بسم الله الرحمن الرحیم

جلسات مباحثه توحید صدوق قده-سال ۱۳۹۷

بسم الله الرحمن الرحیم

صفحه ی 71 بودیم. [از توحید صدوق]

مُقْتَدِرٌ بِالْآلَاءِ وَ مُمْتَنِعٌ بِالْكِبْرِيَاءِ وَ مُتَمَلِّكٌ عَلَى الْأَشْيَاءِ فَلَا دَهْرٌ يُخْلِقُهُ وَ لَا وَصْفٌ يُحِيطُ بِه‏.

سه تا جمله را فرمودند با یک فاء تفریع؛ دو چیز بر آن متفرع کردند. تفرّع فاء تفریعش خیلی کار می برد؛ توضیحش، بیانش که آن سه تایی که حضرت اول فرمودند: مُقْتَدِرٌ بِالْآلَاءِ وَ مُمْتَنِعٌ بِالْكِبْرِيَاءِ وَ مُتَمَلِّكٌ عَلَى الْأَشْيَاءِ، فلا دهر یخلقه. تفرع این بر آن..... قبل ها این در ذهن من بود ولی نشد، امکانات حالا هم نبود. آن وقت ها یادم است نشاط جوانی بود که آدم مشغول بشود، باید با یک زحمتی در کتابها [می گشت؛ ولی] الان و این دستگاه های امروز سریع می شد، اگر نشاط آن زمان بود خیلی تفاوت می کرد. اینها را من عرض می کنم برای شما که الآن متمکن هستید و جوانی هم هست. یکی سؤال [که باید بررسی کرد این است:] آنجاهایی که معصومین یک مطالبی را به صورت کلی گفتند؛ کل کذا. یک نحو کلیات کلی در فرمایشات معصومین، رساله بشود. یا همچنین کبریاتی که در معارف؛ روایات معارف یک نحو حالت کلیت دارد. یکی دیگر آنهایی که حالت تعلیل دارد؛ لأنّ کل صفة کذا. تعلیل هایی که در کلمات معصومین است، تعلیل ها خودش یک رساله بشود. در معارف که به خصوص بحث های ما [هست]. این یکی. یکی دیگر این تفریع ها که تفریع ها خودش یکی از مصادیق همان تعلیل هست و کبریات و جزئیات که این در آن هست. این تفریعات را که شما جمع آوری می کنید، یکی از آنها همین است در اینجا: فلا دهر یخلقه. یادداشت بفرمایید انشاء الله برای جلسه ی بعد، ببینیم برای این فاء تفریع چه بگوییم. فعلا سه تا جمله ی اول را بررسی کنیم تا برسیم به آن فاء تفریع.

مقتدر بالالاء؛ مرحوم مجلسی و همچنین مرحوم آقای آسد هاشم که کتاب را تحقیق فرمودند، باء را به معنای علی گرفته اند؛ خدای متعال مقتدر است به نعمتها. مگر نعمت ها برای خدا اقتدار می آورد؟ این باء به معنای علی است، یعنی مقتدرٌ علی الالاء؛ خدای متعال قدرت دارد بر نعمت ها، بر نعمت دادن ها. نتوانستند اینجا باء را با اقتدار جمعش کنند، با معنای خود باء. و لذا گفتند علی الآلاء. حالا آیا شما هیچکدام با باء ذهنتان جور در می آید؟

شاگرد: باء الصاق اشکالی دارد؟

استاد: مقتدرٌ یعنی خدای متعال قدرت دارد به نعمت ها.

شاگرد: اقتدار صفت فعل است به وسیله ی همین نعمت ها هم معلوم می شود.

استاد: معلوم می شود، پس نه اینکه مقتدر است. معلوم شدن را مرحوم مجلسی احتمالش را داده اند. در جلد چهارم فرمودند: قوله ع بالآلاء أي عليها. تمام. باء فقط علی. بحار ج 4 ص 226. در اینجا فرمودند که باء فقط به معنای علی. اما در جلد 90 اسلامیه که 87 بیروت می شود، صفحه ی 227 اول فرمودند: مقتدر بالآلاء أي عليها (بعد فرمایش شما را فرمودند:) أو (می خواهند خود باء، معنا کنند) أظهر قدرته (مقتدر بودن خودش را به ظهور و بروز رسانده؛ به چی؟) بما أنعم على عباده (این قدر نعمت می دهد؛ ببینید! قدرت دارد که می تواند این قدر نعمت دهد. اگر عاجز بود از خلق و از نعمت دادن..... پس مرتب نعمت داده بما اظهر اقتدار)

شاگرد: سببیه گرفته است؟

استاد: مقتدرٌ یعنی به سبب آلاء یا به استعانت؛ استعانت شاید بهتر باشد. به استعانت نعمت ها، مقتدرٌ یعنی اظهر اقتداره؛ نه اینکه اقتدارش به اینهاست. ظهور اقتدارش به اینهاست. شما همین را می خواستید بفرمایید. 6:01

شاگرد: یک نحوه مجازی نیست، درست است. ارتکازاً به ذهن انسان می رسد که همین [است که] اظهار کرده است اقتدارش را با اینها، و لکن استعانت برای خدا، مجاز نیست؟! خدایا که ایاک نستعین، مستعان است.

استاد: به تعبیری که ایشان هم فرمودند، مقتدر را گاهی به معنای ذات می گیرید، می شود به فرمایش شما، مجاز. یعنی مقتدری که معنای ذاتٌ له القدرة و الاقتدار، بعد می خواهید بیایید بگویید یعنی اظهار؛ این می شود مجاز. اما اگر نه. واقعا مقتدر به معنای حقیقی، صفت فعل به کار می رود؛ وقتی شما می گویید خالق، یعنی ذات له شأنیة الخالقیة. این یک جور است. یک وقت هم هست که می گویید خالق، به معنای صفت فعل، یعنی الآن مخلوق دارد. برای او مخلوق، تحقق پیدا کرده است. این را می گوییم صفت فعل، که منتزع از مقام فعل هم هست. اگر اقتدار را صفت فعل گرفتیم به معنای «مقتدرٌ»ی که از مقام فعل داریم می گوییم مقتدرٌ؛ اینجا دیگه اظهار جزئش است. دیگر مجازیت لازمه اش نیست. مقتدرٌ، ببینید قدرتش همه جا را پر کرده به چی؟ بالآلاء. اینجا دیگه مجازیت لازمه اش نیست.

شاگرد: استعانت هم لازم نیست باشد. در این صورت، الصاق هم می شود باشد. (استاد: ملابست و الصاق.) ؟؟؟؟ اقتدارش به همین هاست.

استاد: کلمه ی باء با همان نحوی هم که [کتاب] المعجم الاشتقاقی المؤصل ایشان هم گفته بود، باء به معنای لصوق، اصل معنایش بعید نیست. کلا باء یک معنا دارد و آن هم لصوق. چسبیدن، الصاق، یک نحو ملازمت. مانعی ندارد. آن را باید بعد برسیم. من فعلا حرف مرحوم مجلسی را خواندم، این را هم عرض کردم.

حالا، اول ببینیم کلمه ی آلاء یعنی چه تا مقتدر بالآلاء باءش چطور معنا باید بشود.

الآلاء، جمع است. جمع افعال. از ماده ی «ألی»[به فتح الف، سکون لام] یا «ألی» [به فتح الف و لام] یا «إلی» [به کسر الف و فتح لام] به معنای نعمت. ابو هلال عسکری در فروق اللغه می گوید: آلاء با نعمت فرقش چیست. آلاء نعمتی است که پشت سر هم می آید. نعمت نعمت است. مطلق نعمت، نعمت است، اما نعمتی که پشت سر هم می آید، می شود آلاء.....

شاید در التحقیق بود یا جای دیگر؛ فرموده بودند که نعماء یعنی نعمت های باطنی، آلاء یعنی نعمت های صوری. پس مثلا چشم وگوش و سلامتی و غذا و امثال اینها می شود آلاء. نعماء چیزهای باطنی است. شاید این مقتبس از آن چیزی است که در المیزان هم تأکید دارند بر این که صراط اللذین انعمت علیهم، نعمت آن اصل کاری است که ولایت است؛ ایمان است. ایمان به توحید و مراتب مختلف که از شؤونات توحید است که نبوت و ولایت و همه ی اینها همراهش هست. لذا می گویند انعمت علیهم یعنی به نعمت ولایت آنها را متنعم کرد. شاهدش هم آن روایتی بود در ذیل سوره ی مبارکه ی لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعيم، امام علیه السلام فرمودند که خدای متعال اکرم و اجل است از اینکه یک شربت آبی به کسی داده، نعمت بوده اما بیاید و از او سؤال کند. فرمودند این نعیم، نعمت ولایت است. آن چیزی است که مهم بوده و برایش اولیاء او زحمت کشیده اند. خدای متعال بالاترین عنایت را به او داشته؛ شوخی است که تهدید کند پیامبرش را که وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَه؛ این همه زحمت 23 سال، حالا آخر کار رسالت بعد از آن همه خون دل، إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَه. یعنی اینقدر خدای متعال برایش مؤونه گذاشته است. روشن و آشکار هست نزد هر کسی. لذا نعیم این است. 10:40

شاگرد: اللَّهُمَّ لَا تَسْلُبْنِي مَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَيَّ مِنْ وَلَايَتِك‏

استاد: ولایت خود خدای متعال و ولایت اولیاء او. اصلا ولایت طوری است که ما الآن به خاطر اختلافی که پیش می آید، متبلور شده است ولایت در امیرالمؤمنین صلوات الله علیه. و الا اصل خود جوهره ی ولایت از خدای متعال شروع می شود. ولایت الله هست که ظهورش در ولایت پیامبر و سائر انبیاءست و در این شقاقی که در امت پدید آوردند، الآن متبلور می شود در وجود مبارک امیرالمؤمنین ع و ولایت امیرالمؤمنین ع. اینجاست که خداست. الحق مع علی و علی مع الحق. حق به تمام معنا، خدای متعال اینطوری است که حق را با ایشان قرار داده که محور حقانیتش هم ولایت خود خدای متعال است.

خب! حالا اگر اینطوری است، نعماء به معنای نعمت باطنی؛ شاید لغت نعمت به معنای نعمت باطنی نباشد.

شاگرد: آلاء هم همینطور. در سوره ی الرحمن فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبان همه ی فرازها دارد از جمله وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ. آنجا اصلا دیگر نعمت ....... نیست.

استاد: یعنی اساسا من هم که رسیدم، در آلاء و نعماء، ظهور و بطون کردن، به ذهن می رسد با اصل معنا و .... تناسب ندارد. به فی الجمله ملاحظاتی این تقسیم صورت گرفته است. فی الجمله را عرض می کنم.

خود کلمه ی آلاء با این مقدمه ای که گفتم، ببینیم مبنایی که این آقای محمد حسن جبل در کتابش، لام را اینطوری معنا می کند در یک صفحه ای مختصر. مبنای ایشان هم که در این بحث ما خیلی خوب است. ایشان گفت ما وقتی می خواهیم ریشه یابی کلمه بکنیم، همزه و الف و واو و یاء را کنار می گذاریم. اصلا ما کار به اینها نداریم. جزء ماده ی کلمه نمی آوریم. در ما نحن فیه [کلمه ی آلاء]، تنها لام است. آلاء، الف است و واو و.... این دو تا می روند کنار. یعنی محوریت معنا در آلاء، به لام است. ایشان خودش لام را معنا می کند: تعلقٌ أو امتدادٌ مع استقلال أو تمیّز. اما وقتی دو صفحه قبلش خود لام را می خواهد با تفصیل بیشتری توضیح بدهد، ایشان می فرماید: تعبّر عن نوع من الامتداد من شیئ کالتعلق .... توضیح می دهد. این کلمه ی امتدادش – اندازه ای که ذهن قاصر طلبگی ما مشغول بوده است – خوب است. من اگر بخوام خلاصه بکنم و شما هم اینها را فعلا در ذهنتان به هم وصل کنید تا لبخند آن دوست ما بزند برای بعدش [شوخی بود] فعلا این را می خواهیم بگوییم که لام حرفی است که در آن یک نحو استمرار است. استمرار که من تعبیر فارسی‌اش را گفتم پیامد. از پی آمدن. استمرار هم باز فرق می کند. پی آمد اینطور به ذهن می رسد که از نظر فارسی دقیقتر باشد. پیامد. شما اگر لام را به معنای پی آمد بگیرید، استمرار هم یک جور پی آمد است. به خصوص معنای پیامد بگیرید می بینید بسیاری کلماتی که این..... و به خصوص ما نحن فیه حل می شود.

شاگرد: پیامد که استمرار نیست؛ پیاپی استمرار هست. پیامد می آید، تمام می شود. پیاپی درست است، دائم پشت سر هم می آید. 14:45

استاد: آمد من [در پی آمد] مقصود من فعل ماضی نبوده که آمد و تمام شد. یعنی پی آمدن به معنای اسم مصدری و .... نه خصوصِ آمد و تمام شد. اگر شما اینطوری بگیرید، پی در پی هم بگیرید من حرفی ندارم. فعلا ما کلی آن مقصود و مفهوم، خودش را نشان بدهد تا ظرافت کاری هایش..... پی در پی یا استمرار. استمرار هم خوب است. یا پی آمد.

خب! لام اگر به این معنا باشد، الآن آن معنایی که ابو هلال عسکری گفت، خودش را خیلی خوب نشان می دهد. نعمت معنایش یعنی یک چیز ملایم. هر چیزی که نرم است، عرب می گوید: ناعم. روی این تشک می نشینید، می گوید ببین چه تشک ناعمی است، نرم و ملایم. وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناعِمَة. پوستی که خشک باشد، استخوانی باشد، فایده ای ندارد. نرم نیست. ملایم نیست. اما پوستی که آب انداخته باشد، فربه باشد ناعم است. تَعْرِفُ في‏ وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعيم. نضرة بشاشیت است. نعیم هم قرار شد نعمتی باشد که آن اصل نعمت است که ظهورش در صورت بهشتی ها خودش را نشان بدهد. می بینید چقدر از این صورت، نعمت می بارد. تعرف فی وجوههم نضرة النعیم. هنیئا لارباب النعیم، نعیمهم. خوشا به حالشان.

خب! اگر اینطوری است، پس معنای نعمت، این می شود. هر چیزی که ملایم است. ملایمت در نعمت خوابیده است. نقمت، قاف در آن است. عین، قاف. قاف یک جور مناسبت دارد با آن، خشونت و ناسازگاری. در خود تلفظ قاف، آن سفتی و خشونت را می بینید.... اما نعمت، نه [اینطوری نیست]. آن همزه است [در] نأم و عین [در] نعم هست، که اینها آن معنا در آنها هست. با نعمت فعلا کاری نداریم. اما آلاء، ابو هلال گفت: نعمتی که پشت سر هم می آید. دقیقا استمرار را پشت سر هم آمدن را تلو او را، در [معنای] آن هست. خود مسأله ی تلو، تلو یعنی پشت سر او؛ یتلوه. تلاوت. اگر یک کلمه را بگویید، تلاوت نیست. تلاوت یعنی باید پشت سر هم کلمات بیاید. تلواً بعد تلو. می بینید لام در آن است. خود ولایت؛ ولیه یلیه، یلی هذا الامر. یعنی پشت سرش در می آید. آن کسی که سوار اسب می شود، آن کسی که پشت سرش هست، یلیه. پشت سرش می آید.

شاگرد: علی بن ابی طالب ع که لام دارد. علی

استاد: بله آن هم لام [دارد]. علی أی حال، لام به معنای استمرار موارد حسابی دارد. حالا، آلاء چیست؟

شاگرد: تالی تلو

استاد: آن لغت ها بماند. در ما نحن فیه لام به معنای استمرار است. اگر اینطور باشد، خیلی خوب است. ألی [به فتح همزه و سکون لام] و ألیً [به فتح همزه و لام] جوهری می گوید ألیً، و إلی [به کسر همزه و فتح لام] این جمع بسته می شود بر الآلاء. ألی یعنی نعمت. نعمتی که پشت سر هم می آید. بنابراین در چند تا لغت دیگر اینجا کلماتش مطرح می شود. من فقط بعضی از چیزها را از مجمع البحرین بخوانم. عبارات خوبی ایشان در ما نحن فیه دارند. قوله تعالى: آلاءَ اللَّهِ أي نعمه، واحدها" ألَى" بالقصر و الفتح، و قد تُكسَر الهمزة. (صحاح هم می گوید یعنی إِلی) و في الغريب: واحدها" أُلى" بالحركات الثلاث.(در ناحیه ی همزه و سکون در ناحیه ی لام؛ یا فتحه در ناحیه ی لام؛ که نتیجتا شش حالت می شود) و قيل:" الآلَاء" هي النعم الظاهرة، و" النَّعْمَاء" هي النعم الباطنة. (ایشان می گویند قیل؛ معلوم می شود که خود ایشان هم خیلی.....) و منه‏ الْحَدِيثُ:" تَفَكَرُّوا فِي آلَاءِ اللَّهِ وَ لَا تَتَفَكَّرُوا فِي اللَّهِ". (تفسیر الف هم مفصل، روایات دارد. الالف آلاء الله و الباء بهاء الله) قوله تعالى: لِلَّذِينَ يُؤْلُونَ مِنْ نِسائِهِمْ‏ أي يحلفون (اینجا نمی دانم چطور شده که ایشان...... دیگه اینها نزدیک به هم است. يُؤْلُونَ از ماده ی ألو هست نه ألی. ألو به معنای کوتاه آمدن است. أیلاء) 20:36

در التحقیق، این دو تا را پشت سر هم آورده اند. اول عرض بکنم، در التحقیق چند تا ماده ی لغوی را مراجعه کنید، مجموعش چیزهای خوبی است. به ترتیب کتاب که جلد اول هم اتفاقا آمده است، یکی ألّ، یعنی ألل. لایرغبون فیکم إلّاً و لا ذمةً. الآن می بینید که اساس إلّ به چیست؟ به لام است، لام مضاعف. إلّ یعنی عهد و پیمان. عهد و پیمان با ذمه فرقش چیست؟ شاید در خود التحقیق است. فرمودند که إلّ یک نحو پیمان های تکوینی است. یک چیزی هایی است که به ذمه..... ذمّه پیمان های حقوقی است، اعتباری است. باید پیمان ببندند تا ذمه پدید بیاید. اما آن إلّ، رسومات تکوینی است که بین افراد هست. پس ألل را بحثش را کرده اند در صفحه ی 94 کتاب خطی که من دارم. در نرم افزارها، جلد 1 صفحه 109. این توضیح را قبلا عرض کرده بودم. مرحوم آقای مصطفوی می گویند این که من کتابم را نمی دهم چاپ کنند، [به این خاطر است] که ماشین نویسی و ...... ممکن نیست در این کتاب ما آن طوری که من می خواهم. خیلی همت بوده که تا شش جلد این کتاب را با دست خط خودشان نوشتند. لذا چاپ قدیم، شش جلدش به خط خودشان است که کاملا سعی کردند دقیق بنویسند. این را که می بینید، خط خود ایشان است. بعد نمی دانم شرائط چه شده بود که حاضر شدند که چاپ را حروفی بکنند. از جلد هفتم دیگر دست خط نیست. چاپ حروفی است. بعدا دیگر شاید از طرف ارشاد کلش را از جلد اول تا آخر که در نرم افزارها آمده، شاید حروفی چاپ شده. نمی دانم حروفی چاپ شده یا نه. فقط در نرم افزار حروفی است یا نه [بلکه] بیرون هم هست؟ شاگردان: بله هست. بعد از حیاتشان به صورت حروفی چاپ شده است.

استاد: پس در حیاتشان باز این شش جلد به خط خودشان بوده است. 23:06

علی أی حال، نسخه های خط خودشان را داشته باشید، خوب است. آخر جلد اول، دو سه تا فهرست خیلی خوب دارند. یکی فرمودند: فی معانی الهیئات و الصیغ؛ خیلی قدر این فهرستشان را بدانید. آدرس دادند صیغ ها را، معنایش را می گویند خیلی خوب. یعنی از چیزهای خوب التحقیق است که بعضی وقت ها ابتکاراتی دارند که جاهای دیگر یا خیلی معروف نیست یا شاید اصلا نباشد. یک بخش هم آن کتب منقول را می گویند که آن متعدد است رموزش را. یک جدولی هم دارند در این دست خطشان جلد اول که نمی دانم در آن مطبوع [کتاب چاپی ایشان] آمده یا نه: الفباء فی اللغات. این هم به خط خودشان هست، در چند تا لغت.... در هفت تا لغت: فرانسیة، عربیة، سُریانیة که ایشان سِریانیة ضبط کردند، عبریه، لاتینیة، یونانیة، رومیة؛ یعنی ایشان تمام حرف های عربی را معادلش را در عبری و سریانی و فرانسوی و لاتین، یونان و رومی؛ همه را شاید در این جدول در دو صفحه هست که بخواهید همیشه داشته باشید، اگر در ؟؟؟؟؟ 24:33 یک عکس بگیرید از این دو صفحه، همیشه با خودتان دارید. معادل او از حروف الفباء که این دست خط خودشان هم هست. آدرسی که من می خواستم بگویم از جلد اول دست خط خودشان است نه جلد اول نرم افزار. صفحه ی 94: ألّ..... بعد از آن، صفحه ی 96: إلّا؛ بحث های خوبی دارند. الّا برای استثناء است؛ یک مبنایی برای خودشان دارد که استثناء منقطع ما اصلا نداریم. استثناء منقطع را قبول ندارند. می گویند الّا برای استثناء است مطلقا و انقطاع را چون مستثنی از مستثنی منه را موضوع گرفته اند، گفته اند مستثنی منقطع است. چون دیده اند مستثنی در مستثنی منه داخل نیست، گفته اند استثناء منقطع. ایشان می گویند اساسا استثناء، لازم نکرده از مستثنی منه باشد بلکه استثناء، استثناء از حکم است. چون استثناء، استثناء از حکم است شما در استثناء منقطع هم وقتی به حکم نگاه کنید، می بینید که استثناء درست است. این هم مبنای ایشان در الّا که به ما نحن فیه مربوط است. الّا هم فقط لام دارد. حالا الّا چطور لامش دال بر استمرار است؟ این باید وجهش را خودتان فکر کنید. آیا الّا، «إن لا» است؟ لامش برای «لا» است نه برای..... یا نه خود «الّا» است که بحث های جای خودش دارد ربطی به بحث ما ندارد.

لغت بعدی که الآن مربوط به بحث ماست، در کتاب [التحقیق] ما صفحه ی 109 و 110 است: علو و علی؛ این دو تا را پشت سر هم آورده اند که بحث های خوبی کرده اند که مباشرةً مربوط به بحث ما هست. إلی به عنوان حرف جرّ هم بعد از این دو تا بحث کرده اند، صفحه ی 112. «ألا» حرف تنبیه را هم بعدش بحث کردند، صفحه ی 113. می رود دو تا لغت آخر: أول و آل که ایشان آل را از أول می گیرند. این دو تا را هم در صفحه ی 160 و 162 بحث می کنند. بنابراین در ما نحن فیه، چند تا لغت شد که ایشان بحثش کردند؟ هشت تا. هشت تا واژه را در التحقیق بحث کرده اند که در قرآن کریم آمده، ارتباطات اینها و بحث های ایشان را مراجعه می کنید. آن چیزی که مربوط به بحث ما است، آن صفحه ی 110 است از دست خط؛ که ألی و ألو باشد. حالا من بخوانم. فی الجمله، همه را نمی خوانم. آن قسمتی که مربوط است می خوانم.

ایشان فرمودند: ألو از صحاح، مفردات، لسان العرب آوردند: فظهر [أنّ الأصل] في هذه المادّة: هو التواني و التسامح الموجب [للتقصير] الی التقصیر و التأخير في العمل و قضاء الأمر. (اگر سستی کنی تا هی برود برود، تقصیر کنی تا کار از کار بگذرد، این می شود ریشه ی ماده ی ألو هست؛ بعد شروع می کنند از آیات شریفه:)

لا يَأْلُونَكُمْ خَبالًا

وَ لا يَأْتَلِ أُولُوا الْفَضْلِ مِنْكُمْ

لِلَّذِينَ يُؤْلُونَ مِنْ نِسائِهِمْ اینکه در مجمع البحرین بود را ببینید. ایشان « يُؤْلُونَ» را در ذیل ألو آوردند.

بعد می آیند [سراغ] «ألی»؛ از مقاییس می آورند. مقاییس هر دو تا را جمع کرده است. «ألو و ألی»: أصلان متباعدان‏؛ دو تا اصل‌اند که از همدیگر کاملا فاصله دارند. تحقیق آقای مصطفوی هم همین می شود. می فرمایند: و الذی یقوی فی النفس أنّ الأَلْوَ بمعنى التواني و التقصير. و الألى بمعنى البلوغ و ظهور القدرة. و هذان المعنيان متقابلان‏ می فرمایند اتفاقا ضد هم هستند. حالت ضدیت دارند. او قصور و توانی و نرسیدن است، «ألی» رسیدن و بلوغ و کمال است. عبارت مقاییس هم نزدیک به عبارت ایشان است؛ أصلان متباعدان: أحدهما (که ألی باشد) الاجتهاد و المبالغة، و الآخر (که ألو باشد) التقصير. و الثاني خلاف الأوّل. آلَى يُولِي إیلاء: إذا حلف‏.

از مصباح هم می آورند، از صحاح هم می آورند. صحاح می گوید: الْآلَاءُ: النعم واحدها ألا بالفتح و قد يُكسَر (که إلی؛ صحاح ضبط کرده است: ألیً. واحدها ألیً)، و يكتب بالياء، مثاله معى و أمعاء (آن امعاء واحشاء که می گوییم؛ أمعاء جمعش است)

بعد دنباله اش یک بحث های مفصلی دارند که بناء بر خواندش نیست، خودتان مراجعه کنید.

30:21

بعد فرمودند: و تبيّن أنّ مفهوم الأَلَى: ليس مرادفا للنعمة، بل كلّ ما يعدّ من مصاديق الإكمال في الرحمة و البلوغ في العطوفة، سواء كان بالأمر أو بالتقدير أو بالخلق أو بتهيّة الأسباب أو [بالنظم أو] بالنعم العموميّة، ظاهرة أو باطنة، دنيويّة أو اخرويّة (همه ی اینها می شود ألی) و هذا المعنى يظهر عند التدبّر في مصاديق الآلاء في سورة الرحمن؛ این که شما گفتید، ایشان اینجا وارد می شوند. از سوره ی الرحمن استفاده های خوبی می کنند. می گویند شما سیاق آیات را ببینید. هی آیات چیزهایی را می فرماید، بعد دنبالش می فرماید: فبأی آلاء ربکما تکذبان. آن چیزی که جالب است در دنباله اش می فرمایند: و قد يستشكل بأنّ العذاب كيف يكون من النعم على العباد؟ (مثلا آیه می فرماید: هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتي‏ يُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ (43) يَطُوفُونَ بَيْنَها وَ بَيْنَ حَميمٍ آنٍ (44) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (45) آلاء خیلی بزرگی است جهنم. یستشکل که چطور می شود؟)

شاگرد: اصل اینکه هر کدام از اینها، تفریع بر آیه ی قبل است را ایشان قبول کردند؟ یا نه [بلکه] یک کلی هست که همه جا دارد تکرار می شود؟

استاد: ظاهر عبارت ایشان این است که این فاء را فاء دنبال همان آیه ی قبلی خودش می دانند.

فيقال: البلوغ في إحقاق الحقّ و الانتهاء في بسط العدل و إجراء الحكم و القانون و حفظ النظم: كلّها من [الرحمة و] النعمة.... وقتی یک کسی کار بد انجام می دهد، کیفر دادن او، نعمت نیست برای نظام؟ برای کل نظام خلقت؟ کیفر دادنش، اکمال او است. مِن النعم است؛ نعم است برای کل نظم. شخص این که کیفر می بیند، در نظر نگیرید.

شاگرد: برای خودش هم [نعمت] هست. شخص را که زندان می اندازیم، برای خودش نعمت نیست؟ در جهنم هم شناخت قهری خداست. او هم در جهنم، شناخت پیدا می کند نسبت به خدای متعال.

استاد: استشکال ایشان ولو بگیریم که دنبال سر او باشد، یک طور دیگری ممکن است بگوییم؛ که نعمت بیان خود انذار. ببینید اول سوره ی الرحمن – از عجائب سور است، عروس قرآن است به زیبایی اش و از مطالبش. – هذه جهنم، چقدر عجیب است. آخر ما با این فاصله ای که از جهنم داریم، قشنگ [می گوید] هذه جهنم؛ یعنی وقتی رفتیم آنجا؟ اینطور؟ یا هذه جهنم التی یکذب بها المجرمون. یکذب یعنی کانوا یکذبون؟ یا یکذب؟ اگر آن حال بود باید چه بفرماید؟ هذه جهنم التی کذّب بها..... [اما این در حالی است که می فرماید:] یکذّب. یطوفون؛ این طوافش چقدر عجیب است. اصلا عجائب است در این سوره؛ اگر ما خودمان فکر سوره را نمی کنیم، این دیگر تقصیر خودمان هست؛ یطوفون بینها: دائم می روند در آتش، برمی گردند می آید در آب داغ؛ بَيْنَ حَميمٍ آن. چطور چیزی است؟ یک آب داغ داریم، یک آتش داریم. این کارشان است؛ خودشان را سرگردان..... هی می روند در آتش.... جای دیگر نیست؟ نور نیست؟ عالم نور نیست؟ هی باید بروید در نار و برگردید در آب داغ؟ شما اگر فکرش را بکنید.... فبأی آلاء.... بیان اینها که دارد برای شما توضیح می دهد که شما.... اینطوری است که نار است و آب داغ است و نور هم هست..... قبلش هست: فَإِذَا انْشَقَّتِ السَّماءُ فَكانَتْ وَرْدَةً كَالدِّهانِ (37)

فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (38)

فَيَوْمَئِذٍ لا يُسْئَلُ عَنْ ذَنْبِهِ إِنْسٌ وَ لا جَانٌّ (39)

فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (40)

يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسيماهُمْ

لا یسئل چرا؟ سؤال نمی شود از ..... خدا پس آورده است آنها را چه کار؟ می خواهد سؤال کند دیگه. روز روز سؤال است. چرا لا یسئل عن ذنبه انس و لا جان. یعرف المجرمون بسیماهم، دیگر همه چیز معلوم است. خیلی بیانات عجیب است. اگر اینطوری است، حالا تتالی نعمت.... فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ

36:05

کأنّه همه ی اینها، بیان اینها، انذار اینها و تمام خلقت و مراتب و اینها، می شود تتالی آلاء. بیانش، آمدنش و از این مسیر به بهشت رسیدنش برای آن کسانی که..... بعد از اینکه جهنم تمام می شود، نوبت بهشت می رسد. وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتان. خاف مقام توجه به عالم نور است و معرفت خدای متعال و این چیزهاست. جنتان شروع می شود که او را از همان..... وَ إِنْ مِنْكُمْ إِلاَّ وارِدُها که وارد جهنم شده بود، این خاف مقام ربه چه کارش می کند؟ ثُمَّ نُنَجِّي الَّذينَ اتَّقَوْا همه وارد جهنم می شوند، همان برنامه ها هم برایشان هست، بعد نجات پیدا می کنند به خاطر خاف مقام ربه.

شاگرد: می شود بفرمایید این آتش و آب داغ یعنی چی؟ چیست؟

استاد: وقتی رفتیم، می بینیم! [اینجا شوخی اتفاق افتاد.] از چیزهای جالبی که حاج آقا [آیت الله بهجت ره] یک کلمه جواب ما را دادند، جوابی بود که یعنی دیگر نپرس.... عرض کردم بعض آیات شریفه هست که مطلب بسیار سنگین است، مفسرین هم در آن اختلاف دارند؛ فهمش هم سخت است؛ اما آیه به صورت استفهام تقریری [بیان می کند]؛ استفهام تقریری....که یعنی اینطور نیست! اینطوری! اینقدر واضح! أَ لَمْ تَرَوْا كَيْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً (15) ندیدید چطور هفت تا طبقه؟! أَ وَ لَمْ يَنْظُرُوا في‏ مَلَكُوتِ السَّماواتِ وَ الْأَرْض. أَ وَ لَمْ يَرَ الَّذينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ كانَتا رَتْقا. خیلی جالب است این بیاناتی که..... و این در ذهن من بود که چطور است مطلب که سنگین است، آیه به این طور [بیان دارد]. ایشان اینطوری فرمودند، جمله ی کوتاهی. کأنّ می خواهد بفرماید بعض مطالب گفتنی نیست. با اشاره باید خود طرف بفهمد. پس معلوم می شود [اینکه] شما می گویید چیست، مثل من که اهل فهم آن اشاره نیستم، اشاره هم بکند، فایده ندارد. لذا اینطوری است که مثل من باید بروم ببینم حمیم آن و نار چیست. اما آیه برای آن کسانی که......

این «کذلک» را یک بار دیگر هم عرض کردم در ذو القرنین. چه کذلک عجیبی بود. رسیدیم به قومی که چه بود؟ حَتَّى إِذا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَها تَطْلُعُ عَلى‏ قَوْمٍ لَمْ نَجْعَلْ لَهُمْ مِنْ دُونِها سِتْراً (90) كَذلِكَ وَ قَدْ أَحَطْنا بِما لَدَيْهِ خُبْراً (91) این کذلک یعنی چه؟ این از آن کذلک هاست. خیال می کنی که این همان حرف حاج آقاست. نمی دانیم کذلک یعنی چی. تفسیرها را هم نگاه کنید. اینها یک چیزهای یادداشت کردنی قرآن کریم است. یعنی آن جاهایی است که آیات.... 40:25

همان که فرمودند: القرآن علی اربعة اقسام: [كِتَابُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ [عَلَى‏] أَرْبَعَةِ أَشْيَاءَ:

عَلَى الْعِبَارَةِ، وَ الْإِشَارَةِ وَ اللَّطَائِفِ وَ الْحَقَائِقِ] فَالْعِبَارَةُ لِلْعَوَامِّ، وَ الْإِشَارَةُ لِلْخَوَاصِّ، وَ اللَّطَائِفُ لِلْأَوْلِيَاءِ، وَ الْحَقَائِقُ لِلْأَنْبِيَاء. اینجا معلوم می شود که یک جایی هست که آدم می فهمد که این، آن اشاراتی است که ما نمی فهمیم. خیلی چیز در آن است. مثلا آیه ی شریفه از ضمیر تأنیث، می رود به ضمیر جمع مذکر. عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ كُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ. مرجع ضمیر این «هم» کجاست؟ اصلا خود آیه دارد می گوید که من می خواهم یک چیزی بگویم.... و نظیر اینها خیلی است. منظور..... این آیات هم همینطور است. آقای طباطبایی هم فرمودند: این آیات طوری است وقتی روز قیامت می شود آیه می فرماید اگر دنبال حرف من را می گرفتی، قَدْ صَارَتِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةُ عِنْدَهُمْ وَاحِدَة. دنیا و آخرت به هم وصل می شد. امیرالمؤمنین ع در نهج البلاغه فرمودند – چه عباراتی در نهج البلاغه هست - : حَقَّقَتِ الْقِيَامَةُ عَلَيْهِمْ عِدَاتِهَا. خدا یک بنده هایی دارد، هر چه وعده های قیامت است، برای اینها انجام شده است. شما این جمله را معنا کنید، من نمی فهمم. حَقَّقَتِ الْقِيَامَةُ عَلَيْهِمْ عِدَاتِهَا. هر چه وعده ی قیامت است..... حالا ما دیروز باید بحث کنیم که حضرت علم به ظهور خودشان دارند یا ندارند. حضرت می گویند یک کسانی هستند وعده های قیامت برای آنها محقق است. آخه قیامت که بعد از ظهور است! اولی است. محیط بر رجعت هم هست. ظهور قبل از رجعت است. رجعت بعدش است. بعدش قیامت است. حضرت می فرمایند: حَقَّقَتِ الْقِيَامَةُ عَلَيْهِمْ عِدَاتِهَا. در جمله ی دیگر نهج البلاغه هست که أَسْفَرَتِ السَّاعَةُ عَنْ وَجْهِهَا؛ شما ترجمه کنید!

شاگرد: این به عالم بالایی‌اش که رسیده، مقهور زمان که نبوده است. یعنی تا آخرش را رفته، آنجا رسیده، حالا ما داریم در این بستر زمان می بینیم.

استاد: مطلبش خیلی خوب است. و لذا من عرض کردم کلید فهم همه ی اینها، آن جمله ای است که حضرت به جاثلیق گفتند. وقتی سؤال کرد که دنیا و آخرت رابطه شان چیست؟ - در ارشاد القلوب [این روایت هست] – حضرت فرمودند: الدُّنْيَا فِي الْآخِرَةِ وَ الْآخِرَةُ مُحِيطَةٌ بِالدُّنْيَا. اینطوری است رابطه. وقتی آن طور بشود، حَقَّقَتِ می روند بالا. می روند همان عالمی که الدنیا فیه. وقتی می روند آنجا، دیگر اصلا مشکلی ندارند. قشنگ، برهانی..... در یک عبارت دیگر باز در نهج البلاغه هست. حضرت فرمودند: فَهُمْ وَ الْجَنَّةُ (اینجا به حساب درجه‌شان) كَمَنْ قَدْ رَآهَا فَهُمْ فِيهَا متنعمون [مُنَعَّمُون‏]

شاگرد: کَ و قَد... نفرموده کمن رآها [اشاره به تأکید]

استاد: آیه ی شریفه می فرماید: كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقينِ (5) لَتَرَوُنَّ الْجَحيمَ (6) آخه اینها را کنار هم بگذارید، ببینید چه دستگاهی می شود! هی یهدی بعضه الی بعض. شواهدی هستند برای یکدیگر. ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَيْنَ الْيَقينِ (7) لترون الجحیم یک جور است، عین الیقین هم یک جور دیگر....

چه شد رسیدیم به اینجا؟

شاگردان: آلاء در هذه جهنم چرا آلاء [آمده است].....

استاد: سوره ی مبارکه الرحمن را همین هفته ای که هست، می توانید بخوانید. تأمل کند انسان در آن برای اینکه این اشکالی که ایشان در آن فرمودند، اشکال واقعا استشکالی است که باید از طریق جواب ایشان، جواب بدهیم یا نه [بلکه] کل مجموع سوره ی مبارکه را می شود یک جور دیگر هم جواب داد.

شاگرد: الزامی هم به این هست که هر فقره ای را این نتیجه را بگیریم یا نه؟ الزامی نیست.

استاد: روی این حساب، ترتب است کأنّه. یعنی بأی آلاء ربکما، مربوط به آیه ی قبلی می شود اما نه به خود آیه با محتوای تنها تنهای او. بگوییم جهنم است و جهنم چطور نعمت است. نه. جهنم که از کل تا حالا آمده به ترتیب؛ شاید اینطور باشد.

و الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطیبین الطاهرین.

تایپ: مجید