شیخ الشرف ابوالحسن محمد بن ابوجعفر محمد العبیدلی النسابة(338 - 436 هـ = 950 - 1044 م)
شیخ الشرف ابوالحسن محمد بن ابوجعفر محمد العبیدلی النسابة(338 - 436 هـ = 950 - 1044 م)
شرح حال يحيى أبوالحسين بن الحسن العبيدلي العقيقي(214 - 277 هـ = 829 - 890 م)
علم النسب-الأنساب
الذريعة إلى تصانيف الشيعة، ج4، ص: 508
2272: تهذيب الأنساب و نهاية الأعقاب،
لشيخ الشرف العبيدلي الحسيني النسابة، و هو السيد أبو الحسن محمد بن أبي جعفر محمد بن علي الجواد بن الحسن بن علي النسابة ابن إبراهيم بن علي الصالح بن عبيد الله الأول الأعرج بن الحسين الأصغر بن الإمام السجاد ع المتوفى (435) عن عمر طويل لأنه يروي عن الشريف أبي محمد الحسن المعروف بابن أخي طاهر و المتوفى (358) و هو يروي عن جده يحيى النسابة الذي هو من أصحاب الإمام الرضا ع، و أول من صنف في النسب،
رأيت نسخه منه في مكتبة الشيخ محمد الجواد الجزائري في النجف، و هي بخط محمد بن علي بن أسد الحلي كتبها بالحلة و فرغ من الكتابة عصر الخميس (23- ج 1- 969) ذكر في أوله باب ذكر أسماء أوائل القبائل من قريش و أصولها و فروعها، و بعده باب أسماء القبائل و بعض ألقابها، الطالبيون، الجعفريون، العقيليون، و هكذا، ثم يذكر الأعقاب، لكن النسخة ناقصة في مواضع كثيره، ذكر فيه نسب نفسه كما ذكرناه،
و قال (لم يعقب صاحب هذا الكتاب من الذكور أحدا إلى آخر سنة عشرين و أربعمائة) و ينقل عن هذا الكتاب صاحب الرياض في ترجمه السيد المرتضى نسبه الشريف- إلى قوله- (و حصل من ولد موسى الثاني ابن إبراهيم بن موسى الكاظم ع جماعة منهم أبو جعفر محمد الأعرج- إلى قوله- و العقب من ولد أبي جعفر محمد الأعرج في رجل واحد هو موسى بن محمد، و حصل منه أبو عبد الله أحمد بن موسى، عمي بعد رجوعه من شيراز، و مات و له عقب، و أخوه أبو أحمد الحسين بن موسى الشريف الجليل الطاهر الأوحد ذو المناقب، و حصل له من الذكور أبو القاسم علي المرتضى بن الحسين الشريف)
إلى آخر كلامه الموجود كذلك في نسخه الجزائري و كذلك في الرياض إلى قوله (عمي بعد رجوعه) لكن زاد في نسخه صاحب الرياض لفظ (و هو عمي بعد رجوعه) و قرأه صاحب الرياض بالتشديد في عمى و بياء المتكلم فاعتقد أن أحمد بن موسى عم المؤلف، و لذا وصف المؤلف بالموسوي و قال إنه من ولد عم السيد المرتضى مع أنه كما عرفت حسيني عبيدلي
الذريعةإلىتصانيفالشيعة، ج2، ص: 374
1508: الأنساب
لشيخ الشرف صاحب الصندوق أبي الحسن محمد بن أبي جعفر محمد النسابة المعروف بأبي جعفر العبيدلي ابن علي بن الحسن بن إبراهيم بن علي الصالح بن عبيد الله الأعرج بن الحسين الأصغر بن الإمام السجاد ع ينقل عنه السيد أحمد بن محمد بن المهنا العبيدلي في كتابه التذكرة في النسب و هو من مصادره التي جعل لها رموزا في أول التذكرة فجعل رمز هذا الكتاب (صع)
فهرس التراث، ج1، ص: 495
شيخ الشرف العبيدلي (338 ح- 435 ح) «1»
أبو الحسن محمد بن أبي جعفر محمد بن علي بن الحسن بن علي بن إبراهيم بن علي بن عبيد الله الأعرج بن الحسين الأصغر بن علي بن الحسين بن علي أبي طالب عليهم السّلام، شيخ الشرف العبيدلي النسابة.
وصفه العمري النسابة بقوله: «شيخ الشرف ... هو نسابة العراق الشيخ المسن، قرأت عليه و استكثرت منه».
و في عمدة الطالب: «إليه ينتهي علم النسب في عصره، و هو شيخ الشيخ ابي الحسن العمري و شيخ الرضيين الموسويين، و له مصنفات كثيرة في علم النسب».
و وصفه ابن حجر: «العضد النسابة المعمّر، رافضي جلد متّهم، و لقي صاحب الأغاني».
و مما قال شيخنا العلامة: «هو النسابة الأجلّ شيخ الشرف صاحب الصدوق ... و تصانيفه في النسب تقرب من المائة كتاب و رسالة».
من آثاره:
تهذيب الأنساب و نهاية الأعقاب:
طبع بتحقيق الشيخ محمد كاظم المحمودي ضمن منشورات مكتبة المرعشي بقم سنة 1413 ه-.
شیخ الشرف عبیدلی، محمد بن محمد
نام شيخ الشرف عبيدلي، محمد بن محمد
نام‌های دیگر ابي‌حسن محمد بن ابي‌جعفر شيخ الشرفين العبيدلي النسابه
اب‍ن‌اب‍ي‌ج‍ع‍ف‍رپ
شيخ الشرف العبيدلي، ابوالحسن محمد
عبيدلي، محمد بن محمد
عبيدلي، ابوالحسن محمد
ع‍ب‍ي‍دي، محمد بن محمد
نام پدر ابوجعفر محمد
متولد 338ق
محل تولد
رحلت 435ق
اساتید ابونصر سهل بن عبدالله بن داوود بن سلیمان بن ابان بن عبدالله بخاری
پدرش، ابوجعفر محمد بن علی
ابوالعباس احمد بن علی بن ابراهیم
ابوبکر احمد بن فضل ربعی
برخی آثار تهذيب الانساب و نهايه الاعقاب
شیخ الشرف ابوالحسن محمد بن ابوجعفر محمد عبیدلی نسابه (338-۴۳۶ق/۹۵۰-۱۰۴۵م)، نسب‌شناس، از شاگردان شیخ مفید و یکی از مشایخ شریف مرتضی، شریف رضی، شیخ طوسی و احتمالاً ابوالصلاح حلبی است.
ولادت
شیخ الشرف در ۲۸ ذی‌القعده ۳۳۸ق/۹۵۰م، چشم به جهان گشود.
نسب
ابتدا در نام و نسب کامل شیخ الشرف باید گفت که وی ابوالحسن محمد بن أبيجعفر محمد الأزرق، صاحب الصندوق بن أبي‌الحسن علي الخزاز بن الحسن بن أبي‌الحسن علي الأصغر بن إبراهيم الرئيس بن أبي‌الحسن الأكبر علي الثاني الصالح بن أبيعلي عبيدالله الأعرج بن أبيعبدالله الحسين الأصغر بن الإمام سيد الساجدين زين‌العابدين علي بن الحسين(ع) است.
القاب و کنیه‌های او
«شیخ الشرف»، لقبی است که در دوران زندگانی‌اش بدو داده شد؛ تاآنجاکه شاگردش ابوالغنائم نسابه می‌گوید: «وی در میان اشراف بدین لقب ملقب بود». از سوی دیگر چون‌که او از نسل عبیدالله اعرج است او را عُبَیدُلی خواندند، اما باید گفت که وی بیشتر از همه در زمان خود به «ابن ابی‌جعفر» مشهور بوده و با این تعبیر از او یاد می‌شده است.
عبیدلی از نگاه عالمان و بزرگان
عبیدلی که به تعبیر ذهبی از مشایخ شیعیان بود، در دانش انساب تبحر داشت و علامه این فن بشمار می‌رفت؛ به‌گونه‌ای که برخی او را نسابه عراق و برخی وی را امام و پیشوای اهل نسب دانسته‌اند و گفته شده که چون وی در این دانش یگانه بود، به «شیخ الشرف» ملقب شد. ابن عنبه، نسب‌شناس شهیر گفته است که: «دانش انساب در زمان وی بدو ختم می‌شد و او آثار بزرگ و کوچک زیادی در دانش انساب داشته است» و به همین دلیل است که کتاب انساب وی یکی از منابع کتاب‌های انساب دانشمندان بعد قرار گرفت. ناگفته نماند که وی را شاعر نیز دانسته‌اند؛ کمااینکه در «الوافي بالوفيات»، شعری از او نقل شده است. او همچنین بنا به گفته فخر رازی جانشین نقیب سادات در بغداد بوده است.
اساتید
ابونصر سهل بن عبدالله بن داوود بن سلیمان بن ابان بن عبدالله بخاری (زنده به سال ۳۵۰ق/۹۶۱م)؛
پدرش، ابوجعفر محمد بن علی که به «صاحب الصندوق» مشهور بود؛
پدربزرگ مادری‌اش، ابوالعباس احمد بن علی بن ابراهیم؛
دایی‌اش، ابوهاشم حسین بن احمد نسابه، معروف به ابن معیه؛
شیخ مفید، ابوعبدالله محمد بن محمد بن نعمان عکبری (۳۳۶-۴۱۳ق/۹۴۷-۱۰۲۲م)؛
ابوالفرج اصفهانی (۲۸۴-۳۵۶ق/۸۹۷-۹۶۷م)؛
ابوبکر احمد بن فضل ربعی، ملقب به سندانه؛
شریف ابوجعفر محمد ابن ابی‌القاسم علی بن معیه، نسب‌شناس برجسته، نویسنده کتاب «المبسوط» در دانش انساب؛
ابوالمنذر علی بن حسین بن طریف بجلی خزاز کوفی نسابه؛
شریف ابوالغنائم عبدالله بن حسن بن محمد، معروف به ابن اخی‌المبرقع زیدی دمشقی؛
شریف أبومحمد الحسن بن أبي‌الحسن محمد الأكبر بن يحيى بن الحسن بن جعفر الحجة بن عبيدالله الأعرج بن الحسين الأصغر بن الإمام السجاد(ع) الدنداني النسابة الحسيني، معروف به ابن اخیطاهر (د. ۳۵۸ق/۹۶۸م)؛
ابوعبیدالله محمد بن عمران بن موسی مرزبانی (۲۹۷-۳۷۸ق/۹۰۹-۹۸۸م)؛
ابوعمر محمد بن عباس بن محمد بن زکریا بن یحیى بن معاذ، معروف به ابن حیویه (۲۹۵-۳۸۱ق/۹۰۷-۹۹۱م)؛
ابوعبدالله صفوانی اصم؛
أبوعلي محمد بن علي بن أبيمحمد الحسن الناصر الكبير الأطروش بن علي الحسيني؛
جعفر بن علی عباسی رقی نحوی، معروف به ابراهیمی.
شاگردان
شریف نجم‌الدین ابوالحسن على بن محمد بن علی بن محمد عمری، معروف به ابن صوفی؛
ابوالغنائم نسابه؛
شیخ الشرف ابوحرب محمد بن محسن بن حسن بن علی دینوری علوی نسابه؛
ابونصر احمد بن محمد بن احمد بن عمر بن سلمان بن بکر بن میمون سلمی غزال، معروف به ابن الوتار؛
ابومنصور محمد بن محمد بن عبدالعزیز عکبری؛
سید مرتضى علم‌الهدى، ابوالقاسم علی بن حسین بن موسی بن محمد بن موسى بن ابراهیم، فرزند امام موسى بن جعفر؛
سید رضی، ابوالحسن محمد بن حسین بن موسی، برادر سید مرتضى و نویسنده کتاب بلندآوازه نهج‌البلاغه؛
شیخ‌الطائفه ابوجعفر محمد بن حسن طوسی.
مسافرتها
ابوالحسن محمد بن محمد عُبیدلی در سال ۳۷۸ق/۹۸۸م، به دمشق رفت و پس از آن مسافرتهایی به طبرستان و مصر نیز داشته است. او که در ابتدا ساکن بغداد بود، از آنجا به موصل رحل اقامت نمود و در اواخر عمر در سال ۴۳۵ق/۱۰۴۳م، به محل اقامت سابقش بازگشت.
وفات
وی در ۷ رمضان ۴۳۶ﻫ/۱۰۴۵م در بغداد دیده از جهان فروبست.
او ۹۸ سال و نزدیک به یک قرن کامل زندگی کرده است و اینکه شیخ طوسی (د. ۴۶۰ق/۱۰۶۷م) توانسته است فقط به یک واسطه از ابن اخیطاهر دندانی (د. ۳۵۸ق/۹۶۸م) روایت کند، به‌خاطر عمر بلند و پربرکت او است. از او هیچ فرزند پسری برجای نماند و تمامی پسرانش در زمان زندگانی‌اش از دنیا رفتند.
آثار
عبیدلی کتاب‌های زیادی داشته است؛ به‌گونه‌ای که از او به «صاحب التصانيف» یاد شده است. برخی از آثار وی ازاینقرارند:
نهاية الأعقاب یا تهذيب الأنساب یا تهذيب الأنساب و نهاية الأعقاب؛
الانتصار لبني فاطمة الأبرار؛
الحاوي؛
المبسوط؛
الرضوية في نصرة جعفر بن علي؛
تهذيب أعيان الأسرار؛
مقدمة في النسب[۱].
پانویس
پایگاه اینترنتی بنیاد محقق طباطبایی
منابع مقاله
پایگاه اینترنتی بنیاد محقق طباطبایی، خرداد 1397،
وابسته‌ها
تهذيب الأنساب و نهاية الأعقاب
سقوط عرب الکونغو
رده‌ها:
زندگی‌نامهنسب‌شناسان
شرح حال شیخ الشرف ابوالحسن محمد بن ابوجعفر محمد العبیدلی النسابة(338 - 436 هـ = 950 - 1044 م)