بوده و علامه مجلسی نیز در همین راستا نسخه‎ای که شامل عبارت لعن بود را بر‎گزیده است.^[۹]

به دنبال علامه مجلسی در کتاب زاد المعاد و مفتاح الجنان -که حاشیه‎ای بر زاد المعاد است-، محدث قمی در کتاب مفاتیح الجنان آن نسخه را آورده است.

محدث قمی در حالی نسخه دوم مصباح المتهجد را از زادالمعاد نقل کرده که مروری بر کل بحارالانوار مجلسی داشته به طوری که تمام آن را در سفینه البحار فهرست بندی نموده و احتمالاً از تذکر مجلسی درباره دوگانه بودن نسخه مصباح المتهجد نیز مطلع بوده است. اما بر اساس تحلیل یوسفی غروی به سبب آنکه کتاب سفینه البحار از نوشته‎های متأخر وی است و کتاب مفاتیح الجنان قبل از آن تألیف شده نسخه دوم در مفاتیح الجنان آورده شده است.

به اعتقاد این تحلیلگر تاریخ اسلام این احتمال وجود دارد که اگر محدث قمی مفاتیح الجنان را بعد از سفینه البحار تألیف می‎کرد زمانی که متوجه تذکر علامه مجلسی درباره دوگانه بودن نسخه مصباح المتهجد در کتاب بحارالانوار می‎شده نسخه مطابق با کامل الزیارات را ترجیح می‎داده است.^[۱۰]

اظهار نظر درباره فقره لعن آخر زیارت عاشورا در حالی است که علمای امامیه درباره وثاقت سند زیارت عاشورا اجماع دارند و تمام آنها اصل زیارت عاشورا را امری قطعی و مسلم می‎دانند.^[۱۱]