بسم الله الرحمن الرحیم
السید حیدر بن علی بن حیدر العبیدلی الحسینی الآملی(720 - 787 هـ = 1320 - 1385 م)
السید حیدر بن علی بن حیدر العبیدلی الحسینی الآملی(720 - 787 هـ = 1320 - 1385 م)
سید حیدر آملی-ویکی‌شیعه
سید حیدر آملی-ویکی‌فقه
سید حیدر آملی-ویکی‌پدیا
میر حیدر آملی
مجسمه میر حیدر آملی در بلواری که به نام او ثبت شده، مازندران، آمل
زادهٔ ۷۲۰ هجری
آمل
درگذشت ۷۸۷
حله یا آمل
آرامگاه آمل
۳۴°۴۷′۲۹٫۵۵″ شمالی ۴۸°۳۰′۴۷٫۶۲″ شرقی
ملیت ایرانی
پیشه(ها) فیلسوف، عارف، عالم، مفسر، صوفی
آثار جامع الاسرار و منبع الانوار
تفسیر محیط الاعظم
عنوان علامه شیخ میر حیدرالدین
امام الصوفی
شیخ العارفین
بهاء الدین سید حیدر بن علی بن حیدر معروف به شیخ حیدر آملی یا میر حیدر آملی یا سید حیدر آملی (زاده ۷۲۰ هجری در آمل) عارف، صوفی و مفسر قرن هشتم است.[۱]
شهرت
نام او بیشتر به سبب نظریاتش دربارهٔ عرفان و حکمت مطرح شده‌است. میر حیدر را از بزرگ‌ترین عارفان شیعی می‌دانند.[۲] او دارای چهل رساله است که از جمله می‌توان به جامع الاسرار و منبع الانوار که برای تبیین دیدگاه‌های اهل تصوف و شیعیان است، اشاره کرد. وی تشیع و تصوف حقیقی را نزدیک به یکدیگر می‌داند.[۳]
زندگی
میر حیدر، در آمل چشم به جهان گشود و تا میان‌سالی به کارهای دیوانی و دولتی مشغول بود. اما در میانه عمر سودای دانش اندوختن در سر گرفت و رهسپار نجف شد.[۴]
جوانی و گذر عمر
حیدر آملی بخش بزرگ جوانی درخشان خود را در آمل در ایالت طبرستان گذراند. در اثر پیچ و خم زمانه و یورش مغولان نشانه‌ای از آثار قدیمی باقی مانده‌است. با توجه به وضعیت خانوادگی و مشاغلی که حیدر آملی در جوانی در دربار امیر به عهده داشته، زندگی او با یکی از پرآوازه‌ترین خاندان‌های فرمانروایی مازندران یعنی خاندان باوندیان (موسوم به کینخواریه) پیوند دارد. حیدر آملی با تجدید خاطره امیر که در خدمت او بوده، نسب او را به ساسانیان می‌رساند. در همان سالی که امیر به قتل رسید و خاندان باوندیان از میان رفت (۷۵۰ ه)، حیدر آملی تصمیم می‌گیرد تا به زندگی موفق و این جهانی خود پایان داده و به سوی خدا برود.[۵] هانری کربن زندگی سید حیدر را در سه قسم کلی بیان می‌دارد: یک) دوره ایرانی: تا ۳۰ سالگی (سال ۷۵۰)، دو) دوره اول عراقی (از سال ۷۵۲ تا ۷۶۸)، سه) دوره دوم عراقی، (از سال ۷۶۸ تا ۷۸۷). بر این اساس می‌توان تاریخ تولد سید حیدر را در آمل با اختلاف یک سال معلوم کرد:۷۲۰ (شاید ۷۱۹ اما به احتمال زیاد ۷۲۰).
سید حیدر بن علی بن حیدر عبیدلی حسینی آملی به یکی از خانواده‌های بزرگ سید آمل تعلق داشت. شهری که ساکنان آن از همان آغاز عالم بودند. اگر فاصله یک ساله میان حرکت از آمل و ورود به اماکن مقدس در سال ۷۵۱ را به حساب نیاوریم، می‌توانیم بگوییم که دوره ایرانی سید حیدر از سال ۷۲۰ تا ۷۵۰ هجری بوده‌است؛ بنابراین سید حیدر، آمل را در سال ۷۵۰ هجری ترک کرد، یعنی در همان سالی که امیر او به قتل رسید. خود او می‌گوید که در این زمان سی ساله بوده‌است. در این فاصله سید حیدر آموزش‌های اصلی را دیده و نخستین تجربه خود از زندگی را کسب کرده بود. او در جامع الاسرار می‌گوید که از همان آغاز جوانی و حتی کودکی با علاقه فراوان به مطالعه عرفان شیعی دوازده امامی پرداخت. زائر ما با ترک همه چیز، جز خرقه‌ای ژنده از مال دنیا نگه نمی‌دارد و برای زیارت اماکن مقدسه تشیع و سپس بیت‌المقدس و مکه قدم در راه می‌گذارد. بدین ترتیب دوره عراقی یا بهتر بگوییم نخستین مرحله این دوره آغاز می‌شود. سید حیدر به مکه و مدینه می‌رود، اما به علت وضع مزاجی به عراق بازمی‌گردد.[۶] تذکره نویسان می‌گویند که در نخستین مرحله این دوره، سید حیدر از تعلیمات دو عالم یعنی، مولانا نصیر الدین کاشانی حلی و فخرالمحققین محمد بن حسن بن مطهر حلی استفاده کرد. فخرالمحققین فرزند علامه حلی بود که در نزد نصیرالدین طوسی و کاتبی قزوینی تعلیم دید و خود یکی از اساتید کلام این دوره بود. سید حیدر از حسن بن حمزه هاشمی روایت می‌کند در سال ۷۶۱ از فخرالمحققین اجازه روایت دریافت کرد و به درخواست او رساله رافعه الخلاف را نوشت و برای مدتی به مکاتبه علمی با او پرداخت. یادآور می‌شویم که آخرین تاریخ تحریر رساله العلوم العالیه یعنی سال (۷۸۷ ه) مربوط می‌شود به زمانی که سید حیدر شصت و پنج سال بود. علامه حسن‌زاده آملی در اینباره می‌فرمایند: «فعلاً در جنب مسجد امام حسن عسکری (ع) در آمل قبری به نام میرحیدر آملی؛ ولیکن مسلم است که غیر از سید حیدر است.» زیرا ایشان خودش می‌نویسد: «من از آمل بیرون رفتم. وی در حله وفات کرده‌است.» پس از سال ۷۸۷ اثری از حیدر آملی در این جهان فانی نمی‌یابیم. این دوره از زمان حمله تیمور لنگ به مازندران دور نیست و دلیلی نداریم که سید حیدر به زادگاه خود بازگشته باشد. یا گفته می‌شود او را بعد مرگش به زادگاه خود آورده‌اند.
برج آرامگاهی سید میر حیدر آملی در مازندران
گفتنی است که سید حیدر آملی، دو معاصر همنام دارد:
سید حیدر بن علی که بایستی مؤلف کشکول در سال ۷۳۵ هجری بوده باشد.
سید حیدر بن علی بن حیدر که در سال ۷۵۹ (دقیقاً دو سال پیش از سید حیدر آملی) از فخر المحققین اجازه دریافت کرد؛ بنابراین سه شخصیت معاصر همنام، سید حیدر داریم که دو تن از آنان با اختلاف دو سال از یک استاد اجازه دریافت کرده‌اند.
البته این است که شخصی که در آرامگاه میر حیدر آملی دفن می‌باشد سید میر حیدر آملی است که با نام کامل سید میر سید حیدر آملی است.
میر حیدر آملی، عالم قرن هشتم، صوفیان را شیعیان خاص خوانده و می‌گوید: «یکی بر شریعت و دیگری بر حقیقت تمرکز یافته و هر دو در صراط مستقیم است؛ ولو هر یک دیگری را طرد کند؛ زیرا هر یک بخشی از حقیقت را دارد… ضروری است این دو گروه بکوشند از گروه دیگر، بخش دیگر حقیقت را فرا گیرند تا از هر جهت، به کمال دست یابند».[۷]
آثار
او آثار متفاوتی از علم تصوف و نگاه به امامان داشته‌است تفسیر قرآن و کتاب‌های بحث در علم و فلسفه از بزرگ‌ترین آثار کتب‌های فلسفه در جهان است که در اکثر دانشگاه‌های معتبر در حال تدریس می‌باشد. آثار گران‌بهایی از وی در موضوع‌هایی چون تفسیر قرآن با عنوان تفسیر محیط الاعظم، نص النصوص و رساله العلوم العالیه بر جای مانده‌است. نص النصوص، در حقیقت، شرحی بر فصوص الحکم ابن عربی است. هانری کربن، مستشرق فرانسوی، دو کتاب دربارهٔ سید حیدر آملی و نگاه عرفانی وی نگاشته که افراد مختلف آن‌ها را در قالب کتابی به‌نام «سید حیدر آملی: شرح احوال، آثار و آراء و جهان‌شناسی» به فارسی ترجمه کرده‌اند. این کتاب به زندگی‌نامه و معرفی سید حیدر آملی می‌پردازد.[۸][۹]
در سخنان بزرگان
صاحب ریاض العلما می‌نویسد: فاضل عالم جلیل مفسر فقیه محدث و از بزرگان علمای امامیه‌است و از تألیفات او تفسیری موسوم به محیط الاعظم می‌باشد؛ و بازمی‌گوید: من تعدادی از مسائل فقهی و کلامی را که سید آن‌ها را از فخرالمحققین، فرزند علامه پرسید و جواب‌هایی که به آن سوالات داده شده را دیدم.
پروفسور هانری کربن در مقدمه رصین و وزینش بر جامع الاسرار سید حیدر آملی می‌نویسد: سید حیدر آملی یکی از بزرگ‌ترین متفکران مذهب شیعه است که به سال ۷۲۰ هجری متولد شده‌است. او یکی از ارکان فلسفه و معنویت مذهب تشیع دوازده امامی است.[۱۰]
یادبودها
در سال ۱۳۸۱ دبیرخانه کنگره ملی علامه سید حیدر آملی توسط دانشگاه مازندران و گلستان دایر شد. بزرگداشت علامه به مدت دو روز با حضور و سخنرانی شخصیت‌های علمی و فرهنگی همچون حسن حسن‌زاده آملی و رضا استادی در دانشکده علوم دریایی محمودآباد و دانشگاه شمال برگزار شد. در حال حاضر دو تندیس یکی در زادگاهش و دیگری در مصر به عنوان یادمان وی ساخته‌اند.
جستارهای وابسته
جامع الاسرار و منبع الانوار
آرامگاه میر حیدر آملی
ابن ابی جمهور احسائی
حسن دوم باوندی
منابع
چقدر سید حیدر بن علی بن حیدر حسینی آملی را می‌شناسیم؟
علی از نگاه میر حیدر
جامع الاسرار
شیوه‌های علامه شیخ امام المیر حیدر آملی در تفسیر قرآن
علامه سید بها الدین حیدر بن آملی
Henry Carbun book mir hayydar Amuli
صوفیان ایرانی
موحد، «آملی»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۱۴.
آملی، سید حیدر، المقدمات من کتاب نص النصوص، تهران، قسمت ایرانشناسی انستیتو ایران و فرانسه: پژوهش‌های علمی در ایران، ۱۳۵۲ش.
کربن، سید حیدر آملی: شرح احوال، آثار و آراء جهان‌شناسی، ص۶۲–۶۵.
کربن، سید حیدر آملی: شرح احوال، آثار و آراء جهان‌شناسی، ص۲۳.
خالدی، احمد، سید حیدر آملی (گزارش زندگی و عرفان)، تهران: پژوهشکدهٔ فرهنگ و معارف، پاییز ۱۳۸۱
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ق.
حسینی و آقانوری، ۱۱۷–۱۳۰.
کربن، هانری، سید حیدر آملی: شرح احوال، آثار و آراء جهان‌شناسی، ترجمه: نوذر آقاخانی، تهران، انتشارات حقیقت، ۱۳۸۸ش.
آملی، سید حیدر، الکشکول فیما جری علی آل الرسول، بیروت: موسسة البلاغ، ۱۹۸۶م.
آملی، سید حیدر، تفسیر المحیط الأعظم، تحقیق سید محسن موسوی تبریزی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سوم، ۱۴۲۲ق.
نبو
قرآن
نبو
عرفان و تصوف
داده‌های کتابخانه‌ای ویرایش در ویکی‌داده
رده‌ها:
اسلام‌شناسان مسلمان سده ۱۴ (میلادی)اسلام‌شناسان مسلمان شیعهاسلام‌شناساناهالی آملاهالی ایران در سده ۱۴ (میلادی)خاندان حسینیدرگذشتگان ۱۳۸۵ (میلادی)روحانیان شیعه اهل آملرهبران مذهبی اهل ایرانزادگان ۱۳۱۹ (میلادی)صوفیان اهل ایرانعارفان شیعهعالمان مسلمانفقیهان شیعه دوازده‌امامیفیلسوفان اهل ایرانفیلسوفان فارسی‌زبان قرون وسطیفیلسوفان فارسی‌زبانمفسران قرآن شیعه دوازده‌امامی
الذريعةإلىتصانيفالشيعة، ج1، ص: 235
1236: إجازته
للسيد ركن الدين حيدر بن تاج الدين علي بن تاج شاه ابن السيد ركن الدين حيدر العلوي الحسيني، مختصرة تاريخها أواخر ربيع الثاني سنة 761، كتبها له على ظهر المسائل المهنائية لوالده العلامة و نسبه في نسخه الخزانة الرضوية المنقولة عن خط فخر المحققين هكذا (تاج الدين علي پادشاه بن السيد ركن الدين) و الظاهر أنه الصحيح و إنه غير السيد حيدر بن علي بن حيدر العلوي الحسيني الآملي العبيدلي المعروف بالصوفي و غير صاحب الكشكول فيما جرى لآل الرسول المؤلف سنة 735،
1237: إجازته
أيضا للسيد حيدر بن علي بن حيدر العلوي الحسيني الآملي الذي كتب بخطه جملة من المسائل الفقهية و الكلامية سألها من فخر المحققين بالحلة في آخر رجب سنة 759، فكتب فخر المحققين أجوبتها مصحوبة
الذريعةإلىتصانيفالشيعة، ج1، ص: 236
بإجازة مختصرة له في رواية الأجوبة عنه، قال في الرياض إني رأيت المسائل و الأجوبة مع الإجازة كما وصفت، و الظاهر تعدد المجازين.
الذريعةإلىتصانيفالشيعة، ج1، ص: 525
2560: الأركان
في فروع شرايع أهل الإيمان بلسان أرباب الشريعة و أهل العرفان للسيد العارف حيدر بن علي الحسيني العبيدلي الآملي الشهير بالصوفي صاحب كتاب جامع الأسرار المعبر عنه بجامع الحقائق أيضا، عبر عنه في ديباجة جامع الأسرار برسالة الأركان و قال إنها مشتملة على الأركان الخمسة التي هي الصلاة، و الصيام، و الزكاة، و الحج، و الجهاد شريعة و طريقة، و حقيقة، ذكره في الرياض و في مجالس المؤمنين و له التأويلات و المحيط الأعظم و غيرهما و قد فرغ عن بعضها سنة 787 و هو غير السيد ركن الدين حيدر المجاز من فخر المحققين ابن العلامة الحلي كما مر و غير السيد حيدر بن علي مؤلف الكشكول فيما جرى على آل الرسول الذي فرغ من تأليفه سنة 735.
2561: الأركان
الذريعةإلىتصانيفالشيعة، ج2، ص: 325
1289: الإمامة
للسيد العارف حيدر بن علي العبيدلي الحسيني الآملي تلميذ فخر المحققين و مؤلف التأويلات و منتخبه و المحيط الأعظم و غير ذلك ألفه بعد كتابه جامع الأسرار كما صرح به في أول جامعة الآتي في حرف الجيم و يظهر من الرياض أن اسمه الأمانة.
164: جامع الأسرار و منبع الأنوار
في علم التوحيد و أسراره و حقائقه و أسرار الأنبياء
الذريعةإلىتصانيفالشيعة، ج5، ص: 39
و الأولياء، للسيد العارف الحكيم المفسر حيدر بن علي العبيدلي الحسيني الآملي صاحب التأويلات في التفسير، ينقل عنه بهذا العنوان في مجالس المؤمنين في غير موضع، و يقال له جامع الأنوار أيضا كما حكى عنه كذلك في أول المجلس السادس كلامه الصريح في أنه إمامي اثنى عشري أوله (الحمد لله الذي كشف عن جماله المطلق حجاب الجلال المسمى بالكثرة) ذكر فيه أنه ألفه بعد منتخب التأويل و رسالة الأركان و رسالة الإمامة و رسالة التنزيه و هو مشتمل على ثلاثة أصول و في كل أصل أربع قواعد حاول فيه الجمع بين المتضادات و المتعارضات من أقوال الصوفية و توجيه كلماتهم بما ينطبق على الشريعة، رأيت منه عدة نسخ منها نسخه الحاج السيد نصر الله التقوي بطهران و هي بخط نور الدين محمد بن المولى علي تاريخها شهر الصيام (1075) و قال في الرياض (رأيت منه نسخه عليها خط الشيخ البهائي هكذا الذي أظن أن هذا الكتاب تأليف السيد الجليل السيد حيدر المازندراني رحمه الله، و له تفسير كبير بلسان الصوفية يدل على علو شأنه و ارتفاع مكانه انتهى صورة خط البهائي).
165: جامع الأسرار
شرح حال السید حیدر بن علی بن حیدر العبیدلی الحسینی الآملی(720 - 787 هـ = 1320 - 1385 م)