سایت پایگاه مطالعات عثمانی

فتح قسطنطنیه؛ پایان یک افسانه برای مسلمانان و شروع تاریخی نو برای جهان

پایگاه مطالعات عثمانی: از مهمترین وقایع تاریخ اسلام و بلکه تاریخ جهان، فتح قسطنطنیه پایتخت امپراتوری روم شرقی به وسیله سلطان محمد دوم عثمانی بود که لقب فاتح را برای وی به ارمغان آورد. این شهر باستانی که در ابتدا توسط یونانیان بنا شده بود و بیزانتیوم نام داشت در سال ۱۹۶ میلادی جزئی از فتوحات رومیان شد و زمانی که در سال ۳۳۰ میلادی کنستانتین، پایتخت خود را از شهر رم به این مکان منتقل کرد نام شهر به کنستانتینوپول یعنی شهر کنستانتین تغییر نام یافت. نامی که اعراب به آن، قسطنطنیه می گفتند.

فتح قسطنطنیه خیلی مهم بود همه خلفا و سلاطین اسلامی، آرزوی فتح آنجا را داشتند؛ علاوه بر منافع مادی که مترتب فتح قسطنطنیه می شد فاتح آنجا به لحاظ معنوی مصداق حدیث پیامبر اسلام: «فلنعم الامیر امیرها …» قرار می گرفت که در صورت وقوع، اعتبار و آبروی بزرگی برای یک حکمران مسلمان محسوب می شد. به جهت سیاسی نیز این شهر به نوعی پایگاه اصلی مسیحیان اروپا بود که در مجاورت مسلمانان قرار داشت. فتح این شهر به مثابه گشوده شدن راه اروپا برای فتوحات بیشتر بود.

اولین حملات مسلمانان از سال ۶۵۳ میلادی (۳۳ هجری) آغاز شد. حملات مسلمانان در زمان خلفای اموی و عباسی نیز ادامه یافت و محاصره هایی که گاه تا چندین سال به طول می انجامید نتوانست آسیب جدی به قسطنطنیه وارد کند. چرا که این شهر دیوارهایی غیرقابل نفوذ و موقعیتی استثنایی داشت که کمک رسانی را برایش تسهیل می کرد.

با گذر زمان آرزوی فتح قسطنطنیه، رویایی غیر قابل دستیابی شده بود و برخی فتح آن را در آخرالزمان توسط مهدی موعود علیه السلام می دانستند. اما با ظهور عثمانیان و با دستگاه فتح غیر قابل کنترل آنها این مساله محقق شد.

اگرچه فتح قسطنطنیه پایان یک ماجرای طاقت فرسا و افسانه ای شیرین برای مسلمانان بود اما شروعی غیر قابل پیش بینی برای جهان را رقم زد. فتح این عروس شهر جهان و پایتخت دیرین بزرگترین امپراتور دیرپای تاریخ، خط سیر تاریخ جهان را دگرگون کرد.

با افتادن تنگه بسفر و مسیر دریای سیاه و مدیترانه به دست عثمانیان، مسیر بازرگانی اروپا با مشرق زمین به کلی مسدود شد و اقتصاد جنوا و ونیز و پرتغال و اسپانیا و بسیاری از ممالک دیگر با بحران جدی مواجه شد.

اروپاییان که به لحاظ نظامی در برابر ترکان درمانده شده بودند دست به کار شدند تا مسیرهای جدیدی را برای تجارت با مشرق زمین پیدا کنند. این دوره از تاریخ اروپا که به عصر اکتشافات دریایی معروف است منجر به کشف قاره آمریکا توسط کلمب (۳۹ سال بعد) دور زدن واسکوداگاما از دماغه امید نیک (۴۴ سال بعد) و سفر دور دنیای ماژلان (۶۸ سال بعد) شد که از نتایج آنی و بلند فتح استانبول بود

کشف آمریکا که موجب سرازیر شدن ثروت هنگفت آنجا به اروپا شد و کشف دماغه امید نیک و اتصال اقیانوس اطلس به اقیانوس هند از منتها الیه آفریقا که سرآغاز رسمی پدیده استعمار به حساب می آید و ضربه عاطفی اروپاییان از حادثه سقوط قسطنطنیه که منجر به ایجاد جنبش علیه مسلمانان و نهایتا سقوط کامل اندلس اسلامی گردید (۳۹ سال بعد) و تبعاتی که این موارد در خط سیر جهان داشت ما را به اهمیت این فتح الفتوح واقف می سازد

مساله مهم تر اینکه بسیاری از دانشمندان این شهر، قبل و بعد از محاصره، قسطنطنیه را به مقصد ایتالیا ترک کردند؛ گفته می شود آنان کتب بسیاری از علوم و ادبیات یونان باستان را با خود به ایتالیا منتقل کردند که با تکمیل صنعت چاپ در سال ۱۴۵۷ کمک بزرگی به انتشار این آثار صورت گرفت که سرآغاز اومانیسم بود اغراق نیست اگر اروپاییان، سقوط قسطنطنیه را نقطه عطفی در پایان قرون وسطی و آغاز رنسانس دانسته اند.

امیر اصلانی