بسم الله الرحمن الرحیم
الشيخ محمدحسين الحائري الإصفهاني-صاحب الفصول(000 - 1254 هـ = 000 - 1839 م)
الشيخ محمدحسين الحائري الإصفهاني-صاحب الفصول(000 - 1254 هـ = 000 - 1839 م)
الشيخ محمدتقي الرازي الإصفهاني-صاحب هداية المسترشدين(1186 - 1248 هـ = 1773 - 1833 م)
الشيخ عبدالرحيم صاحب‌الفصول(1294 - 1367 هـ = 1877 - 1948 م)
الذريعة إلى تصانيف الشيعة، ج11، ص: 205
1234: الرسالة الصومية
للشيخ محمد حسين صاحب الفصول المتوفى (1254) موجودة في مكتبة (الطهراني بسامراء) مرتبة على فصول و هي فارسية عملية.
الذريعة إلى تصانيف الشيعة، ج16، ص: 241
959: الفصول الغروية في الأصول الفقهية
للشيخ محمد حسين بن محمد رحيم (عبد الرحيم) الطهراني الأصفهاني الحائري، المتوفى 1250 كما في نجوم السماء و هو أخو الشيخ محمد تقي صاحب الحاشية الكبيرة على المعالم. قيل لما رآه أخوه قال: ليس فيه نقص الا نقطة واحدة، مشيرا إلى أنه فضول. و قد أكثر فيه من الاعتراض على المحقق القمي، و هو كتاب متداول بين الطلبة، و كان الحاج مولى هادي الطهراني تلميذ صاحب الفصول ماهرا في تدريسه لقنه منه جم قفير، و أول ما طبع كان بنفقته، ثم لحقه سائر الطبعات إلى أن وصل ثمنه بأقل من قرانات. أوله: [الحمد لله الذي أرشدنا إلى معالم الشريعة و معارج اليقين ...] و مرت الحواشي و التعليقات عليه، و فرغ منه يوم الجمعة التاسع عشر من ذي الحجة 1232. ترجمه في جنة النعيم ص 526 و ذكر وفاته في 1261 و هو غلط جزما، لأن الميرزا الشيرازي ورد العراق بعد موت السيد كاظم الرشتي في 1259 و السيد كاظم مات بعد صاحب الفصول بسنين. و يأتي للمؤلف الفقه الاستدلالي.
أعيان الشيعة، ج9، ص: 233
الشيخ محمد حسين بن عبد الرحيم الرازي
الأصل الحائري المسكن و المدفن صاحب الفصول توفي في كربلاء سنة 1261.
الفقيه الأصولي الشهير أخذ عن أخيه الشيخ محمد تقي صاحب هداية المسترشدين و عن الشيخ علي ابن الشيخ جعفر و اختار الإقامة في كربلاء فرحل اليه الطلاب و أخذ عنه جماعة من العلماء مثل الحاج ميرزا علي تقي و الميرزا زين العابدين الطباطبائيين و له مؤلفات في الأصول منها الفصول و هي من كتب القراءة في هذا الفن أورد فيه مطالب القوانين و حلها و اعترض عليها و هو مشهور عند أهل هذا النوع و أحفاده موجودون في كربلاء و أصفهان خلف ولدين الشيخ عبد الحسين مات بكربلا و الشيخ باقر مات باصفهان.
موسوعة طبقات الفقهاء، ج13، ص: 576
4320 صاحب الفصول «2»
(..- 1255 ه) محمد حسين بن محمد رحيم الايوانكيفي الطهراني، الأصفهاني، الحائري، صاحب «الفصول».
كان فقيها مجتهدا، ماهرا في الأصول، مدرسا، من كبار علماء الإمامية.
ولد و نشأ في ايوان كيف (على بعد ثمانية فراسخ من طهران).
و درس المقدمات في طهران.
و حضر في أصفهان على أخيه محمد تقي «1»، و لازمه مدة طويلة، و استفاده منه كثيرا.
و ارتحل إلى العراق، فاتخذ كربلاء موطنا له، و كانت يوم ذاك من مراكز العلم الشهيرة.
و شرع في التدريس، فبرع و قصده الطلاب، و سعى في نشر العلم و إحياء الشريعة، حتى اشتهر، و أصبح مرجعا في التدريس، و من الفقهاء البارزين.
تتلمذ له و تخرّج به فريق من العلماء، منهم: ابنه عبد الحسين، و السيد علي نقي بن حسن بن محمد المجاهد بن علي الطباطبائي الحائري، و السيد زين العابدين بن حسين بن محمد المجاهد الطباطبائي، و زين العابدين الگلپايگاني (المتوفّى 1289 ه)، و السيد حسين بن محمد الكوهكمري التبريزي ثمّ النجفي، و علي بن خليل بن علي الخليلي الطهراني النجفي، و السيد حسن بن علي ابن محمد باقر الأصفهاني الشهير بالمدرس (المتوفّى 1273 ه)، و عبد الرحيم البروجردي (المتوفّى 1277 ه)، و السيد صادق بن مهدي البصروي الشهير بسنگلجي، و السيد عبد الوهاب الرضوي الهمداني، و غيرهم.
و صنّف كتاب الفقه الاستدلالي، و كتاب الفصول الغروية في الأصول الفقهية «2» (مطبوع) قال عنه الطهراني: إنّه شاهد على جلالة مؤلفه و كونه من الفحول الجامعين للمعقول و المنقول. و قد اختصره السيد صدر الدين محمد علي ابن إسماعيل الصدر و أسماه «خلاصة الفصول».
و له رسالة عملية في العبادات باللغة الفارسية.
توفّي بالحائر (كربلاء) في جمادى الأولى سنة خمس و خمسين و مائتين و ألف «1»، و قيل غير ذلك.
فهرس التراث، ج2، ص: 131
صاحب الفصول (- 1254)
«1» محمد حسين بن عبد الرحيم الأصفهاني الطهراني الحائري.
مما قال شيخنا العلامة: «مؤسس معروف من كبار العلماء، ولد في أيوانكي، و نشأ بها، و أخذ مقدمات العلوم في طهران، و حضر على أخيه الشيخ محمد تقي، ثم هاجر إلى العراق و سكن كربلاء حتى عدّ في مصاف علماء عصره، و أصبح مرجعا عامّا للتدريس و التقليد، و تخرّج من معهده جمع من العلماء، و كان كثير التشنيع على الشيخية حتى ضعّف نفوذهم و كسر شوكتهم، و توفي سنة 1254 ه، و هو يروي عن أخيه الشيخ محمد تقي صاحب الحاشية».
أسند إليه المرعشي في الإجازة الكبيرة: 81.
من آثاره:
الفصول في الأصول
طبع طبعة حجرية سنة 1261 ه، و هو من أشهر آثاره، يغلب عليه فيه روح الجدل، و حدثني شيخي الشيخ يوسف الخراساني قدّس سرّه (ت/ 1395 ه) حينما كنت أدرس المعالم عليه: إنّ أخاه الشيخ محمد تقي لمّا رأى الكتاب قال: «إنّه يحتاج إلى نقطة» مشيرا إلى تبديل إلى الصاد المهملة إلى المعجمة.
محمدحسین حائری اصفهانی
محمد حسین حائری اصفهانیاطلاعات فردی
نام کامل: محمدحسین بن عبدالرحیم حائری اصفهانی
لقب: صاحب فصول
زادگاه: ایوانکی- تهران
محل زندگی: کربلا
تاریخ وفات: جمادی الاول ۱۲۵۵، یا ۱۲۶۱ و یا ۱۲۵۴ق
محل دفن: حرم امام حسین(ع)
شهر وفات: کربلا
خویشاوندان
سرشناس: عبدالرحیم فصولی • محمدتقی رازی
اطلاعات علمی
استادان: شیخ علی کاشف الغطاء، محمدتقی اصفهانی
شاگردان: عبدالحسین فرزندش، سید حسین کوه کمره‌ای، سیدحسن مدرس و زین‌العابدین مازندرانی
محل تحصیل: تهران، اصفهان، کربلا
سایر: تدریس در حوزه علمیه کربلا
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
اجتماعی: مبارزه با گسترش شیخیه در کربلا و امامت جماعت در حرم امام حسین(ع)
محمدحسین بن عبدالرحیم حائری اصفهانی (درگذشت حدود ۱۲۶۱ق) معروف به صاحب فصول از اصولیان و فقیهان شیعه در قرن سیزدهم قمری است. وی در اصفهان نزد برادرش محمدتقی و در کربلا نزد شیخ علی کاشف الغطاء شاگردی کرد. سیدحسن مدرس و سید حسین کوه کمره‌ای از جمله شاگردان او بودند. مهم‌ترین اثر وی الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه است که به جهت نگارش آن به صاحب فصول مشهور شد. مبارزه با گسترش فرقه شیخیه در کربلا و امامت جماعت در حرم امام حسین(ع) از فعالیت‌های وی در کربلا است.
محتویات
۱ زندگی‌نامه
۱.۱ نوادگان
۲ فعالیت‌های علمی
۲.۱ شاگردان
۲.۲ آراء و نظریات علمی
۲.۳ آثار
۳ فعالیت‌های اجتماعی
۴ تبارنامه
۵ پانویس
۶ منابع
زندگی‌نامه
شیخ محمدحسین در ایوانکی در نزدیکی تهران به دنیا آمد او تحصیلات را در تهران آغاز کرد سپس در اصفهان نزد برادرش شیخ محمدتقی اصفهانی، نویسنده هدایة المسترشدین شاگردی کرد.[۱] پس از آن به کربلا مهاجرت کرد و تا پایان عمر در آنجا ساکن شد. گفته شده است وی در کربلا به مرجعیت دینی و علمی رسید.[۲] وی نزد شیخ علی بن جعفر نیز شاگردی کرد[۳] و در جمادی الاول ۱۲۵۵ق.[۴]، یا ۱۲۶۱ق[۵] و یا ۱۲۵۴ق[۶] در کربلا درگذشت و در حرم امام حسین(ع) در کنار مقبره سید مهدی طباطبایی به خاک سپرده شد.[۷]
نوادگان
نوادگان او در کربلا از نسل عبدالحسین و در اصفهان از نسل محمدباقر سکونت دارند.[۸] شیخ عبدالرحیم فرزند عبدالحسین معروف به شیخ عبدالرحیم فصولی نوه او است که در سال ۱۳۴۵ق، پس از مذاکراتی با ملک عبدالعزیز سعودی (پادشاه وقت عربستان) رضایت او را برای بازسازی بخشی از قبور ائمه بقیع جلب کرد.[۹][۱۰]
فعالیت‌های علمی
شاگردان
عبدالحسین فرزندش
سید علی نقی بن حسن بن محمد مجاهد بن علی طباطبائی حائری
سید زین العابدین بن حسین بن محمد مجاهد طباطبائی
زین العابدین گلپایگانی (متوفّی ۱۲۸۹ق)
سید حسین کوه کمره‌ای
علی بن خلیل بن علی خلیلی تهرانی نجفی
سید حسن اصفهانی مدرس[۱۱](متوفّی ۱۲۷۳ق)
عبدالرحیم بروجردی (متوفّی ۱۲۷۷ق)
سید صادق بن مهدی بصروی مشهور به سنگلجی
سید عبدالوهاب رضوی همدانی[۱۲]
شیخ جعفر شوشتری[۱۳]
سید حسین بروجردی[۱۴]
زین‌العابدین مازندرانی
آراء و نظریات علمی
شیخ محمدحسین اصفهانی از جمله فقیهانی است که تقلید از غیر اعلم را هم جایز میدانند. مستند آنان دلائلی از جمله به این است که در آیات و روایات مورد استناد در موضوع تقلید، قید اعلمیت نیامده است و از ین‌رو به طور برابر فتوای اعلم و غیر اعلم را در برمی‌گیرد.[۱۵]
بر اساس برخی تحقیقات، نخستین عالم شیعی که سخن از حکم ثانوی به میان آورده است شیخ محمدتقی اصفهانی است.[۱۶] پس از وی، شیخ محمدحسین، از احکام اولیه و ثانویه به «التکالیف الأصلیة و العارضیة» تعبیر کرد.[۱۷]
آثار
کتاب الفقه الاستدلالی
کتاب الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة؛ در سال ۱۲۶۱ق چاپ سنگی شد.[۱۸] سید صدرالدین صدر آن را با نام «خلاصة الفصول» تلخیص کرده است.
رساله عملیه در عبادات به زبان فارسی.[۱۹]
فعالیت‌های اجتماعی
شیخ محمدحسین در حرم امام حسین(ع) اقامه جماعت می‌کرد. در دوران صاحب فصول فرقه شیخیه در کربلا حضور فعالی داشتند؛ پیروان این فرقه به تبلیغ و گسترش اندیشه‌ها خود می‌پرداختند. شیخ محمدحسین به مخالفت با آنان برخاست و جلوی نفوذ و گسترش آنان را گرفت.[۲۰] او از عقائد شیخیه برائت می‌جست و آنان را به صورت علنی لعن می‌کرد.[۲۱]
تبارنامه
پانویس
آغابزرگ الطهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۰۴ق، ص۲۱۶.
آقا بزرگ، نقباء البشر، قسم۱ از جز ۲، ص۳۹۱-۳۹۰.
امین، اعیان، ج۹، ص۲۳۳.
سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۳، ص۵۷۷-۵۷۸.
امین، اعیان، ج۹، ص۲۳۳.
حسینی جلالی، فهرس التراث، ج۲، ص۱۳۱.
آقا بزرگ، نقباء البشر، قسم۱ از جز ۲، ص۳۹۱-۳۹۰.
امین، اعیان، ج۹، ص۲۳۳.
مجله خرد، سال ۱۳۲۸ش، ش۲.
زندگی‌نامه عبدالرحیم فصولی
آقا بزرگ، نقباء البشر، قسم۱ از جز ۲، ص۳۳۴.
سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۳، ص۵۷۷.
قمی، فوائدالرضویه، ج۱ ص۱۳۳.
قمی، فوائدالرضویه، ج۱ ص۲۶۸.
غروی تبریزی، التنقیح، ج۱، ص۱۰۸؛ حائری، فصول، ص۴۲۳-۴۲۴.
اصفهانی، هدایة المسترشدین، ص۱۱۲.
اصفهانی اصفهانی، فصول، ص۳۳۵.
حسینی جلالی، فهرس التراث، ج۲، ص۱۳۱.
سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۳، ص۵۷۸-۵۷۷.
آقا بزرگ، نقباء البشر، قسم۱ از جز ۲، ص۳۹۰.
خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۱۲۶.
منابع
آغابزرگ الطهرانی، طبقات أعلام الشیعة: القسم الاول من الجزء الثانی و هو الکرام البررة فی القرن الثالث بعد العشرة، مشهد، دار المرتضی للنشر، ۱۴۰۴ق.
اصفهانی، محمدتقی، هدایة المسترشدین، چاپ سنگی، تهران.
امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
حائری اصفهانی، محمدحسین بن عبدالرحیم، الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة، قم، داراحیاء العلوم الاسلامیة، ۱۳۶۳ش/۱۴۰۴ق.
حسینی جلالی، سید محمدحسین، فهرس التراث، قم، انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۰ش/۱۴۲۲ق.
خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، قم، مکتبة اسماعیلیان، بی‌تا.
سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۴۱۸ق.
قمی، شیخ عباس، فوائد الرّضویة، تحقیق ناصر باقری بیدهندی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
غروی تبریزی، علی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، قم، انصاریان، ۱۳۷۵ش/۱۹۹۶م/۱۴۱۷ق.
[نمایش]
نبو
فقیهان شیعه از قرن دوم تا قرن پانزدهم هجری قمری
آنچه را که دنبالش بودید را یافتید؟
بله
خیر
رده‌ها:
اصولیان شیعه قرن ۱۳ (قمری)فقیهان شیعه قرن ۱۳ (قمری)مدفونان در حرم امام حسین
مجله افق حوزه 8 اردیبهشت 1389 - شماره 267
فرزانگان;شیخ محمد حسین حائری اصفهانی (صاحب فصول)
4
تولد: 1185- 1195 قمری
محل تولد: ایوانکی
وفات: 1261 قمری
مزار: کربلا
عمر: حدود 70 سال
اساتید:
بزرگانی چون شیخ محمدتقی اصفهانی، شیخ علی کاشف الغطا و....
شاگردان:
سید علی نقی طباطبایی، سید زین العابدین طباطبایی، نظام الدین مازندرانی، سید محمد صادق خوانساری و ... .
آثار:
الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه، مشارع الحکام، رساله عملیه.
ولادت:
علامه شیخ محمد حسین اصفهانی، مشهور به صاحب فصول، از فقهای بزرگ جهان تشیع است. ایشان در آخر سده دوازدهم قمری، در «ایوانکی» از توابع استان سمنان به دنیا آمد و در سایه مهر پدری و عاطفه مادری رشد یافت.
دانش اندوزی:
محمدحسین بعد از رسیدن به رشد فکری، به عشق تحصیل و کسب معارف دینی به حوزه علمیه تهران عزیمت کرد و چندی، از اساتید آن روز تهران استفاده کرد؛ آن گاه به همراه خانواده به عتبات عالیات رفت. عظمت و شکوه خیره کننده حوزه علمیه نجف اشرف آرامش خاطر و جرقه امیدی در او ایجاد کرد تا در آن فرصت طلایی بیشترین بهره علمی و اخلاقی را از محضر دانشوران نامی آن زمان ببرد.
مراجعت به اصفهان:
در سال 1216 قمری به دنبال حمله وحشیانه وهابیان متعصب و بی خرد به اعتاب مقدسه، شیخ محمدحسین به همراه برادرش شیخ محمدتقی، صاحب حاشیه، که سمت استادی وی را نیز داشت، به اصفهان مراجعت کرد. ایشان سال ها در حوزه علمیه اصفهان از محضر برادر بزرگوارش و دیگر اساتید برجسته استفاده برده، سپس با موافقت برادر به عراق رفت.
ریاست حوزه علمیه کربلا:
شیخ محمدحسین اصفهانی در جوار مرقد منور ابا عبداللّه علیه السلام برای همیشه رحل اقامت افکند و کم کم شهرت و آوازه اش در کربلا رو به فزونی نهاد، تا جایی که حوزه درسش یکی از پرشکوه ترین حوزه درسی کربلا به شمار می رفت و مرجعیت دینی و علمی را عهده دار گردید.
در نگاه صاحب نظران:
صاحب نظران و شرح حال نویسان در پاس داشت و تکریم این فقیه و اصولی نامور، سخن بسیار گفته اند.
صاحب روضات الجنات، که از معاصرین ایشان بوده، نوشته است: «شیخ محمدحسین... فاضلی فقیه و دانشمندی وجیه، محققی مدقق و وحید عصر خود بود. کتاب فصولش از بهترین کتاب هایی است که در علم اصول فقه، تدوین شده و اشتباهات سابقین، مخصوصاً نادرستی های قوانین را توضیح داده و اکنون در دست استفاده تمام دانشجویان قرار گرفته و تمام شهرها مطالب محققانه آن را تلقی به قبول نموده اند.» علامه بزرگوار، شیخ آقابزرگ تهرانی نیز در نقباء البشر آورده است: «دانشمند فاضل و محقق بزرگ که در دانش اصول، به عنوان مؤسس از او یاد می شود. او بی تردید از برگزیدگان عالمان روزگارش به شمار می رود. دانش آموختگان زیادی از فقیهان و اصولیان از محضر او بهره مند شدند.» هم چنین میرزا محمدعلی کشمیری در نجوم السماء آورده است: «محمدحسین اصفهانی حائری بی تردید، آیتی از آیات ربانی و علامه بی نظیر و بلاثانی بود که جایگاه والا و ارجمندش، ما را از توصیف و معرفی سیمای او بی نیاز می سازد. آوازه فضل و کمال و دانش او گستره زیادی در مراکز علمی دنیای اسلام را درنوردیده...».
مبارزه با فرقه شیخیه:
از حوادث و رخدادهای دوران زعامت صاحب فصول در کربلا اندیشه انحرافی شیخیه بود که با اعتقادات مسلم و قطعی شیعه اثنی عشری هم خوانی نداشت. پیدایش این اندیشه انحرافی که سردمدارش شخصی به نام «شیخ احمد احسایی» بود، متأسفانه مدتی باعث نوعی انشقاق و گسست در میان عالمان دینی و جامعه شیعیان گردید و عده ای از افراد ساده دل در دام فریب آن گرفتار شدند، سرانجام این اندیشه انحرافی در برابر پاسخ های مستدل عالمان بزرگ دینی چون: سید مهدی طباطبایی، صاحب فصول و دیگران تاب نیاورده و به حاشیه رانده شد. علامه آقا بزرگ تهرانی می نویسد: «در روزگار او (صاحب فصول) فرقه شیخیه در کربلا به گسترش و تبلیغ اندیشه های انحرافی خود می پرداختند، ولی او سکوت نکرد و آرام نگرفت، بلکه مبارزه سخت و دشواری را با آنان آغاز کرد، تا این که در سایه همت والا و اخلاص در عمل و گفتار، نهایتاً به شکست این فرقه باطل انجامید.»
آثار مکتوب:
الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه، از مهم ترین آثار و از شاه کارهای علمی این فقیه برجسته است که با فاصله کمی از نشر، به سرعت در میان دانشمندان و مجامع علمی، جایگاه والایی یافت و شهرتش تا بدان جا رسید که مؤلفش به نام آن شناخته می شود؛ شاید هم برخی نام مؤلف را درست ندانند وهمه جا به «صاحب فصول» معروف است.
رحلت:
این فقیه و اصولی فرزانه، عمر شریف خود را در راه تحصیل، تدریس، تعظیم و پاس داشت شعائر اسلامی و مبارزه با اندیشه های باطل صرف کرد، تا این که حدود سال 1261 قمری چشم از جهان فروبست و به ملکوت برین پرواز نمود.
پیکر پاک آن عالم ربانی پس از تشریفات لازم، در صحن مطهر حضرت سید الشهدا علیه السلام در مقبره سید مهدی طباطبایی به خاک سپرده شد.
«رحمت و رضوان خدا براو باد»
منابع:
روضات الجنات
فوائد الرضویه
گلشن ابرار، ج 8
کلمات کليدي:
شیخ محمد حسین حائری اصفهانی
اصفهان
کربلا
اصفهانی
فرزانه
شیخ محمد
سید مهدی طباطبایی
عنوان بعد
عنوان قبل