بسم الله الرحمن الرحیم
جلسات تفسیر سوره مباركة قاف-سال ۹۰
فهرست جلسات مباحثه تفسیر
تقریر سابق آقای وافی در وبلاگ، در ذیل صفحه است
تقریر سابق آقای صراف، در ذیل صفحه است
تقریر جدید:
****************
تقریر آقای وافی در وبلاگ:
دوشنبه ( 12 / 3 / 2012 )
سوال درباره ی معنای رکن و استخاره برای فهمیدن آینده ( تفأل ) و جواب استاد تا دقیقه ی هشت
بسم الله الرحمن الرحیم
بعضی ها گفته اند : چون کمالات بی نهایت است . پس نمی توان گفت : معصومین بالاتر نمی توانند بروند . کأنّه یک نحو محدودیتی برای آنها قائل شدیم اگر بگوییم مقامات آنها نمی تواند بالاتر رود . گویا به جایی رسیده اند و توقف کرده اند در حالیکه کمالات نامحدود است . من عرض کردم : صحیح است که کمالات بی نهایت است و چون حدّ یقف ندارد معصومین هم می توانند در این کمالات بالا بروند . ولی در عین حال یک مقامی دارند که بالارفتن برای آن مقام معنا ندارد یعنی اگر ظهور انوار معصومین را در عوالمی که متوسَّط الیهِ مقام وساطت فیض و نورانیت است ، در نظر بگیریم ، این حرف خوب است که بگوییم : عوالم برای خودشان تا بی نهایت می توانند کمالات مفروض داشته باشند . اما خود آن مقام نورانیت فعلیّت تامه دارد . بحث رسید به اینجا که مقام نورانیت وحدت حقه ی ظلّیه دارد . کأنّه همه ی بی نهایت ها در خودش است . همه کمالات بی نهایت عوالم دیگر از او ناشی می شود . اما مبادا تصور کنیم که خدا شد ! برای همین فرموده اند : ما را خدا نگویید ولی هر چه می خواهید بگویید و لن تبلغوا . مبادا به خاطر ضعفمان به مجرّد فهمیدن تصور این مقام ، قائل به الوهیتشان شویم . حضرت رسول (ص) به امیر المؤمنین فرمودند : اگر خوف آن نداشتم که در حق تو آنچه در حق حضرت عیسی گفتند ، بگویند ، درباره ات چیزهایی می گفتم که به هیچ گروهی مرور نکنی مگر اینکه أخذوا من تراب قدمک یتبرّکون به . با وجود این همه فضائلی که برای حضرت گفته شده است . اما کسی که مشی بر محکمات کند و به اشتباه نیفتد و مواظب خودش باشد و از اهل بیت جلو نیفتد ، می فهمد که دستگاه معارف خیلی وسیع است . یکی از معارف این است که : همین بی نهایتی که می تواند برود و به جایی هم نرسد ، خود همین بی نهایت یک جایی دارد که ایستاده و ثابت است و چیزی هم نمی شود به آن اضافه کرد . مثلا مجموعه ی اعداد طبیعی از یک شروع می شود و می رود تا بی نهایت و هیج نمی رسد که تمام شود . مجموعه اعداد صحیح مثبت و منفی هم بی نهایتی دیگر است .
سوال : آیا برهانی بر بی نهایت داریم ؟ استاد : در همین مجموعه اعداد طبیعی که از یک شروع می کنید ، آیا به جایی می رسید ؟ سائل : بالأخره چون غیر خدا است ، به خدا منتهی می شود . پس همان طوری که یک روزی شروع شد ، یک روزی هم تمام می شود . استاد : خلاصه می گویید یک تَهی دارد که یک عددی است . سائل : بله . استاد : آیا می توانید یک عدد به آن عدد اضافه کنید یا محال است ؟ سائل : محال نیست ولی اثبات بی نهایت بودنش را نمی کند . چون اگر بی نهایت باشد ، فرقش با خدا چیست ؟ خدا هم ته ندارد . استاد : شما می گویید : محال است غیر خدا وجود داشته باشد ؟ سائل : من هر چه فکر می کنم ، سر از وحدت وجود در می آورم . چون اگر بخواهم غیر خدا را تصور کنم ، باید ظرفی را تصور کنم که خدا در آن نیست و غیر خدا هست . استاد : من راهنمایی بودم که یکی از معلم ها سر کلاس گفت ( که بعد ها در شیعه در اسلام دیدم ) : یک کره ای را مثلا در نظر بگیرید و محیطش را ببرید تا بی نهایت . این کره چند تا ممکن است باشد ؟ یکی . این مثال خیلی خوب است که انسان با فهم آن ، بین بی نهایت بودن و تعدد ناپذیر بودن رابطه برقرار می کند . نمی شود بی نهایت دو تا باشد . ولی بعدا که فکر می کردم دیدم دومی هم برای کره پیدا کردم . در یک زمان دیگر . یکی کره ی دیروز که معدوم شده و یکی کره ی امروز . مرحله ی جدید این بود که کره ای را فرض بگیریم که هم در ابعاد ثلاثه و هم در بُعد زمانی بی نهایت باشد . دیروز تا بی نهایت گذشته و فردا تا بی نهایت آینده . این کره دیگر یکی است و فرض دومی ندارد ؟ بله که میشه . وقتی انسان عقلانیتش قوی شود و مراتب و انحاء ابعاد وجودی را درک کند ، مثلا می تواند دو تا کره در ابعاد چهارگانه تا بی نهایت فرض بگیرد اما یکی علت باشد و دیگری معلول یا یکی رقیقه یکی حقیقه یعنی در دو رتبه ی وجودی . با اینکه هر دو بی نهایت زمانی بودند ولی دو تا شدند . چرا ؟ به خاطر اینکه فقط در چهار بُعد بی نهایت فرض گرفته بود . بی نهایت یعنی برداشتن حد . حد حیث است نه جنس . وقتی می گوییم این خط بی نهایت است ، یعنی طرف راست و چپی که مال این خط است ، حدّش را بردار . نمی توانیم بگوییم که چون بی نهایت است همه جا را گرفت و دیگر دومی ندارد . چون همه جا را از حیث راست و چپ گرفت ولی می توانیم چند سانت بالاتر یک خط بی نهایت دیگر فرض کنیم . سائل : پس بی نهایت نبوده دیگه . استاد : از این دو حیث که بی نهایت است . بی نهایت یک مفهوم حیثی است . در آن حیثی که حد را برداشتیم دو تا معنا ندارد . وقتی می گوییم این خط نا محدود است ، در آن خوابیده که از حیث عرض محدود است یعنی مجاز نیستیم یک سانت بالاتر یا پایین تر برویم .
سائل : هر چه هم دو طرف خط را بی نهایت بگیریم ، بالأخره می رسد به خدا . پس فرض بی نهایت بودنش محال است . استاد : شما می گویید این خط بالأخره یک جایی می رسد . سائل : بله . استاد : اونجایی که شما می گویید متوقف می شود ، آیا می توانیم فرض بگیریم که آن ور تر برود یا نه ؟ سائل : محال است . استاد : چرا ؟ سائل : چون تهش می رسد به خدا . چون در ذهن من دو چیز هست : خدا و غیر خدا . این غیر خدا هر چه هم بخواهد وسیع شود ، خدا که نمی شود . سرش خداست ، تهش هم خداست . از طرف دیگر اگر بخواهم بگویم : خدا هست و غیر خدا ، در واقع خدا را محدود کرده ام . استاد : خب بر می گردیم به همان مثال عدد . چون عدد که خط نیست که بگوییم تهش به خدا می رسد . آیا عدد به جایی می رسد یا نه ؟ سائل : اصلا قبول ندارم که در خارج یک مجموعه ی اعداد بی نهایت وجود داشته باشد . استاد : یکی از براهین اقلیدس برهان بر این مطلب است که : عدد اول بی نهایت است . چه من باشم چه نباشم . چه من به آن یکی اضافه کنم چه نکنم . من آن را درک می کنم نه اینکه خلق کنم . لذا مؤسسات ریاضی هم افتخارشان این است که ما آخرین عدد اول را کشف کردیم . سائل : من می گم بالأخره آخرش خداست . استاد : این خدایی که می گویید آخرش هست ، می توانید فرض بگیرید که یک خرده گنده تر شود یا نه ؟ سائل : نه . استاد : چرا ؟ سائل : چون خدا حد ندارد . خط و عدد اول و آخر دارند ولی خدا اول و آخر ندارد . استاد : بی نهایت بودن خدا از سنخ بی نهایت بودن ابعاد مکانی نیست . بلکه بی نهایت وجودی است . اگر بگوییم خدا در ابعاد ثلاثه بی نهایت است ، سائل : خود بُعد با بی نهایت منافات دارد . استاد : بی نهایت یعنی برداشتن حد . چه چیزی را می خواهید بردارید ؟ سائل : چیزی را که نیست . استاد : چیزی را که نیست ؟!
سائل : یعنی حدی را که در خدا نیست ، تصور می کنیم و می گوییم : این در خدا نیست . استاد : اون حدی که می گویید نیست ، چیست ؟ سائل : نمی دانم . فقط می دانم یک چیز عدمی است . چون اگر برای خدا باشد برایش نقص است . استاد : این حدی که می خواهید از خدا نفی کنید ، یک چیز است یا چند چیز ؟ چند حیث است یا یک حد است ؟ سائل : گویا یک چیز بسیط است . استاد : یک حد بسیط است . بحث ما هم همین است . ما که می گوییم خدا بی نهایت است ، می خواهیم حد ها را از او نفی کنیم نه فقط یک حد را . سائل : بالأخره می خواهیم ماهیت حد را برداریم حالا به هر سنخ و صنفی . استاد : شما ماهیت را کلی می گیرید بعدش می گویید حد را بداشتیم . کلی را که نمی شود برداشت . مثل اینکه بگویم : کلی ی انسان را بزن ! کلی حد را هم نمی شود برداشت . اگر می خواهید بگویید من حد را برمی دارم یعنی هر حدی یک حیثی است . یک نحو خاصی است . من این ها را برمی دارم . مثلا من پشت این دیوار نمی بینم . این برای من محدویت است . این حد را از خدا بر می دارم . حد فقط بعد نیست . ندیدن { استاد فرمودند دیدن ولی ظاهرا منظورشان ندیدن بود } هم یک جور نقص است . برداشتن نقص دیدن غیر از برداشتن نقصِ { من که اینجا هستم ، آنجا نیستم است } . خدا هم اینجا است هم آنجا . چون حد ندارد . یعنی حد مکانی . خدا پشت دیوار را می بیند چون حد رؤیت ندارد . حد رؤیت هم یک حد وجودی است . سائل : اصلا مخفی ای برای خدا نیست که بخواهد که بخواهیم بگوییم سمیع و بصیر است . همه امور برای خدا حاضر است . برای خدا غیر مسموع و مبصوری فرض ندارد که بخواهیم بگوییم سمیع یا بصیر است . چون ما سمع و بصر داریم ، به ما گفته اند که خدا سمیع و بصیر است . روی این اساس هیچ بی نهایت دیگری غیر از خدا تصور نمی شود . هر بُعدی هم برای چیزی بی نهایت فرض کنید ، در همین بُعد محدود است چون تهش خداست . اگر هم بگوییم بی نهایت نسبی است ، مسخره است . چون دیگر در حقیقت بی نهایت نیست . استاد : یعنی شما می خواهید بفرمایید که وقتی می گوییم : خدا ، یعنی بی نهایت . یعنی چیز دیگری غیر از او نیست . خب چرا می گویید این بی نهایت دو تا بر نمی دارد ؟
سائل : چون با بی نهایتی که فرض کردیم منافات دارد . استاد : بی نهایت مفهومی است منعطف . یعنی وقتی می گوییم نهایت ندارد ، یعنی چی نهایت ندارد ؟ سائل : همان ذاتی که نمی دانیم چیست . استاد : بی نهایت یعنی چه ؟ سائل : یعنی چیزی که حد ندارد . استاد : این حد چیست که او ندارد ؟ همین حدودی که ما داریم . استاد : احسنت ، این حدود را ندارد . من هم دنبال همین هستم . شما اگر حیثیات در ذهنتان بسط پیدا کرد ، سائل : من از طرف محدود نمی خواهم جلو بیایم . از آن طرف جلو می آیم . استاد : به عبارت فنی و کلاسیک : بی نهایتِ بما لا یتناهی شدّة و مدّة و عدّة را فرض می گیرید و می گویید : این که دو ندارد . پس هر شیءی را بخواهند بی نهایت فرض کنند ، قبول نمی کنید . سائل : درست است . استاد : به هر حال بی نهایت عنوانی است سلبی . نهایت چیست که او ندارد ؟ حد چیست که اوندارد ؟ فوری می گویید یک سری . . . یعنی متعددش می کنید . آیا هر کدام از این سری ، با هم دیگر باید بی نهایت بشوند ؟ یا اینکه به صورت تک تک هم می توانیم حد را برداریم ؟ قطع نظر از دیگری . مثلا خط در طول بی نهایت است ولی در عرض محدود است . آیا این ممکن است یا نه ؟ سائل : اگر بخواهیم خط را در طول هم بی نهایت بگیریم ، در حقیقت جلوی بی نهایت بودن خدا را گرفته ایم . استاد : اگر بگویید وقتی به خدا می سد ، می ایستد ، پس خدا را هم محدود فرض کرده اید ! وقتی می گویید خدا نامحدود است ، خب این خط هم همراه خدا برود جلو و جایی توقف نکند . سائل : لذاست که نمی توانم خدا وغیر خدا را تصور کنم . استاد : شما قبول دارید که خدا بی نهایت است ؟ سائل : بله . استاد : خب چرا می گویید خط یک جا بایستد ؟ خب همراه خدا می رود جلو . سائل : خدا بی نهایت است نه به این معنا که برود . استاد : پس چطور جلوی رفتن خط را می گیرد ؟! شما می گویید خط به جایی رسید که تمام شد ؟ سائل : خط وقتی به خدا می رسد تمام می شود . استاد : پس خدا آنورتر نمی تواند برود ! سائل : نه ، خدا که تمام نشده است . استاد : اگر خدا تمام نشده ، پس خط هم همراه خدا برود . سائل : یعنی می خواهید بگویید خط یعنی خدا ؟ استاد : نه ، همراه خدا برود . همراه بی نهایتی ی خدا جلو برود . سائل : حالا که با خدا همراه شده ، آن ( هم ) خدا هست یا نه ؟ استاد : آن همراهی تا بی نهایت همراهی ی خداست در این حیث . همراهی خدا در طول نه در عرض . خدا در عرض هم هست .
سائل : در همان جا که آن خط هست ، خدا هم هست یا نه ؟ استاد : بله . ولی در یک حیث . در حالیکه خدا دربی نهایت حیث است . سائل : در همان حیث چی ؟ استاد : در آن حیث همراه خداست . هر چه برود ، خدا هست و او هم همراه خداست . اما این به این معنا نیست که خط شد خدا . چون خط یک حیث است . سائل : پس غیریت دیگر تصور نمی شود که این خط غیر خداست . استاد : چرا غیریت تصور نشود ؟ خدا بی نهایت است از جمیع جهات ولی این خط بی نهایتاست از حیث واحد . سائل : شما که می گویید : خط از حیث واحد بی نهایت است یعنی دیگر ته ندارد . استاد : از این حیث ته ندارد . سائل : من می گویم : ته ِ همین حیث به خدا می رسد . استاد : یعنی چه به خدا می رسد ؟ اگر خدا بی نهایت است ، پس چرا او را ته این خط می گیرید ؟ سائل : . . . استاد : خدا بی نهایت هست یا نه ؟ سائل : بی نهایت است . استاد : کجا می رسیم که خدا تمام شود ؟ سائل ک هیچ جا . استاد : پس چرا می گویید خط جلو نرود ؟
سائل : چون من خط را غیر خدا تصور کردم . استاد : غیر هم هست . سائل : وقتی غیر خدا باشد که امکان ندارد . . . استاد : خدای بی نهایت چرا جلوی حرکت خط را بگیرد ؟ این خط در ملک خدا دارد جلو می رود . شما هم که می گویید خدا بی نهایت است . سائل : پس این خط را بخشی از خدا می دانیم استاد : نه ، در ملک خداست . سائل : در ملک خداست یعنی غیر خداست ؟ استاد : خدا که بی نهایت است . پس هیچ جا خدا نمی آید جلوی این خط را بگیرد که از اینجا جلوتر نرو . چون بی نهایت است . خدا بی نهایت چه ممانعتی برای پیشرفت این خط ایجاد می کند ؟ چرا خدا بگوید از اینجا جلوتر نرو ؟ سائل : آیا عالمی که این خط در آن است ، همان عالمی است که خدا در آن وجود دارد یا یک عالم دیگری است ؟ استاد : این بستری است که خدا برایش فراهم کرده است . خدای بی نهایت برای خط بی نهایت بستر بی نهایت را فراهم کرده است . سائل : این بستر در این خدای بی نهایت هست یا نیست ؟ استاد : نه ، چون او خالق است و رتبه ی وجودیش فرق می کند . این بستر بی نهایتِ من جمیع الجهات نیست اما خدا بی نهایت ِ من جمیع الجهات است . سائل : اینکه می گویید : این بستر بی نهایت من جمیع الجهات نیست ، یعنی جایی است که خدا در آن جا نیست یت هست ؟ استاد : جا یعنی چه ؟ خود جا محدود است . إنّه عیّن الأین فلا أینَ له . خدا جا را جا کرده و لذا بی نهایت است . اگر جا بخواهد که محدود می شود . سائل : همان جایی که جا شده ، آیا وجود خدا در آن جا هست یا نه ؟ استاد : هم هست و هم نیست . داخل فی الأشیاء لا بالممازجة ، لا بالحلول . خارج عن الأشیاء لا بالمزایلة . سائل : همین برای من حل نمی شود . الآن همین جایی که این کتاب است ، بگوییم خدا هست یا خدا نیست ؟ اگر بگوییم خدا هست ، لازمه اش این است که خدا تجزیه شود و این بی نهایت جزئی ازاو باشد . اگر بگوییم خدا نیست ، لازمه اش همان حدی است که دارم از آن فرار می کنم . یعنی من هم می خوام از محدود بودن خدا فرار کنم هم در آن می افتم ! لذاست که می گویم نا متناهی نداریم . چون اگر آن نامتناهی را غیر خدا بدانیم ، تهش می رسد به خدا . استاد : از کجا می گویید اگر خدا در این هست ، پس محدوده در این هست . این پس را از کجا می گویید ؟ چون در همین علم امروز می گویند : این کتابی که دارید می بینید ، بخشی از آن را می بینید و واقعیتش گسترده تر است . سائل : پس بگوییم جزئی از خداست ؟ استاد : نه ، جواب مرا بدهید . می گویند این که دارید می بینید ، واقعیتش گسترده تر است . پس خدا می تواند در این باشد و در عین حال بیرون از آن هم باشد . سائل : ولی نمی توانیم لمس کنیم که چطور خدا هم می تواند در این باشد هم نباشد . یکی از حاضرین : مثل آدمی که در ذهن شماست که شما در همه جای آن آدم هستید و هیچ جای او هم نیستید . یکی دیگر از حاضرین خطاب به سائل : شما که می گویید خط در بی نهایت به خدا می رسد ، در همان سانتیمتر اول هم به خدا می رسد . سائل : قبول دارم . برای همین می گویم : همه چیز محدود است و هیچ بی نهایتی هم نداریم . حاج آقای مؤذن : تکان بخورد ، می خورد به خدا ! ( خنده شدید حضار ) . استاد : آن جایی که فرض می گیرید که دیگه نمی گذاریم جلوتر برود ، من میروم در همان نقطه و می پرسم : چرا جلوتر نمی رود ؟
سائل : چون به قول آقا خورده به خدا . استاد : خب ، همان اول هم بخورد به خدا . سائل : با این حساب بگوییم : ما در واقع بخشی از وجود خدا هستیم و در عین حالی که بخشی از وجود خدا نیستیم . هستیم تا این قضیه حل بشود و نیستیم تا محدودیت برای خدا حاصل نشود . همان داخل فی الاشیاء لا بالممازجه و خارج عناها لا کخروج شیء عن شیئ . اما برایم ملموس نیست که چطور در عین حالی که بخشی از خدا هستیم ، نیستیم . همه این حرف های من برای این است که خدا حد نخورد . به نظر من اگر بی نهایت فرض کردیم ، آنجایی که این بی نهایت هست اگر بگوببم خدا نیست ، به همین مقدار حد خورده است و اگر بخواهید بگویید جایی که بی نهایت هست ، خدا هم هست ، پس باید بگوییم آن بخشی از خداست . لازمه اش تجزیه ی خدا و اینکه بگوییم ما جزء خدا هستیم ، است . استاد : خب حالا اگربگوییم که ما جزء خدا هستیم ، خط بی نهایت می توانید فرض بگیرید یا نه ؟ سائل : خیلی راحت ، در این صورت همه چیز بی نهایت می شود . در حالیکه از مُسلّمات شیعه است که خدا غیر مخلوقش است . استاد : این جور خدایی از مسلمات شیعه است ؟! خدایی که جلوی خط را می گیرد و نمی گذارد جلو برود ؟! حضرت فرمودند ( إذا احتمال الزیادة احتمل النقصان ) اگر بخواهید اینجور از خدا دفاع کنید ، خدا را به جای بالا بردن پایین آورده اید . یعنی به خاطر فرار از محدودیت ، عین محدودیت را برای خدا فرض گرفته اید ! سائل : لذاست که گفتم قائل به عینیت بشویم . استا : چرا عینیت ؟ چرا فوری ملازمه می گیرید و می گویید : چون این خط تا بی نهایت می رود ، پس خداست !
سائل : چون در مسیری که دارد می رود اگر خدا هست پس این خط خدا می شود . اگر نیست ، پس اینجا خدا نیست . استاد : هر حدّی مصداقی است از یک طبیعی . این مصداق خودش می تواند در آن حیثیت بالفعلی که دارد ، بی نهایت شود . یک خط در نظر می گیریم از نقطه الف تا بی نهایت . خب خط دیگری را هم می توانیم از نقطه ی باء تا بی نهایت فرض بگیریم . چون دو فرد هستند . اما خود صرف الخط و طبیعت خط ، دیگر دو تا فرد ندارد . مطلب دیگر اینکه در خود طبیعت خط یک حد وجودی است . یعنی صرف الخط اگر چه دو تا و سه تا ندارد ولی در دلش خوابیده که عرض ندارد . یعنی مُقوّم خط این است که از نظر عرض محدود است . پس سک جور حدی را برداشتیم اما حد دیگر مُقوّم طبیعت آن است .
سائل : یعنی یکی از حیثیت های خدا در آن هست . استاد : صبر کنید معلوم می شود . اگر حیث عرض را هم برداریم ، می شود سطح بی نهایت . این سطح بی نهایت افرادی دارد بی نهایت و صرف السطحی هم داریم که بی نهایت است . این سه مرحله از بی نهایت . ولی به صرف السطح هم می رسیم ، باز از حیث عمق محدودیت در ذاتش خوابیده است . خب بُعد سوم را به آن اضافه می کنیم و یک محدودیت را بر می داریم . شد سه بُعد بی نهایت و سعه ی وجودیش رفت جلو . اگر کسانی باشند که در دو بُعدی زندگی کرده باشند و سه بُعد را ندیده باشند ، وقتی خدا را تصور می کنند ، می گویند : خدا که نمی شود بالا و پایین برود ! یعنی برای خدا هم بُعد سوم را ممکن نمی دانند . خب ، رسیدیم به حجم . حجم هم افرادی دارد . یکی از افرادش کره دیروز و فرد دیگرش کره امروز است و فرد دیگرش کره ای است بی نهایت زمان دارد ، فرد دیگرش کره زنده و فرد دیگرش کره ی غیر زنده است . یعنی کره ای که در چهار بُعد بی نهایت فرض گرفته ایم ، هنوز ساکت است از اینکه شعور هم دارد یا ندارد ؟ چون شعور بُعدی است که ربطی به طول و عرض و عمق و زمان ندارد . بُعد پنجم و کمال دیگری است . همچنین کره ای را فرض می گیریم که ببیند و بشنود و کره ای که نبیند و نشنود به معنای علم به مبصرات . می بینید که سمع و بصر بُعدی است غیر از طول و عرض و عمق . پس نباید وقتی گفتیم بی نهایت ، فقط یک چیز را در نظر بگیریم . پس وقتی به صرف الحجم رسیدیم ، در آن هم محدودیتی است که ربطی به بُع چهارم و زمان ندارد . بُعد چهارم را به آن اضافه می کنیم . جالب این است که الآن ما می گوییم : زمان بی نهایت . در حالیکه همین زمان بی نهایت چندین فرض دارد . اگر بگویید یک فرض دارد ، تازه یک فرد زمان را بی نهایت کرده اید . ما زمان ها داریم . اینی که ما فرض گرفته ایم ، یکی از افراد آن است . . افراد بُعد چهارم بی نهایت اند . بعدش می رسیم به صرف الطبیعه ی بُعد چهارم . از اینجا به بعد می رسیم به ابعاد جدید که در هندسه حالا می گویند : هندسه إن بُعدی . یعنی هر چه بُعد بخواهی اضافه کنی ممکن است . تا بُعدها چی باشه . بُعد هایی که الآن منظر ماست ، ریخت فلسفی دارد نه هندسی . از اینجا به بعد ابعاد می شود ابعاد وجودی که با مصداق و طبیعت سر و کار دارد . یعنی علم و لا علم و عالم و لا عالم افرادش می تواند افرادی باشد موجود که برود تا بی نهایت یعنی تا جایی که برسد به صرف العلم . ریخت صرف العلم چیزی است وراء فرد وجوداتی که با چیزهای خاصی در نظر می گیریم . می رسد تا جایی که می شود بی نهایت به توان بی نهایت . یعنی بی نهایت حیث متصور است چون کمالات بی نهایت است . این بی نهایت حیث که هر کدام هم خودش بی نهایت است . یعنی بی نهایت بار بی نهایت ضرب در بی نهایت . تازه این خدا نیست . حتی دون مقام معصومین هم است ! بلکه ظهور مقام آن هاست . همه ی این مطالب قابل تصور است بدون اینکه لازم باشد بگوییم معصومین خدا هستند . همین چیزی که بی نهایت ِ به توان بی نهایت حیثیات کمال وجودی را در خودش جمع کرده است ، خدا نیست . بلکه مخلوق است . لذا حضرت فرمودند : حدّدتَه . با اینکه راوی داشت حد ها را بر می داشت و می گفت : اکبر من کل شیء ، همین برداشتن حدها ، انغمار در محدودیت است . فرمودند : باید گفت : اکبر من أن یوصف . اگر می گوییم اکبریّت ، به معنای بی نهایت فضایی نیست . خدایی که بی نهایت فضایی است که خدا نشد . { احتمال دارد که اصل فضا از سریان نفس در بدن شروع می شود . اگر در عالمی بودیم که خدای متعال برایمان بدنی اینگونه قرار نداده بود ،اصلا فضا را تصور نمی کردیم }
سوال : آیا می شود گفت : دو نوع بی نهایت داریم : یک بی نهایتی که قابل درک ما است و بی نهایتی که مخصوص ذات واجب الوجود است . استاد : اصلا ذات واجب الوجود طوری است که سبقت دارد بر اصل نهایت و لا نهایت . یعنی خدای متعال بین حد و لا حد جدا می کند و خودش را نمی توانیم بگوییم محدود است یا لا محدود . ( بتجهیره الجواهر عُرف أن لا جوهر له ) اوست که طبیعت جوهریت را او تجهیر می کند . دیگر معنا ندارد که بپرسیم : جوهر خودش چیست ؟ لذا خدا بی نهایت نیست . بی نهایت اول الحد است ( بمضادته بین الامور عُرف أن لا ضد له ) او بر اصل حقیقت مضاده سابق است . دیگر نمی شود خودش ضد داشته باشد . اوست که اجازه ی سیر بی نهایت را می دهد . آنوقت می گویید بیاید جلویش را بگیرد ؟! او فراهم کننده و سابق بر همه ی این هاست . در اصول فلسفه جلد پنجم هم اشاراتی به این مطلب دارند . وقتی در الهیات خدا را اثبات می کنند و به بی نهایت می رسند ، می گویند : حق این است که حتی این تعبیر که ( خدا بی نهایت است ) خودش نوعی حد است . بلکه خدا از این هم بالاتر است . مراجعه کنید
لذا اینکه شما می گویید : خدا بی نهایت است ، از روز اول اهل بیت جلویش را گرفته اند . می گویند این که محدود شد . سائل : آخه خودشان در تعبیراتشان لیس له نهایة دارند . استاد : خب ، بادی همه را با هم جمع کنیم . لیس له نهایة یعنی نهایات . این نهایة یعنی مطلق النهایة . چون او غایة الغایات است فلا غایة له . او غایت غایت است نه اینکه این خط یک غایتی دارد و غایتش خداست . قبل قبل است به این معنا نیست که از قبل باید به یک جایی برسیم که بایستیم و آن خداست . قبّل القبل فلا قبل له یعنی اگر او قبل هر چیزی است به خاطر این است که او قبل را قبل کرده است . نه اینکه اگر قبل را بی نهایت فرض کنیم ، به جایی می رسیم که از خدا رد می شویم
حاصل عرض من این است که : اولین قدم رشد عقلانیت منطق ما این است که ترتّب ابعاد وجودی را درک کنیم . اگر توانستیم مراتب وجودی را منسلخ از بسط قوه ی خیال { قوه ی خیال تاب تصور بی نهایت را ندارد و از تصور آن غش می کند ولی اگر به صورت عقلانی بی نهایت را درک کنیم لذت هم می بریم و بی نهایت بودن مانع درک صحیح آن نیست . لازمه ی در ک بی نهایت هم درک خدا نیست . چون خدا را عرض کردیم که بی نهایت نیست . خلاصه مسأله لا حدّی منافاتی با تعقل لا حدّی ندارد }
پایان جلسه در دقیقه ی 59 ولی سوالات سائل ادامه دارد !
استاد : ترتب دو تا وجود و دو وجود در طول هم . . . در عرض او نیستند و لذا او به همه ی این ها احاطه ی ذاتی و وجودی دارد
استاد : عرض کردم که کره ای را فرض بگیرید بی نهایت حتی از حیث زمان . آیا می شود دوتا اینجور کره ای را تصور کرد ؟ بله ، یک کره ی اینجوری که زنده باشد و یکی که زنده نباشد . سوال : دومی در چه زمانی باشد ؟ اولی که همه ی زمان ها را گرفت استاد : بله ولی دو حیث است . به عبارت دیگر . . . سائل : وقتی تمام حجم ها و تمام زمان ها را بی نهایت فرض کردیم ، بیش از یک چیز تصور وجودی ندارد . استاد : چرا توانستید بالای یک خط بی نهایت خط بی نهایت دیگری را فرض بگیرید ؟ سائل : چون از این حیث محدود است . استاد : در اینجا هم وقتی تصور کنیم که دومی از حیث بُعدی که اولی فاقد آن است ، امکان فرضش هست . وقتی پای ابعاد دیگر به میان آمد ، فضا باز می شود و وجود دومی منافاتی با اولی ندارد به شرطی که ابعاد را وجودی ببینیم ، رتبه ها را کمال وجود ببینیم و کمال وجود را به سریان در فضا نبینیم
سائل : وقتی شما هم بی نهایت را می گویید و هم بحث بُعد را مطرح می کنید ، ذهن من به هم می ریزد . استاد : من نمی توانم تعریفی برای نفی بدهم مگر به تعریف منفی . شما می گویید : ( بی ) ولی من می خواهم بگویم بی ( بی ) است . منظور شما از (بی) چیست ؟ آخه (بی) مضاف الیه دارد . بی ی مطلق که نمی گویید . می گویید بی نهایت . سائل : هر چیزی که برای خدا تصور کنید غیر خدا می شود نهایت . استاد : خیلی خوب شد ! الآن این کتاب چیزی غیر خدا هست یا نیست ؟ سائل : هست . استاد : پس خدا شد محدود ! سائل : من هم توی همین ماندم . استاد : قبلا عرض کردم : چون خدا هیچ جا نیست ، همه جا هست . بلاتشبیه مثل نفس . سر انگشت پا نفس هست . چون دارید حس می کنید . در همین حال سر انگشت دست هم هست . هر دو جا هست و هیج جا هم نیست . می بینیم که نفس عین این دو جا هم نیست . پس چه مشکلی دارید که وقتی خدا در یک چیزی حاضر باشد ، می گویید باید همین جا باشد و اگر هم آنجا بخواهد باشد برایش در اینجا محدودیت می آورد . اینکه انگشت اینجاست و نفس هم اینجاست ، برای نفس محدویت آورده است ؟ سائل : طبق مقدمات عقلی که من تصور کرده ام ، صد در صد محدودیت است . البته چون نقل فرموده که بین خالق و مخلوق غیریت وجود دارد . . . استاد : نه عقل نه نقل . بلکه طبق ارتکاز ساده ی خودمان احساس که دارم که نفس در انگشت من حاضر است ، باعق محدودت نفس به اینجا می شود یا نمی شود ؟
سائل : می شود . استاد : پس چطور در همین حال همان نفس در انگشت دست هم حاضر است و اگر سوزن بزنند ، می فهمد ؟ سائل : خب این حس را خدا به من داده که می توانم این مطلب را درک بکنم . استاد : نمی شود که خدا درک محال را به ما بدهد . محدودیت آورد یا نه ؟ سائل ک بله الآن یک تکه ی نفس من در این جاست . استاد : پس چطور در انگشت دست هم من هستم ؟ سائل : من با اتصال به وجود خدا توانسته ام هم این را درک بکنم هم آن را . استاد : یعنی در این تکه خدا شده ام ؟ سائل : نه ، متصل به خدا شده ام . قوه ای است که خدا به من داده است . و گرنه از نظر استدلال نفس که اینجا حار است ، محدود به همین جاست . اگر کسی برایم مجرّد را اثبات کند ، استدلالم خراب می شود . استاد : خب ، در آن انگشت هم حاضر هست یا نیست ؟ سائل : یک تکه ی دیگرش هست . استاد : دوتاست یا یکی است ؟ سائل : دو تکه از یک چیز است . آن یک چیزی که می گویید یعنی دو تکه ی کنار هم است یا یک مُدرک است ؟ سائل : مُدرک واحد است . استاد : چه جور واحدی ؟ واحد تشکیل یافته از دوتا جزء ؟ سائل : واحد است اما اینکه دو چیز است ولی دو نقش دارد را به قدرتی که خدا به من داده می توانم درک کنم . استاد : خدا چگونه این قدرت را داده که با برهان شما سازگار است ؟ سائل : اینجا دیگه من نمی دانم . استاد : من توضیحش را عرض می کنم : من که اینجا هستم سائل : من نیستم ، جزء من اینجاست . استاد : صبر کنید . من که اینجا احساس می کنم به خاطر این است که این انگشت و نفس من دو رتبه ی وجودی هستند و به همین جهت است که درانگشت محدود نمی شود . این انگشت و آن نفس مدرکه دو بُعد و دو رتبه ی کمال هستند . چون نفس رتبه اش اکمل است ، اینجا می آید ولی محدود نمی شود . به همین جهت در انگشت دست هم حاضر است .
سائل : چرا نمی گویید یک تکه اش اینجاست و یک تکه اش آنجاست ؟ استاد : چون خلاف وجدانم است . چون یک نفرم و هر دو تا را دارم احساس می کنم . سائل : من که خودم را در انگشتم حس نمی کنم . درد را حس می کنم . استاد : آیا این دو واقعا دو تاست ؟ سائل : دو تاست با یک ادراک واحد . استاد : شما استدلال می کنید که وقتی اینجا آمد محدود می شود بعدش می گویید خدا محدودش نکرده است . سائل : من که نگفتم نفس محدود نیست . استاد : حضور نفس در این انگشت را می گویم . سائل : نفس در انگشت حضور ندارد بلکه ادراک می کند . استاد : همین ادراک محدود به اینجا هست یا نیست ؟ سائل : بله . استاد : خب خود مُدرک چطور ؟ سائل : خود او اینجا نیست بلکه در کل وجود ما سریان دارد . استاد : کل چیزی جز اجزاء نیست . سائل : شما می خواهید بگویید این اجزاء مادامیکه غیریت دارند نمی توانند درک واحد داشته باشند . استاد : بله ، واضح است . سائل : عین یک آینه است که اجزاء مختلف است ولی یک تصویر را نشان می دهد . استاد : یک تصویر نیست بلکه نورهایی است که از نقاط متعدد می آیند . سائل : درست است ولی با این حال یک تصویر می بینیم . استاد : نه ، یک تصویر نیست ، پخش است . اگر نصفش را بپشانیم ، نصف تصویر را نمی بینیم .
سائل : ولی وقتی بدون مانع جلوی آینه می ایستیم ، یک انسان کامل در آن می بینیم در حالیکه چیز بسیطی وجود ندارد استاد : این غیر از حضور نفس است . تصویر یک چیزی ندارد که در همه ی نقاط تصویر حاضر باشد . سائل : فهم این از درک من خارج است . چون استدلال قوی دارم استاد : از درکتان خارج نیست بلکه خلاف برهانتان است . شما برهان آوردید که این درک محدود است در انگشت . سائل : چون از خارج اثبات می کنیم که مجردی وجود ندارد ، مجبور می شویم قائل شویم که این ها اجزاء هستند و درک واحدشان هم به خواست خداست . استاد : خب خدا وقتی این درک را به ما داد ، آن واحد در انگشت محصور است یا نیست ؟ سائل : محصور است . استاد : شما که می گویید واحد است . سائل : این حس واحدی که دارم به خاطر اتصال به خداست . چه جوریه ؟ نمی دانم . استاد : بعد الاتصال محدود در این هست یا نیست ؟ سائل : محدود است ولی درکش واحد است نه اینکه مدرک واحد باشد . مدرک متشکل از اجزاء مختلف است ولی یک درک واحد دارد . چطور یک مدرک متشکل از اجزاء درک واحد دارد ؟ به اتصال الی الله . استاد : خب بعد از اینکه آن درک آمد ، سائل : این درک پخش شده در تمام اجزاء . استاد : یکی است و پخش شده یا وقتی پخش شد ، متعدد است ؟
سائل : درکم واحد است . استاد : چه جور واحدی ؟ واحدی که چسباندن پنجاه تا درست شده مثل تصویر ؟ سائل : نه ، درک چیزی غیر از من است . استاد : من آن أنا را می گویم . سائل : آن أنا واحد است . استاد : واحد تصویری است ؟ یعنی تکه تکه هستید و بهم چسباندنتان ؟ سائل : ملازمه ندارد که مدرک هم واحد باشد . درک واحد است ولی مدرک ذوالاجزاء است . اما اینکه چطور ذوالاجزاء درک واحد می کند ؟ یک موجود دیگری خارج از ذاتش این قدرت را به او داده که بتواند درک واحد کند استاد : بعد از اینکه این قدرت را به او داد ، یک امر واحد غیر متجزی ی غیر تصویری شد یا نه ؟ سائل : نشد . استاد : پس چطور بهش داد ؟ معدوم بهش داد ؟ آن قدرت را داد یا نداد ؟ سائل : داد . استاد : خب آن مقدور واحد است یا نه ؟ شما می گویید داد ولی لوازمش را نمی خواهید بار کنید ! یک چیز موجود بهش داد یا یک چیز معدوم ؟ سائل : قدرتی که داد موجود است . استاد : این موجود چگونه است ؟ سائل : ذوالاجزاء .استاد : یعنی پنج تاست ؟ اینکه واحد نشد . سائل : درکش واحد است ولی مدرک دارای اجزاء است . استاد : آن درک موجود است یا معدوم ؟ سائل : درک موجود است ؟ استاد : محدود در تک تک اجزاء هست یا نیست ؟ سائل : نه ، درک محدود به این ها نیست . استاد : پس چیزی است موجود و واحد و محدود در اجزاء هم نیست . . . تا دقیقه ی 78 ادامه داشت
در پایان به سائل محترم خسته نباشید می گویم !
*****************
تقریر آقای صراف:
22/12/1390
· در مورد استخاره و جایگاه آن
· کمالات بینهایت است و معصومین در این کمالات بالا میروند ولی این منافات ندارد با اینکه در مقامی هستند که فعلیت تامه است و این مقام وحدت حقه ظلیه دارد که همه بینهایت کمالات را در خود دارد.
· مجموعه اعداد طبیعی هیچ جایی حد یقف ندارد و مجموعه اعداد حقیقیی هم همینطور. اما شک نداریم که در دومی چیزهایی هست که در اولی نیست.
· بحثی در مورد بینهایت.
· هر حدی مصداقی از یک طبیعی است که میتواند در یک حیثیت بالفعلی که دارد بینهایت شود. در صرف الخط اگرچه حد نداریم که بخواهد دو بردار باشد اما در دلش خوابیده که عرض ندارد. همینطور میتوان پیش رفت و حدود را برداشت. تا جایی که بینهایت به توان بینهایت بشود.
الكافي (ط - الإسلامية) ج1 139 باب جوامع التوحيد ..... ص : 134
... بِتَشْعِيرِهِ الْمَشَاعِرَ عُرِفَ أَنْ لَا مَشْعَرَ لَهُ وَ بِتَجْهِيرِهِ الْجَوَاهِرَ عُرِفَ أَنْ لَا جَوْهَرَ لَهُ وَ بِمُضَادَّتِهِ بَيْنَ الْأَشْيَاءِ عُرِفَ أَنْ لَا ضِدَّ لَهُ وَ بِمُقَارَنَتِهِ بَيْنَ الْأَشْيَاءِ عُرِفَ أَنْ لَا قَرِينَ لَهُ ضَادَّ النُّورَ بِالظُّلْمَةِ وَ الْيُبْسَ بِالْبَلَلِ وَ الْخَشِنَ بِاللَّيِّنِ وَ الصَّرْدَ بِالْحَرُورِ مُؤَلِّفٌ بَيْنَ مُتَعَادِيَاتِهَا وَ مُفَرِّقٌ بَيْنَ مُتَدَانِيَاتِهَا دَالَّةً بِتَفْرِيقِهَا عَلَى مُفَرِّقِهَا وَ بِتَأْلِيفِهَا عَلَى مُؤَلِّفِهَا وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى- وَ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ فَفَرَّقَ بَيْنَ قَبْلٍ وَ بَعْدٍ لِيُعْلَمَ أَنْ لَا قَبْلَ لَهُ وَ لَا بَعْدَ لَهُ شَاهِدَةً بِغَرَائِزِهَا أَنْ لَا غَرِيزَةَ لِمُغْرِزِهَا مُخْبِرَةً بِتَوْقِيتِهَا أَنْ لَا وَقْتَ لِمُوَقِّتِهَا حَجَبَ بَعْضَهَا عَنْ بَعْضٍ لِيُعْلَمَ أَنْ لَا حِجَابَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ كَانَ رَبّاً إِذْ لَا مَرْبُوبَ وَ إِلَهاً إِذْ لَا مَأْلُوهَ وَ عَالِماً إِذْ لَا مَعْلُومَ وَ سَمِيعاً إِذْ لَا مَسْمُوع