چند تکنیک معناشناسی و اعلام برائت از سیاست ورزان
✍️دکتر مجتبی رستمی کیا
⬅️در پدیده اخیر خطیب مشهور، دوست فاضلی پیام داد که « از شما که معناشناسی کار کردین بعید بود این نقد، نهایت مسئله اتفاق افتاده، یک استعاره مفهومی بوده است» و در پیوست این نکته متن تأیید آمیزی از یکی از تئوریسین های امثال و حکم قرآنی که تمثیلاتش معروف است را برای من ارسال کرد. ضمن قدردانی از او لازم می دانم طی 4 نکته معناشناسانه، جمع بندی از این اتفاق را بیان کرده و از اظهار نظرهای سیاست ورزان در این خصوص اعلام برائت کنم، هر چه بنده در این چند روز گفتم ریشه در این 4 نکته دارد:
✅استعاره مفهومی
◽️ما با استعاره های زندگی می کنیم و استعاره ها بخشی از زندگی ما را می سازند، ما با استعاره ها دانش را منتقل می کنیم و استعاره ها ساختار دانشی می سازند. استعاره ها خنثی نیستند و جریان نیرومندی از معنا را با خود می کشند. فرض بفرمایید در مثال مذکور اراده قاطع و جدی به ترتیب به « گوشت تلخ» و « کوه» مستعار شود. در هر دو استعاره ساختاری اتفاق افتاده است. اما تفاوت اولی با دومی در آن است، که در گوشت تلخ ترکیب میان دو استعاره ساختاری و جهتی اتفاق افتاده است. تنزیل اراده جدی به گوشت ( استعاره ساختاری) و جهت مندی آن به تلخ بودن ( استعاره جهتی)، اما کوه صرفا مبتنی بر استعاره ساختاری است، اینکه می فرماید المومن کالجبل الراسخ نوعی استعاره ساختاری است که چون جهت مند نیست، هواره نشان قدرتمندی و ثبات است. شباهت های هستی شناختی و معرفت شناختی بیشتری هم هست که از آن میگذریم.
✅مدل فرهنگی
◽️استعاره ها ریشه در مدل فرهنگی اقوام و ملل دارند. « خشن فی ذات الله» در مدل فرهنگی عرب با « گوشت تلخ» در حوزه مفهومی فارسی زبانان، حاکی از دو دیدگاه دارد. زمختی و تلخ بودن زمانی معنای صحیح خود را پیدا می کنند که در بافت فرهنگی قرار گیرند. دقت به تفاوت در مدل های فرهنگی مبدا و مقصد میتواند سرچشمه بسیاری از خطاها در ترجمه را گرفته و استعاره های مفهومی صحیح را برساخت کند. متاسفانه عدم توجه به این امر باعث شده بسیاری از ترجمه های صورت گرفته از قرآن کریم و روایات هم، ساخت صحیحی به زبان مقصد ( فارسی) پیدا نکنند. این که ملتی استعاره های خود را بر « خوردن گوشت» بنا می کند با ملتی که استعاره های خود را بر « زمختی لباس» حمل می کند حاکی از تفاوت زمینه های فرهنگی دو « زبان» است که باید در انتقال معنا مورد توجه قرار گیرد. از این رو است که معناشناسان معتقدند که « استعاره های فرهنگی مبتنی بر مدل» نوعی نگاشت و مپ کلان معنایی اند.
✅بازسازی تاریخی
◽️به دو شیوه می توانیم « خشن» را به صورت تاریخی بررسی کنیم، یا آن را به « معناشناسی تاریخی» بسپاریم و به شیوه « درزمانی» آن را مطالعه کنیم. و یا اینکه در یک « بازسازی تاریخی» از هرمنوتیک و معناشناسی ساختگرا استفاده کنیم و ضمن استفاده از روش های در زمانی بر همگام سازی آن با استفاده از روش های « همزمانی» تأکید کنیم. در روش های همزمانی باید به دنبال « دال مرکزی» زندگانی پیامبر گرامی اسلام و حضرت امیر باشیم، به راستی دال مرکزی زندگانی ایشان از منظر بقیه ( حتی حساد) چه بوده است؟ به نظر می رسد از این منظر « گوشت تلخ» فقط یک دال شناور است، و هیچگاه نمی تواند « دال مرکزی» واقع شود.
✅گفتمان
◽️می توانیم پا را فراتر از ساختارهای معنایی بگیریم، و ساخت شکنی کرده و از گفتمان های صورت گرفته در آن زمان گفتگو کنیم، از چه زمانی هجمه ها علیه حضرت امیر و پیامبر شدت گرفته و چه قدرت ها و نیروهایی آن را مدیریت می کرده اند، آیا شدت این گفتمان ها بر ادراک کل مسلمین اثرگذار بوده است؟ علت اقبال و ادبار گفتمان های غالب آن روزگار به علی (ع) چه بوده است؟ هژمونی غالب از آن کیست؟ تاریخ را چه کسانی روایت کرده اند؟ از این منظر هم به نظر می رسد « گوشت تلخ» در هیچ بازه ای ـ حتی در زمانه معاویه که حجم تبلیغات سنگین شده است ـ هیچ گاه گفتمان غالب نبوده است.
✍️ سخن پایانی: از منظر علمی بایست به این پدیده نگاه کرد و از نگاه غرض ورزانه و سیاست زده اجتناب کرد، این پدیده ها می توانند فرصت بسیار خوبی برای یاددهی و یادگیری تلقی شوند. به نظر می رسد همواره در برخی پدیده ها راه سومی هست، نه قرار است جانانه دفاع کرد و نه قرار باشد تخریب و نقد بی محابا کرد، سنت ما « نگاه علمی» است و به نظر می رسد این لازمه « اخلاق علمی» است. همه علاقمندان و دوستان را به یادگیری شیوه های معناشناسی تاریخی دعوت می کنم.
————-
فلسفه زبان اسلامی در ایتا
🆔@projectsystem
🌐@kiamojtabaphd