إذا ألف أو یاؤها بعد کسرة أو الواو عن ضمّ لقی الهمز طوّلا
فإن ینفصل فالقصر بادره طالبا بخلفهما یرویک درّا و مخضلا
170- کجی‌ء و عن سوء و شاء اتّصاله و مفصوله فی أمّها أمره إلی
و ما بعد همز ثابت أو مغیّر فقصر و قد یروی لورش مطوّلا
و وسّطه قوم کآمن هؤلا ء آلهة آتی للإیمان مثّلا
سوی یاء إسراءیل أو بعد ساکن صحیح کقرآن و مسئولا اسألا
و ما بعد همز الوصل ایت و بعضهم یؤاخذکم الآن مستفهما تلا
و عادا الأولی و ابن غلبون طاهر بقصر جمیع الباب قال و قوّلا
و عن کلّهم بالمدّ ما قبل ساکن و عند سکون الوقف وجهان أصّلا
و مدّ له عند الفواتح مشبعا و فی عین الوجهان و الطّول فضّلا
و فی نحو طه القصر إذ لیس ساکن و ما فی ألف من حرف مدّ فیمطلا
و إن تسکن الیا بین فتح و همزة بکلمة أو واو فوجهان جمّلا
180- بطول و قصر وصل ورش و وقفه و عند سکون الوقف للکلّ أعملا
و عنهم سقوط المدّ فیه و ورشهم یوافقهم فی حیث لا همز مدخلا
و فی واو سوآت خلاف لورشهم و عن کلّ الموءودة اقصر و موئلا
و ما بعد همز ثابت أو مغیّر فقصر و قد یروی لورش مطوّلا
و وسّطه قوم کآمن هؤلا ء آلهة آتی للإیمان مثّلا
سوی یاء إسراءیل أو بعد ساکن صحیح کقرآن و مسئولا اسألا
و ما بعد همز الوصل ایت و بعضهم یؤاخذکم الآن مستفهما تلا
و عادا الأولی و ابن غلبون طاهر بقصر جمیع الباب قال و قوّلا
مد البدل: ابتدا همزه سپس حرف مد آمده باشد
وجه تسمیه: حرف المد ابدل من همزة ساکنة
مثال :آمن /فی اول الکلمة
شبیه البدل: ما وقع علی هیئة البدل لکن الحرف المد فیه اصلی و لیس مبدلاً مثل رءوف،اسرائیل،قرآن/ فی وسط الکلمة
جمیع القراء الا الورش: قصر
الورش: ثلاثة مذاهب
١. قصر
٢. مشبعاً مقدار ست حرکات (مطوّلاً)
٣. توسط
١. حرف الهمز بعد ساکن صحیح قرآن: قصر فقط
٢. حرف الهمز بعد همزة الوصل:
٣. حرف المد بعد الهمز بدلاً عن تنوین نداءً نداءا فقط در حالت وقف پیش می آید/ مد العوض: لا یجوز مده اکثر من حرکتین عند احد من القراء
دو کلمه متفق فیه: یواخذکم/اسرائیل
دو کلمه مختلف فیه: آلان(الف دوم)/الاولی بعد از عادا در قرآن
آلآن
دو مد؛
ءالآن : دو تغییر در همزه دوم اول تبدیل به حرف مد و اشباع ۶ حرکت به خاطر سکون اصلی بعدش
وجه دوم تسهیل همزه بین بین بین الهمزة‌و الالف
ورش:
سه
رجوع شود به البدر الزاهر
عاد الاولی
برای اخراج الاولی بدون عادا
و ما بعد همز ثابت أو مغیّر فقصر و قد یروی لورش مطوّلا
مغیّر
ای ما غیر بواحد من انواعه الثلاثة :
ابدال
تسهیل: جا آل فرعون
نقل: بالاخره
ابن غلبون طاهر
از روات از ورش که مدعی قصر است فقط
و قوّلا
ای قوّل ورشاً ما لم یقل؛
شرح محمد عصام القضاة جلسه ٣١
*****************
و مدّ له عند الفواتح مشبعا و فی عین الوجهان و الطّول فضّلا
و فی نحو طه القصر إذ لیس ساکن و ما فی ألف من حرف مدّ فیمطلا
و إن تسکن الیا بین فتح و همزة بکلمة أو واو فوجهان جمّلا
180- بطول و قصر وصل ورش و وقفه و عند سکون الوقف للکلّ أعملا
و عنهم سقوط المدّ فیه و ورشهم یوافقهم فی حیث لا همز مدخلا
و فی واو سوآت خلاف لورشهم و عن کلّ الموءودة اقصر و موئلا
و عن کلّهم بالمدّ ما قبل ساکن و عند سکون الوقف وجهان أصّلا
سبب دوم مد : سکون
اقسام سکون: سکون اصلی و عارض
سکون اصلی در حال وقف و وصل موجود است؛ مدّ لازم(اسامی دیگر هم هست اما این اسم شایع است للزوم سببه و لزوم مدّه)
سکون عارضی در حال وقف
ما قبل ساکن
دو قسم : یکی در فواتح سور / دیگری در یک کلمه واحد
بحث از فواتح سور در بیت بعد خواهد آمد
قسم دوم را مد کَلِمی می گویند اگر بعد از آن حرف ساکن اصلی باشد به آن مد لازم مخفف می گویند و اگر بعد از آن حرف ساکن مدغم باشد به آن مد لازم مثقل
مثال اولی آلآن(همزه اول) فقط و مثال دومی زیاد است مثال الضالّین و الطامة
سه وجه:
قصر
توسط ۴ حرکت
اشباع ۶ حرکت
جلسه ٣٣
و مدّ له عند الفواتح مشبعا و فی عین الوجهان و الطّول فضّلا
و فی نحو طه القصر إذ لیس ساکن و ما فی ألف من حرف مدّ فیمطلا
و إن تسکن الیا بین فتح و همزة بکلمة أو واو فوجهان جمّلا
180- بطول و قصر وصل ورش و وقفه و عند سکون الوقف للکلّ أعملا
و عنهم سقوط المدّ فیه و ورشهم یوافقهم فی حیث لا همز مدخلا
و فی واو سوآت خلاف لورشهم و عن کلّ الموءودة اقصر و موئلا
و مدّ له عند الفواتح مشبعا و فی عینِِ الوجهان و الطّول فضّلا
مد لازم حرفی: حروف مقطعه
مجموعه حروف مقطعه:
١. سنقص لکم: وسط حرف مد، سه حرفی، آخر ساکن اصلی مد به اتفاق قراء
استثناء : اول آل عمران فیه وجهان: فتح میم و قصر یا اشباع آن
٢. حرف «عین» دو وجه توسط و اشباع
٣. الف
۴. حی طهر: حرف دوم مد، بعدش ساکن نیست مثل را،حا بدون همزه الف مطلق
مد له
ساکن اصلی: مرجع ضمیر
و فی نحو طه القصر إذ لیس ساکن و ما فی ألف من حرف مدّ فیمطلا
نحو طه: حروف قائمه علی حرفین الثانی منهما حرف مد لیس بعده سکون طا ها را
و ما فی الف: مجموعه چهارم
و إن تسکن الیا بین فتح و همزة بکلمة أو واو فوجهان جمّلا
180- بطول و قصر وصل ورش و وقفه و عند سکون الوقف للکلّ أعملا
و عنهم سقوط المدّ فیه و ورشهم یوافقهم فی حیث لا همز مدخلا
مد لین
حرف لین لا مد له
لین مهموز: بعد از لین همزه
توسط و اشباع ورش
مقصود از قصر در این بیت، توسط است
و فی واو سوآت خلاف لورشهم و عن کلّ الموءودة اقصر و موئلا
وسطن لینا ثلثن للبدل وامددهما معاً تفز بالامل
سوءات
چهار وجه:
١. قصر الواو مع قصر البدل
٢. قصر الواو مع توسط البدل
٣. قصر الواو مع اشباع البدل
۴. توسط الواو مع توسط البدل