حاج میرزا خلیل کمره‌ای(1316 - 1404 هـ = 1898 - 1984 م)
حاج میرزا خلیل کمره‌ای(1316 - 1404 هـ = 1898 - 1984 م)
میرزا محمدباقر کمره‌ای(1323هـ- 1905م، 1416هـ - 1995م)
خلیل کمره‌ای
' میرزا خلیل کمره ای.jpg
شناسنامه
نام کامل میرزا خلیل کمره ای
لقب میرزا خلیل
زادروز ۱۲۷۶ش/ ۱۳۱۷ ق
زادگاه كمره از توابع خمین ایران
تاریخ درگذشت مهرماه ۱۳۶۳ش
آرامگاه حرم حضرت معصومه، قم
اطلاعات علمی و مذهبی
استادان محمدحسین نائینی،عبدالکریم حائری
محمد حجت كوه كمری
شاگردان سید مرتضی عسکری، مرتضی حائری یزدی
سیدمحمود طالقانی
کتاب‌ها فرهنگ عاشورا، آراء ائمة الشیعة فی‌الغلاة
قبله اسلام، آراء ائمة الشیعة فی‌الغلاة
این جعبه:
نمایشبحثویرایش
برای دیگر کاربردها، کمره‌ای (ابهام‌زدایی) را ببینید.
خلیل کمره‌ای معروف به میرزا خلیل کمره‌ای (۱۳۱۷-۱۴۰۵ ق)، فقیه، مفسر و از فعالان عرصه وحدت اسلامی. وی در دوره تحصیل با امام خمینی هم درس و هم بحث بود. خلیل کمره‌ای پس از آنکه در ماجرای کشف حجاب به مخالفت برخاست، بازداشت شد و به تهران تبعید گردید. او از اولین روحانیانی است که در دهه ۲۰ و ۳۰ به فعالیت‌های مطبوعاتی روی آورد. وی در راستای وحدت اسلامی به کشورهای اسلامی سفر و با بزرگان مذاهب گفتگو می‌کرد. در جریان انقلاب اسلامی ایران در برخی از راهپیمایی‌ها شرکت کرد و در دوره جنگ عراق و ایران مقاله‌ای در حقانیت ایران نگاشت.
محتویات
۱ زندگی و تحصیلات
۱.۱ استادان
۱.۲ برخی از شاگردان
۲ آثار علمى
۳ دیدگاه‌ها
۳.۱ اندیشه همگرایی اسلامی
۴ فعالیت های مذهبی-سیاسی
۴.۱ انتقال اجباری و تبعید به تهران
۴.۲ تلاش برای اتحاد مذاهب اسلامی
۴.۲.۱ دیدار با شلتوت
۴.۲.۲ ارسال نامه به نیکسون
۵ درگذشت
۶ پانویس
۷ منابع
زندگی و تحصیلات
میرزا خلیل كمره‌ای در سال ۱۲۷۶ش (۱۳۱۷ ق) در كمره از توابع خمین به دنیا آمد و پس از طی مقدمات و سطوح در خوانسار، راهی اراك شد. او جزو اولین شاگردان عبدالکریم حائری یزدی در اراک بود و به همراه استاد، به قم آمد. كمره ای همچنین دروس فلسفه و خارج فقه را با آیت الله سید روح الله خمینی مباحثه میكرد. وی در قم در درس میرزا جواد ملكی تبریزی، شیخ عباس محدث قمی و سید محمد حجت كوه كمره ای شركت كرد و به درجه اجتهاد دست یافت. كمره‌ای در زمان رضاخان، به سبب مخالفت با كشف حجاب، به دستور شاه، زندانی و به تهران تبعید شد. وی بعدها به عنوان نماینده آیت اللَّه بروجردی به مصر رفت و از شیخ شلتوت، رییس دانشگاه الازهر به خاطر به رسمیت شناختن مذهب تشیع تشكر کرد. آیت اللَّه كمره ای در چندین نوبت به ریاست كنفرانس عالَم اسلام انتخاب شد و به سخنرانی پرداخت. وی همگام با مبارزات سیاسی به همراه آیت الله طالقانی در دوره دکترای دانشكده الهیات دانشگاه تهران نیز تدریس میكرد.[۱]
استادان
مجلس درس آیت الله میرزا خلیل کمره ای در مسجد فخرالدوله تهران.
شیخ عبدالکریم حائری یزدی
سید احمد جاده‌ای
محمدحسین نائینی
آخوند ملامحمد بیدهندی
سیدعلی اکبر بیدهندی
سیدابوالحسن رفیعی قزوینی
میرزا علی اکبر مدرس یزدی
میر سید علی یثربی کاشانی
میرزا جواد ملکی تبریزی[۲]
برخی از شاگردان
سیدمرتضی عسکری
سیدمحمود طالقانی
شیخ مرتضی حائری یزدی[۳]
مهدی بازرگان
يدالله سحابی
محمد خزائلی
ابراهيم بوذری
علی اكبر غفاری
سيد كريم اميری
زين‌العابدين رهنما[۴]
آثار علمى
تالیفات میرزا خلیل بر حول چهار محور دعوت اسلام یعنی مؤسس دعوت (پیامبر(ص))، کتاب دعوت (قرآن)، خانه دعوت (کعبه) و رهبران دعوت (ائمه) نگاشته شده است. وی به دلیل آشنایی‌اش با تاریخ اسلام، و توانایی در نگارش عمومی دینی‌ـ‌اجتماعی، مشارکتش در فعالیت‌های مطبوعاتی و همچنین داشتن دیدگاه‌های رایج در دهه ۲۰ و ۳۰ درباره وحدت اسلامی و تلاش برای تحقّق آنها، شهرتی خاص دارد. بیشتر آثار وی تاریخی است؛ اما به‌طور کلی، باید آثار او را در زمره آثار دینی‌ـ‌تاریخیِ این دوره به شمار آورد.
کتاب ملکه اسلام از آثار میرزا خلیل کمره‌ای
اسرار حج
آفاق کعبه
قبله اسلام
فرهنگ عاشورا
یک شب و روز عاشورا
کعبه یا مسجد الحرام
بیت‌المقدس و تحوّل قبله
آراء ائمة الشیعة فی‌الغلاة
اجتماع پیرامون خانه تقدس
ایران به نجد و حجاز و مصر
ندایی از سرزمین بیت‌المقدس
ملكه اسلام: شرح خطبه فدكیه
علی و ال‍زه‍راء: س‍رچ‍ش‍م‍ه آب حیات
فتاوی صحابی کبیر: سلمان فارسی
رساله مناسک و مسائل حج و عمره
قبله اسلام، کعبه یا مسجد الحرام
پیام ایران به نجد و حجاز و مصر
نهج البلاغه یا دائره المعارف علوی
عنصر شجاعت یا هفتاد و دو تن و یک تن ۸ جلد
کلید امن جهان (شرح خطبه حَجّة الوداع)
مختصری از کنگره رابطه عالم اسلامی در مکه
ارض النبوة جسر عظیم و هی جسر العباد للمعبود
معجزه تاریخ امام عظیم، حسین بن علی و عنصر امامت
نهیب پیغمبر (ص) به ملوک و امراء و فقها و علما از خَیف منی
پیام میلاد امیرالمؤمنین (ع) به سلاطین اهل قبله و وحدت کلمه و نقش امم متحده[۵]
دیدگاه‌ها
مهم‌ترین کار کمره ای تا پایان عمر، تلاش در جهت اتحاد مسلمانان جهان و به تعبیر خودش "توحید کلمه برای کلمه توحید" بوده است. میرزا خلیل، معتقد بود وظیفه اصلی روحانیت، پرداختن به امور معنوی است؛ از این روی، وی را نمی‌توان یک سیاستمدار و یا فعال سیاسی نامید، اگرچه پاره ای از فعالیت‌هایش جنبه سیاسی و اجتماعی به خود می‌گرفت.[۶]
اندیشه همگرایی اسلامی
از نظر کمره ای حمایت از قرآن و سنت (دو عامل اصلی وحدت در میان مسلمانان) راه حل وحدت است. این دو منبع بر آموزه‌ها و عناصر اصلی دین، توحید، نبوت و معاد تاکید دارند. او در کنار دو عامل یاد شده، بر شریعت و مناسک دینی در جهان اسلام تاکید دارد و معتقد است این مناسک، در تأمین وحدت جامعه بسیار اهمیت دارند. او عنصر قبله را نیز در تأمین وحدت بسیار مهم می‌داند و این امر به پشتیبانی فرمانروایان مسلمان نیاز دارد. از نظر او تعدد پرچم‌های ملل اسلامی، نه تنها به امر وحدت زیان نمی‌زند؛ بلکه نافع تر است، به شرط این که مؤید یکدیگر باشند و به هم کمک کنند. پرچم‌های زیاد از کثرت آرا حکایت دارد.[۷]
راه حل فوری او برای دستیابی به وحدت، استفاده از قدرت سیاسی (فرمانروایان مسلمان) و قدرت معنوی (علما و فقها) جهت رفع اختلافات و توهمات است. وی راه تفاهم فقها را گردش در بلاد اسلامی و دیدار از یکدیگر می‌داند و تبادل دانشجویان و طلاب در دروس فقه را برای حل اختلافات مذهبی پیشنهاد می‌کند. این امر از نظر او موجب خواهد شد تا تنفر و وحشت از یکدیگر کم گردد و بدانند که فقه اسلامی در همه مذاهب، مقتبس از کتاب و سنت است.[۸]
از نظر وی، ریشه‌های عزت اسلامی را در حج و قبله باید جست. این دو از نعمت‌های بزرگ الهی در گردهمایی بزرگ امت اسلامی هستند. مسلمانان هر روزه خود را برای ورود به سپاه حج و قبله مهیا می‌کنند و در سپاه محمد (ص) در می‌آیند و تحت امر او، و آموزه‌های او در راه امن دنیا آرایش خود را هر روزه نشان می‌دهند به همین دلیل نیابت در استقبال از قبله مادامی که انسان مکلف زنده است، پذیرفته نیست و خود فرد باید این وظیفه را به عهده گیرد.[۹]
الگوهای میرزا خلیل الگوی تاریخی است به نظر وی، وحدت بر اساس الگوگیری از گزارش های تاریخی اسلام امکان پذیر است. این الگو با توجه به اتقان در اسناد و استناد با اقبال عمومی رو به رو خواهد بود. چون یک الگوی خیالی نیست، بلکه محسوس و واقعی است. او هرچند در راه ارائه الگوی مورد نظر خود با نقادی از محافظه کاری‌های تاریخی می‌گذرد با این حال، نظریه‌های دیگر را طرح و نقد نکرده است.[۱۰]
فعالیت های مذهبی-سیاسی
انتقال اجباری و تبعید به تهران
در سال ۱۳۱۴ شمسی در رابطه با مخالفت شیخ عبدالکریم حائری یزدی با کشف حجاب اجباری رضا شاه، میرزا خلیل که رونوشت نسخه‌برداری شده تلگرام استادش به رضا شاه را نزد خود داشت، در اراک توقیف و شبانه به تهران منتقل و مستقیما تحویل بازداشت‌گاه شهربانی تهران گردید[۱۱] و پس از ۳۱ روز بازداشت انفرادی، با سپردن تعهد و التزام کتبی مبنی بر «عدم خروج از حوزه قضائی تهران (حتی حرم حضرت عبدالعظیم و شمیران)» آزاد شد. در سال ۱۳۲۴ شمسی، اشرف الملوک فخرالدوله (دختر مظفرالدین شاه قاجار) از وی دعوت کرد که امام جماعت مسجد فخرالدوله واقع در دروازه شمیران تهران را بپذیرد که مورد قبول او قرار گرفت.[۱۲]
تلاش برای اتحاد مذاهب اسلامی
آیت الله کمره ای بهمراه آیت الله طالقانی در سفر به مصر
فعالیت شاخص کمره‌ای تا پایان عمر تلاش در جهت اتحاد مسلمانان جهان و به تعبیر خودش «توحید کلمه برای کلمه توحید» بوده است:
در سال ۱۳۳۱ شمسی، به‌همراه سید محمود طالقانی، سیدرضا زنجانی و سید صدرالدین بلاغی در کنفرانس بین المللی شعوب المسلمین در کراچی پاکستان شرکت کرد.[۱۳] در یکی از روزهای کنفرانس، وی به ریاست کنفرانس برگزیده شد و در مورد اتحاد اسلامی بین ملل و دول مسلمان سخنرانی کرد.[۱۴]
او در سال ۱۳۳۸ شمسی، بنا به دعوت مؤتمر عالم اسلامی که در کشور اردن هاشمی تشکیل شده بود و با تائید سید حسین بروجردی به همراه سید محمود طالقانی به بیت‌المقدس سفر کرد.[۱۵] در این سفر، اکرم زعیتر یک نسخه از کتاب تالیفی خود «القضیة الفلسطینیة» را به کمره‌ای اهدا نمود که وی متعاقبا آن را جهت ترجمه از عربی به فارسی دراختیار اکبر هاشمی رفسنجانی قرار داد. این کتاب تحت عنوان «سرگذشت فلسطین یا کارنامه سیاه استعمار» منتشر شد.[۱۶][۱۷]
دیدار با شلتوت
در سال ۱۳۳۸ شمسی، باتفاق سید محمود طالقانی به قاهره سفر کرد و از طرف آیت الله بروجردی از فتوای تاریخی شیخ محمود شلتوت مفتی اعظم و رئیس دانشگاه الازهر مصر دائر بر جواز پیروی از مذهب شیعه جعفری به عنوان یکی از مذاهب رسمی اسلام تشکر نمود.[۱۸][۱۹]
در سال ۱۳۴۳ شمسی، پیامی برای ملک فیصل پادشاه عربستان سعودی ارسال داشت که ضمن اظهار نگرانی از تفرقه‌انگیزی‌های قومی و نژادی، از وی خواست که وسیله تفاهم و تقریب بین فقهای مذاهب اسلامی گردد. وی کتابی را که به عربی با عنوان ارض النبوه جسر عظیم (سرزمین نبوت پل بزرگی است) تالیف نموده بود به ملک فیصل تقدیم کرد و کوشید وظیفه اتحاد عمومی مسلمانان را به عهده او گذارده، وی را متقاعد کند که در ساختن این پل بزرگ نباید از معارف رسیده از امام علی(ع) غفلت کند.[۲۰]
در سال ۱۳۴۳ شمسی و در پاسخ به علمای کردستان ایران، ضمن بررسی دوران حیات و رهبری خلفای سه‌گانه، نتیجه گرفت که ایشان از صحابه و یاران پیامبر اسلام بودند و پیامبر اسلام هیچگاه به آنان توهین نمی‌کرده است و از این‌رو اهانت به خلفای سه‌گانه را جایز نمی‌داند.[۲۱]
در پایان اسفند ماه ۱۳۴۸ و آغاز فروردین ماه ۱۳۴۹ شمسی، ضمن شرکت در کنگره جهانی هزاره شیخ طوسی در مشهد، علاقه و اصرارش را برای اتحاد مذاهب اسلامی در این جمله خلاصه نمود: «امروز هر شیعه‌ای سنی و هر سنی، شیعه است».[۲۲]
در نوروز سال ۱۳۵۶ شمسی، بنا به دعوت شیخ احمد کُفتارو، مفتی اعظم کشور سوریه به دمشق عزیمت کرد و در جامع (دانشگاه) ابی النور درباره اتحاد مسلمین جهان سخنرانی نمود.
میرزا خلیل کمره‌ای در دانشگاه ابی النور سوریه
در تابستان سال ۱۳۳۰ شمسی، پس از تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت، میرزا خلیل در نامه‌ای به محمد مصدق نخست وزیر وقت، حق التالیف کتاب قبله اسلام را به ضمیمه «دعای تائید و بدرقه همت خدمتگزاران این کشور و این آب و خاک» به «دولت معظم شیعه» واگذار نمود.[۲۳]
در سال ۱۳۳۲ شمسی، در سفری به شهرهای رشت و بندر انزلی با مشاهده فلس (پولک) ماهیان خاویاری (اوزون برون) در زیر میکروسکوپ، فتوای حلال بودن مصرف این نوع ماهیان را صادر نمود.[۲۴]
ارسال نامه به نیکسون
در تابستان ۱۳۴۸ شمسی، نامه سرگشاده‌ای تحت عنوان «فتح بی‌غرور» به ریچارد نیکسون رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا نگاشت و ضمن تبریک، فتح کُره ماه و تحقق وعده قرآن، از وی خواست که به شکرانه اینکه این فتح آسمانی در زمان خدمت او انجام پذیرفته‌است، اولا به گرسنگان و آوارگان جهان عموماً و ثانیاً به خصوص به دو میلیون مسلمان آواره عرب در خاورمیانه که بیست سال است آواره و دربدرند، اجازه دهد بر سر خانه و لانه و آشیانه خود برگردند تا فتح دژ آسمان، فتحی همه جانبه باشد.[۲۵]
در سال ۱۳۵۳ شمسی، نامه‌ای به امضای اسقف اعظم فرانسوا ابومخ دبیر امور غیرمسیحیان واتیکان توسط سفیر واتیکان در تهران و سرپرست کلیساهای کاتولیک ایران، در مسجد فخرالدوله تهران به میرزا خلیل تسلیم شد. در این نامه، دوازده سئوال فلسفی از وی استعلام و استفسار گردیده بود. متن کامل فارسی پرسش‌ها و پاسخ‌ها به صورت نظم در کتابی تحت عنوان «افق قاب قوسین، سروش قدسی»منتشر گردیده‌است.[۲۶]
در شروع انقلاب اسلامی، به همراه سید محمود طالقانی در راهپیمایی روز تاسوعا برای دستیابی به اهداف و شعارهای انقلاب اسلامی، یعنی «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» شرکت کرد.[۲۷]
در شهریور ۱۳۵۹ پس از حمله نظامی عراق به ایران، میرزا خلیل با نوشتن مقاله مبسوطی در روزنامه اطلاعات تحت عنوان «این ننگ را عرب بکجا می‌برد؟» از موضع ایران مشروحا دفاع کرد.[۲۸]
درگذشت
میرزا خلیل کمره‌ای پس از مدت پنج‌سال بیماری که بارها در این مدت از سوی امام خمینی مورد تفقد قرار گرفت، در ۱۹ مهرماه سال ۱۳۶۳ش درگذشت. پیکر او پس از انتقال به قم، در حجره کنار مرقد شیخ فضل‌الله نوری واقع در صحن بزرگ حرم حضرت فاطمه معصومه (س) به خاک سپرده شد. به مناسبت درگذشت او از سوی آیت الله گلپایگانی و آیت الله نجفی مرعشی مجالس بزرگداشتی برگزار شد.[۲۹]
مؤسسه دارالمعارف در سال ۱۳۹۰ش کنگره علمی حماسه حسینی را با موضوع بررسی اهداف، انگیزه‌ها و وقایع نهضت عاشورا برگزار کرد، و به مناسبت آن کتاب های «عنصر شجاعت» و «یک و شب روز عاشورا» از آثار میرزا خلیل کمره‌ای، پس از پژوهش، تحقيق و ويراستاری در هشت جلد به چاپ رسيد.[۳۰]
پانویس
مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
افق حوزه، شماره۳۵۲، بنقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
افق حوزه، شماره ۳۵۲، بنقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
ناصر کمره ای، خبرگزاری فارس.
خبرگزاری کتاب ایران.
جلالی غلامرضا، الگوهای چهارگانه وحدت اسلامی و نظریه میرزا خلیل کمره‌ای، فصلنامه حوزه،شماره های ۱۵۵و۱۵۶،۱۳۸۹.
جلالی غلامرضا، الگوهای چهارگانه وحدت اسلامی و نظریه میرزا خلیل کمره‌ای، فصلنامه حوزه،شماره های ۱۵۵و۱۵۶،۱۳۸۹.
جلالی غلامرضا، الگوهای چهارگانه وحدت اسلامی و نظریه میرزا خلیل کمره‌ای، فصلنامه حوزه،شماره های ۱۵۵و۱۵۶،۱۳۸۹.
جلالی غلامرضا، الگوهای چهارگانه وحدت اسلامی و نظریه میرزا خلیل کمره‌ای، فصلنامه حوزه،شماره های ۱۵۵و۱۵۶،۱۳۸۹.
جلالی غلامرضا، الگوهای چهارگانه وحدت اسلامی و نظریه میرزا خلیل کمره‌ای، فصلنامه حوزه،شماره های ۱۵۵و۱۵۶،۱۳۸۹.
جعفریان رسول، جریان‌ها و سازمان‌های سیاسی مذهبی(۱۳۲۰-۱۳۵۷)، ص ۷۶۵.
پورتال اهلبیت (ع).
جعفریان رسول، سازمان‌ها و جریان‌های مذهبی-سیاسی ایران(۱۳۲۰-۱۳۵۷) ص۷۶۸.
پورتال اهلبیت (ع).
پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی مرکز تنظم و نشر آثار امام خمینی ره.
جعفریان رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی ایران(۱۳۲۰-۱۳۵۷) ص۷۶۸.
پرتال اهلبیت (ع).
جعفریان رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی ایران(۱۳۲۰-۱۳۵۷) ص۷۶۸.
پرتال اهلبیت (ع).
سایت وارثون.
سایت وارثون.
سایت وارثون.
پورتال اهلبیت (ع).
پورتال اهلبیت (ع).
سایت وارثون.
سایت وارثون.
پورتال اهلبیت (ع).
افق حوزه، شماره ۳۵۲، بنقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
افق حوزه، شماره ۳۵۲، بنقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
کتاب «عنصر شجاعت» حاج ميرزا خليل كمره‌ای رونمايی شد
منابع
جعفریان، رسول، سازمان‌ها و جریان‌های مذهبی-سیاسی ایران(۱۳۲۰-۱۳۵۷).خانه کتاب، تهران ۱۳۸۷.
جلالی، غلامرضا، الگوهای چهارگانه وحدت اسلامی و نظریه میرزا خلیل کمره‌ای، فصلنامه حوزه،۱۳۸۹. شماره‌های ۱۵۵و ۱۵۶.
افق حوزه، شماره ۳۵۲، بنقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی مرکز تنظم و نشر آثار امام خمینی
مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی
خبرگزاری کتاب ایران
پورتال اهلبیت (ع)
سایت وارثون
خلیل کمره‌ای
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
حاج میرزا خلیل کَمَره‌ای (زادهٔ ۱۲۷۷ در دهکده فرنق، درگذشتهٔ ۱۳۶۳ در تهران) نویسنده، محقق و فیلسوف الهی معاصر بود که بیشتر به سبب تلاش در جهت اتحاد مذاهب اسلامی شناخته می‌شود.
آیت‌الله حاج میرزا خلیل کمره‌ای آیت الله حاج میرزا خلیل کمره ای.png
تولد ۱۲۷۷ شمسی
دهکده فرنق کمره
استان مرکزی
ملیت ایرانی
مذهب اسلام - شیعه دوازده‌امامی
تحصیلات حوزه علمیه اراک، حوزه علمیه قم
استادان عبدالکریم حائری یزدی
علی اکبر مدرس یزدی
حرفه نویسنده، محقق، مورّخ، محدّث
عنوان فقیه شیعه، فیلسوف الهی
فعالیت شاخص اتحاد مذاهب اسلامی
همسران زهره فردوسی (۱۳۰۹-۱۲۹۹)
عذرا جوادیان (۱۳۶۳–۱۳۰۹)
فرزندان مجتبی، مقدسه، محسن، حورا، ناصرالدین، ابوالحسن، مولود، محمد، علی، اقدس، امیر حسین، احمدرضا
درگذشت ۱۹ مهر ۱۳۶۳- تهران
ن ب و
میرزا خلیل تحصیلات خود را در حوزه‌های علمیه اراک وقم نزد عبدالکریم حائری یزدی آغاز نمود و در میان سالی به آموزش دروس مختلف اسلامی و فلسفی در قم و سپس در تهران مشغول گشت. معروفترین کتب وی «افق وحی»، «شرح نهج البلاغه (آسمان و جهان)»، «قبله اسلام»، «هفت جلد کتاب عنصر شجاعت یا هفتاد و دو تن و یک تن» و «بیت‌المقدس و تحول قبله» است. پاسخ‌های وی به دوازده سئوال فلسفی واتیکان به نظم درآمد و بصورت کتابی جداگانه منتشر شد. کمره‌ای به نمایندگی از طرف سید حسین بروجردی به قاهره عزیمت و از شیخ محمود شلتوت مفتی اعظم و رئیس دانشگاه الازهر مصر بخاطر فتوای تاریخی‌اش مبنی بر جواز پیروی از مذهب شیعه دوازده امامی تشکر نمود. وی بیش از سه دهه امام جماعت مسجد فخرالدوله در تهران را به عهده داشت و به مدت پنج سال در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران در مقطع دکتری به تدریس احادیث وحی مشغول بود.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹]