بسم الله الرحمن الرحیم

مصحف المشهد الرضوی

مقاله مصحف المشهد الرضوی یا مصحف مشهد

توضیحات نویسنده

سایت حلقه کاتبان

مصحف المشهد الرضوي یا Codex Mashhad عنوانی است که من به ترکیب دو نسخۀ کهن قرآنی به شماره‌های ۱۸ و ۴۱۱۶ در کتابخانۀ آستان قدس رضوی داده‌ام که در اصل یک قرآن کامل را تشکیل می‌داده‌اند اما به دلایلی نامعلوم از هم جدا افتاده‌اند. این کهن‌ترین اثر قرآنی در ایران، و حجیم‌ترین نسخۀ حجازی در قطع عمودی (با ۲۵۲ برگ) در سراسر جهان است که تاکنون می‌شناسیم. داستان کشف این دو تنها نسخۀ قرآنی به خط حجازی در کتابخانه را به تفصیل در جایی دیگر خواهم آورد. از حدود سال ۱۳۹۴ که پارۀ نخست این قرآن (یعنی نسخۀ ۱۸) را یافتم، در پی تحقیق متن آن و انتشار چاپ عکسی (فاکسیمیله) از آن بودم. دو سال بعد، بخش دیگر آن را در نسخۀ ۴۱۱۶ پیدا کردم. خوشبختانه پس از سالها تلاش من، همکارانم و مؤسسۀ آل البیت قرار است که در سال جاری این اثر به انتشار عمومی برسد، همراه با تحقیق و بازنویسی متن نسخه، پانویس‌های توضیحی درخصوص رسم و املا و قرائات و سایر ویژگی‌های متنی و نسخه شناختی آن، و به ضمیمۀ دو مقدمه به عربی و انگلیسی. اکنون نسخۀ عربی مقدمۀ من در مجلۀ تراثنا (سال ۳۹، ش ۱۵۳، محرم ـ ربیع الأول ۱۴۴۴) منتشر شده که در اینجا به اشتراک می‌گذارم، با این توضیح که در نسخۀ نهایی، این مقدمه اندکی مشروح‌تر است و حاوی اطلاعاتی درباب تاریخ گذاری و آزمایش کربن۱۴ بر روی مصحف. همچنین بخشی اصلی این مقدمه نیز به زبان انگلیسی در مجلۀ مخطوطات اسلامی (Journal of Islamic Manuscripts) از سوی انتشارات بریل (سال ۲۰۱۹) انتشار یافته است.

شرح مقاله

«مصحف مشهد» در کتابخانۀ آستان قدس رضوی متشکّل از دو نسخۀ قرآن به شماره‌های 18 و 4116 را می‌توان یکی از مهم‌ترین اسناد عینی در شناخت ما از تحولات تاریخ متن قرآن کریم به‌شمار آورد. مجموع ویژگی‌های این مصحف، در کمتر نسخه‌ای از قرآن‌های کهن به خط حجازی یافت می‌شود. با دقت در متن نسخه، ویژگی‌های رسم، غرائب املائی، اختلاف قرائات، و نهایتاً چینش یا ترتیب بندی سوره‌ها، می‌توان نتیجه گرفت که بخش اصلی این نسخه در دورانی بسیار زودهنگام، و احتمالاً در قرن نخست هجری کتابت شده است. برخلاف سایر نسخه‌های کهن قرآنی از سدۀ نخست هجری، متن کامل قرآن در صورت اولیۀ «مصحف مشهد»، به روایت رسمی عثمانی، اما بر اساس ترتیب سور منسوب از ابن‌مسعود کتابت شده است.

این مقاله نگاشته دکتر مرتضی کریمی‌نیا در مجلۀ مخطوطات اسلامی، انتشارات بریل (Journal of Islamic Manuscripts)، سال دهم، ش 3، 2019 منتشر شده است.

اصل مقاله به زبان انگلیسی

لینک مقاله عربی: مصحف المشهد الرضوی؛ اثر فی تاریخ القرآن من القرن الاول الهجری

***************

رونمایی از مصحف مشهد رضوی در حرم مطهر

سایت ایکنا

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، مصحف مشهد رضوی (مصحف المشهد الرضوی) یا Codex Mashhad عنوانی برای مجموع دو نسخه قرآنی با خط حجازی کهن به شماره‌های ۱۸ و ۴۱۱۶ در کتابخانه آستان قدس رضوی است. مصحف مشهد رضوی، کامل‌ترین مجموعه برگ‌نوشته قرآنی به خط حجازی از سده نخست هجری است.

 این اثر با ۲۵۲ برگ، کامل‌ترین مجموعه اوراق از یک قرآن کامل از سده نخست هجری در سراسر جهان به شمار می‌آید که بیش از ۹۵ درصد متن قرآن را در بر دارد و با توجه به ویژگی‌های متنی این مصحف، ویژگی‌های رسم، غرائب املائی، اختلاف قرائات، چینش یا ترتیب‌بندی سوره‌ها و نهایتاً بر پایه آزمایش‌های متعدد کربن ۱۴، مشخص شده است که بخش اصلی این نسخه در سده نخست هجری کتابت شده است، لذا این اثر یکی از مهم‌ترین اَسناد شناخت ما از تاریخ کتابت و قرائت قرآن در سده نخست است.

متن کامل «مصحف مشهد رضوی» با اجازه و همکاری کتابخانه آستان قدس رضوی و با تحقیق و توضیحات و مقدمه مرتضی کریمی‌نیا، از سوی «مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام لإحیاء‌التراث» در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۲ (۲۰۲۲-۲۰۲۳ میلادی) به صورت فاکسیمیله به دو زبان عربی و انگلیسی منتشر شده است.

رونمایی از این اثر، پنجشنبه ۲۵ آبان در تالار قدس کتابخانه آستان قدس رضوی است.

«مصحف مشهد رضوی»؛ یکی از مهمترین اسناد عینی شناخت تحولات تاریخ متن قرآن کریم

سایت ایسنا

ایسنا/خراسان رضوی قرآن پژوه و پژوهشگر مصحف مشهد رضوی گفت: مصحف مشهد رضویی از مهمترین اَسناد عینی در شناخت ما از تحولات تاریخ متن قرآن کریم در سدۀ نخست هجری است. 

چاپ فاکسیمیله یا نسخه برگردان

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) یکی از روش‌های چاپ نسخ خطی فاکسیمیله (نسخه عکس‌برداری شده از اصل نسخه) است که در دوره‌های اخیر بسیار رواج پیدا کرده است. این روش می‌تواند نسخه‌های خطی را فقط حفظ و نگهداری و واژه‌های آن را به نسل آینده منتقل کند. در مقابل فاکسیمیله می‌تواند روش مقابله با تصحیح انتقادی متون باشد که در آن مصحح تلاش بسیاری می‌کند تا واژه‌ها را به مخاطب منتقل کند.

اين طرح تاكنون در سطح بسیاری از متون قدیمی اجرا شده است و طبق برآوردها در كتابخانه‌های مختلف، در مرحله اول بيش از هزار نسخه سند و تصوير نادر خطی و تاريخی «فاكسيميله» شده است.

در حقیقت كتابخانه‌های کشور از مدت‌ها قبل «طرح  فاكسيميله» كتاب‌ها را در دستور كار خود قرار داده و سال‌ها است مشغول انجام آن هستند. 

اما پرسش اینجاست آیا نسخه‌برگردان می‌تواند جایگزین تصحیح انتقادی متون شود؟