الميرزا محمد بن عبد النبي بن عبد الصانع الأخباري النيسابوري(1178 - 1232 هـ = 1764 - 1817 م)
الميرزا محمد بن عبد النبي بن عبد الصانع الأخباري النيسابوري(1178 - 1232 هـ = 1764 - 1817 م)
جعفر بن خضر المالكي الجناجي الحلاوي النجفي كاشف الغطاء(1156 - 1228 هـ = 1743 - 1813 م)
گزارش و متن رساله انتقادی میرزا محمد اخباری در باره آرای شیخ جعفر کاشف الغطاء در مساله شهادت ثالثه--پدیدآور: میرزا محمد اخباری مصحح: رسول جعفریان
أعيان الشيعة، ج9، ص: 173
السيد ميرزا محمد جمال الدين الاخباري.
ولد يوم الاثنين في الثاني و العشرين من شهر ذي القعدة سنة 1178 بمحلة تسمى فرخآباد من ارض الهند و قال الشرواني في كتابه بستان السياحة: تولد في اكبرآباد الهند و اكبرآباد كانت هي العاصمة و من المحتمل قويا ان تكون" فرخآباد" من أطراف هذه العاصمة فيصدق كلا القولين في موضع ولادته.
اما أبوه السيد ميرزا عبد النبي فإنه ولد في نيشابور و هاجر إلى بلاد الهند بعياله و حرمه و جده السيد ميرزا عبد الصانع ولد في أسترآباد قال هو عن نفسه في كتاب رجاله: محمد بن عبد النبي بن عبد الصانع أبو احمد المعروف بالمحدث الاخباري الاسترآبادي جدا النيشابوري والدا الهندي مولدا المشاهدي نزلا.
و في سنة 1199 حج البيت الحرام بصحبة أبويه و في طريق رجوعه توفي والده و بعد وفاة والده توفيت والدته.
و في سفره هذا زار العتبات المقدسة و جاور زمنا في النجف و في كربلاء ثم اضطر لمغادرة العراق و الهجرة إلى البلاد الإيرانية في أيام دولتي محمد شاه و فتح علي شاه القاجاريين و استوطن المشهد الرضوي ثم اضطر للعودة إلى العراق فجاور في الكاظمية زمنا، و كان يدعو للرأي الاخباري فحدثت احداث أدت إلى مقتله و مقتل ولده الكبير السيد احمد و مقتل أحد تلاميذه و ذلك سنة 1232.
(مؤلفاته)
له كثير من المؤلفات منها: (1) تسلية القلوب الحزينة يقع بعشر مجلدات ضخمة (2) الحق المبين و النهج المستبين (3) كتاب في الرجال (4) دوائر العلوم (5) منية المرتاد (6) ذخيرة الألباب و بغية الأصحاب (7) التقويمات و التعديلات (8) أشجار العلوم (9) مصادر الأنوار (10) فتح الباب (11) معاول العقول لقلع أساس الأصول و هو رد على كتاب أساس الأصول للسيد دلدار علي الهندي (12) ديوان شعر عربي كبير و ديوان آخر فارسي.
(اساتذته)
السيد مهدي بحر العلوم و صاحب الرياض و الشيخ موسى البحراني و السيد محمد مهدي الشهرستاني و الآقا محمد علي نجل الآقا محمد باقر.
(أولاده)
كان له ولدان أحدهما قتل معه و هو ولده الكبير و قد ترك هذا ولدين هربت بهما أمهما حتى أوصلها الهرب إلى سبزوار موطن أهلها و قومها، و من نسله جماعة يستوطنون العاصمة طهران و شاروط و غيرها. و في ايران يعرفون بفاميل اخباري اما ولده الثاني الميرزا علي فقد اختفى يوم قتل والده ثم استطاع ان يهرب حتى انتهى إلى قرية من قرى (مدينة العمارة) كان أهلها يرون رأيهم و بقي هناك زمانا طويلا ثم أخذ ينتقل من قرية إلى أخرى حتى استقر امره في قرية من قرى (لواء المنتفك) تسمى السورة في محلة منها تدعى الآن (جماعة المؤمنين).
و تعرف هذه الأسرة الآن في العراق (بال جمال الدين).
أعيان الشيعة، ج9، ص: 427
الميرزا محمد بن الميرزا علي بن الميرزا محمد النيسابوري المعروف بالاخباري
كان من أفاضل عصره في الحديث و الفقه و الكلام و الأدب و بعض العلوم الغريبة يروي [عنه] عن والده الميرزا علي و هو عن والده الميرزا محمد و كان نزيل المحمرة و خلف الميرزا جعفر و الميرزا هادي و غيرهما.
فهرس التراث، ج2، ص: 112
محمد الأخباري (1178- 1232) «1»
أبو أحمد جمال الدين الميرزا محمد بن عبد النبي بن عبد الصانع الأخباري النيسابوري.
قال شيخنا العلامة: «أبو أحمد الميرزا محمد بن عبد النبي النيسابوري الهندي الأخباري المقتول في الكاظمية 1232، و كانت ولادته 1178، ترجمه في الروضات مفصلا- إلى أن قال:- توجد في الخزانة الرضوية بمشهد نسخة كتاب ضياء المتقين من تصانيفه. أنهى نسبه في أوّله إلى الوزير الجويني، و توجد في همدان في مكتبة غرب نسخة شرح نهج البلاغة للبحراني، و عليها حواشي للميرزا أحمد الاخباري، و إمضائه: محمد بن عبد النبي العامري النيسابوري النجدي، و قد كتبها في بلاد متعددة، و فرغ منها في الحائر الحسيني سنة 1207، و فيها شعره، فيظهر أنّه من بني عامر النجديين، و قد هاجر بعض آبائه من نجد إلى نيسابور».
وصفه المرعشي: «العلامة في جلّ الفنون شيخا في العلوم الغريبة صاحب كتاب دوائر العلوم».
قال الجلالي: وصفه هذا لا يدل على النسبة في النسب، بل النسبة يكون فيها أقل مناسبة و لا يعد السكن فقط، و لهذا أمثال كثيرة.
قتل في بغداد في حكومة داود باشا سنة 1232 ه.
أسند إليه المرعشي في الاجازة الكبيرة.
من آثاره:
1- دوائر العلوم التحفة الخاقانية:
طبع مصوّرا برعاية الشيخ حبيب الله الارومية ضمن منشورات مكتبة أرومية بقم سنة 1402 ه.
فهرسالتراث، ج2، ص: 113
2- صحيفة الصفا في أحوال الرجال:
جاء في آخره ما نصه: «و يتلوه في المجلد الثاني الزوائد و الفرائد في رجال العامة و الخاصة إن شاء الله، و فرغ من تسويده مؤلّفه الجاني أبو أحمد محمد بن عبد النبي بن عبد الصانع النيسابوري الخراساني، أفاض الله عليهم شآبيب جوده البحراني ...».
فيظهر ان كلمة (البحراني) رطانة في الكلام يقصد بها وصف الجود، و ليس المقصود أنّ المؤلّف خراساني بحراني.
و قد ألفه في لار من أرض فارس، و نقله من خطه في حياته فتح علي بن محمد حسن خان زند في طهران سنة 1224 ه، و نقله عن خطه عبد الرحيم الأفشاري الزنجاني سنة 1395 ه، و صورة من هذا الأخير في المكتبة الخاصة لسماحة الشيخ محيي الدين المامقاني بقم، و قد طالعتها و بدا لي هذه الملاحظات:
1- في الصفحة 6 ذكر جامعي الاخبار، و قال: «كالمجلسي و العاملي و الجزائري و القمّي و القزويني و نظرائهم». فمن هو القمي هذا؟
2- في الصفحة 11 «الفائدة الثالثة في بيان عدة الكافي- الروضة»، لم يذكر المصدر لهذا النقل فإنّه لا يوجد في كتاب الكافي ذلك.
3- في الصفحة 135 في المقدمة الثانية عشرة ذكر ثلاثة من مشايخه بأسانيدهم و هم (1) ميرزا محمد مهدي الشهرستاني (2) محمد علي بن محمد باقر الآقا (3) الشيخ موسى بن علي البحراني (كلهم) عن الشيخ يوسف البحراني.
4- في الصفحة 202 روى عن صاحب الزمان بالسند التالي: «عن موسى بن علي البحراني (كذا) عن الحاج عبد الهادي المدفون بالغري عن قطب الأقطاب صاحب الزمان ... إلخ».
3- كشف القناع عن حجية الإجماع:
طبعه رؤوف جمال الدين في مطبعة النعمان بالنجف سنة 1390 ه 1970 م.
موسوعة طبقات الفقهاء، ج13، ص: 736
153. علي بن الميرزا محمد (الأخباري) بن عبد النبي بن عبد الصانع النيسابوري
(..- 1273 ه): فقيه إمامي، محدث، من علماء الأخبارية. أخذ عن والده (المقتول 1232 ه) و روى عنه. له تآليف، منها: سبيكة اللجين في الفرق بين الفريقين. يعني الأصوليين و الأخباريين-، العروة الوثقى في قطعية صدور الأخبار، دفع اعتراضات المجتهدين على الأخباريين، و غير ذلك. روى عنه ابنه الميرزا حسين.
أعيان الشيعة 8/ 308، 311 الذريعة 8/ 227، 12/ 137، 15/ 251، 24/ 267
ابواحمد جمالالدین محمد اخباری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَخْباری، میرزا محمد، ابو احمد جمال الدین (۲۱ ذیقعده ۱۱۷۸- م ق ۲۸ ربیع الاول ۱۲۳۲ق /۱۲ مه ۱۷۶۵- ۱۵ فوریه ۱۸۱۷م)، فرزند عبدالنبی بن عبدالصانع نیشابوری استرابادی، فقیه ، محدث و از پایه گذاران مکتب اخباریه می باشد.
فهرست مندرجات
۱ - نسب میرزا محمد
۲ - زندگینامه
۳ - میرزا محمد در راه کسب علوم مختلف
۴ - اختلاف وی با اصولی ها
۵ - لقب صاحب الکرامات
۵.۱ - کرامت منتسب به میرزا محمد
۶ - صدور حکم قتل میرزا محمد
۶.۱ - قتل میرزا محمد
۷ - اذعان همگان به جامعیت علمی وی
۸ - شاگردان میرزا محمد
۹ - استاد میرزا محمد
۱۰ - آثار میرزا محمد
۱۰.۱ - آثار چاپی وی
۱۰.۲ - کتابی در سلک اخباری
۱۰.۳ - آثار خطی میرزا محمد
۱۱ - فهرست منابع
۱۲ - پانویس
۱۳ - منبع
نسب میرزا محمد
[ویرایش]
درباره نسب او اختلاف بسیار است، یکی از نوادگان وی به نام ابراهیم بن میرزا احمد، در مقدمه کتاب، ایقاظ النبیه [۱]
میرزا محمد را از سادات رضوی دانسته، و نسبش را به حسین پسر موسی المبرقع از فرزندان امام جواد (علیهالسلام) رسانده است. [۲]
در جایی نیز به نقل از کتاب ضیاء المتقین میرزا محمد، نسب او به شمس الدین محمد جوینی وزیر و صاحب دیوان رسانده شده است. [۳]
شاید به جهت همین اختلاف است که برخی، سلسله نسب او را فقط تا عبدالصانع بر میشمارند. [۴]
زندگینامه
[ویرایش]
میرزا محمد در اکبرآباد [۵]
[۶]
یا فرّخ آباد [۷]
در سرزمین هند ، از مادری استرابادی [۸]
متولد شد. جدش عبدالصانع از مردم استراباد و پدرش عبدالنبی مقیم نیشابور بود که بعدها به هند مهاجرت کرد. [۹]
اینکه تنکابنی [۱۰]
او را از مردم بحرین دانسته است، صحت ندارد.
میرزا محمد تحصیلات مقدماتی خود را در هندوستان به انجام رسانید و در حدود ۲۰ سالگی برای گزاردن حج ، با خانواده راهی حجاز شد و در میانه راه ، پدرش را از دست داد. [۱۱]
میرزا محمد در راه کسب علوم مختلف
[ویرایش]
پس از اتمام مناسک، راه عراق را در پیش گرفت و چندی در نجف و سپس در کربلا ماند و سرانجام در کاظمین سکنی گزید. در این شهرها، محضر چند تن از علمای برجسته، مانند آقا محمدعلی بهبهانی، میرزا مهدی شهرستانی و شیخ موسی بحرینی را درک کرد و دیری نپایید که در علوم معقول و منقول صاحب بصیرت شد. او در کنار علوم متداول دینی ، در علوم غریبه از قبیل طلسمات و نیرنجات و جفر و اعداد مطالعاتی کرد و در بحث و جدل نیز مهارت یافت. [۱۲]
اختلاف وی با اصولی ها
[ویرایش]
از آنجا که وی سلوک اخباری را در پیش گرفته بود، با فقها و مجتهدان اصولی از جمله شیخ جعفر نجفی، سید علی طباطبایی، سیدمحمدباقرحجت الاسلام اصفهانی و محمدابراهیم کلباسی، سخت درگیر شد و میان آنان دشمنی درگرفت. [۱۳]
فشار اصولیان سبب شد تا میرزا محمد، عراق را ترک گوید و راهی ایران شود. وی مدتی را در مشهد و دیگر شهرهای ایران گذراند و با استقبال دستگاه حکومتی فتحعلی شاه ، مدت ۴ سال در تهران اقامت کرد. [۱۴]
لقب صاحب الکرامات
[ویرایش]
حضور او در تهران مصادف با شروع دوره اول جنگ های ایران و روسیه (۱۲۱۸- ۱۲۲۸ق) بوده است. وی در تمام این مدت مورد توجه و احترام شاه قاجار بود و روزگار را به تصنیف و تدریس میگذرانید و از آنجا که از او کراماتی در میان عامه شهرت یافت، به «صاحب الکرامات» ملقب شد. [۱۵]
← کرامت منتسب به میرزا محمد
یکی از کراماتی که بدو منتسب شد، داستان پیشگویی در خصوص قتل تسیتسیانف یک فرمانده سپاه روسیه در منطقه قفقاز بود.
میرزا محمد به فتحعلی شاه پیشنهاد کرد که حاضر است برای نابودی این فرمانده روسی چله بنشیند تا پس از گذشت ۴۰ روز ، سرِ تسیتسیانف را برای شاه بیاورند و در عوض، حکومت قاجار متعهد گردد که حقیقت ماجرا را آشکار ، و از اخباری گری حمایت کند. به دنبال این گفت وگو، میرزا محمد به مزار حضرت عبدالعظیم در ری رفت و در حجره ای در به روی خود بست و با اعمالی خاص چله نشست. [۱۶]
[۱۷]
پس از گذشت ۴۰ روز ، سرِ سردار روس توسط سواری به درگاه فتحعلی شاه آورده شد. به هر تقدیر با فشار و سعایت رجال متنفذ، شاه قاجار دست از حمایت میرزامحمد برداشت و او را روانه عراق ساخت. [۱۸]
در این میان نقش علمای اصولی، به ویژه شیخ جعفر نجفی را که کتابی با عنوان کشف الغطاء در ذم میرزا محمد تصنیف کرد و برای شاه فرستاد، نباید نادیده گرفت. [۱۹]
صدور حکم قتل میرزا محمد
[ویرایش]
میرزا محمد پس از ترک تهران در کاظمین رحل اقامت افکند [۲۰]
و باز از ابراز مخالفت علنی با اصولیان «چه در گفتار و چه در نوشتار» خودداری نکرد و همین امر سبب شد که حکم قتل او توسط علما و مجتهدان بنام آن زمان، همچون سیدمحمد مجاهد، [۲۱]
شیخ موسی، سید عبدالله شبر و شیخ اسدالله کاظمینی [۲۲]
صادر شود.
البته جنگ قدرتی که میان دو تن از عوامل حکومت عثمانی که داعیه حکمرانی بغداد را داشتند، یعنی اسعد پاشا که مصلحت خویش را در حمایت از میرزا محمد میدید، و داوود پاشا که در صدد جلب حمایت علمای اصولی و مجتهدان بود، بر آتش این اختلاف دامن زد. [۲۳]
← قتل میرزا محمد
در پی صدور حکم قتل میرزامحمد، گروهی به خانه او هجوم بردند و او را به همراه فرزندش احمد و یکی از شاگردانش به قتل رساندند. [۲۴]
[۲۵]
پیکر میرزا محمد را با بستن ریسمان به پای وی، در کوچه و بازار گردانیدند. [۲۶]
بر زبان ها چنان بود که میرزا محمد چند سالی پیش از کشته شدنش در رساله ای تاریخ کشته شدن خود را اینگونه پیش بینی کرده بود: «صدوق غلب، صار تاریخنا» [۲۷]
که عبارت «صدوق غلب» به حساب ابجد ۱۲۳۲ق را نشان میدهد. حتی برخی مدعیند که او شب قبل از حادثه ، به صراحت گفته بود که چند ساعتی بیش، از زندگانی وی باقی نمانده است. [۲۸]
اذعان همگان به جامعیت علمی وی
[ویرایش]
میرزا محمد یک دختر و ۳ پسر به نام های محمد، احمد و علی داشت و دختر وی همسر ملا هادی سبزواری بود. [۲۹]
با وجود تقابل اندیشه میان او و مجتهدان مشهور، همگان کمابیش به فضل و جامعیت او در علوم معقول و منقول اذعان داشتند. [۳۰]
[۳۱]
شاگردان میرزا محمد
[ویرایش]
از جمله شاگردان او میتوان این کسان را نام برد: فتحعلی خان شیرازی، [۳۲]
محمد ابراهیم بن محمد علی طبسی، [۳۳]
محمدباقر بن محمد علی لاری دشتی که الکلمات الحقانیة را در شرح کتاب البرهانیة میرزا محمد تألیف کرده است، [۳۴]
محمدرضابن محمدجعفردوانی، [۳۵]
محمد جواد سیاه پوش، [۳۶]
مصطفی بن اسماعیل موسوی، صاحب اللوامع المحمدیه [۳۷]
و عبدالصاحب بن محمد جعفر دوانی. [۳۸]
استاد میرزا محمد
[ویرایش]
با آنکه میرزا محمد ردّیههایی بر عقاید صوفیه نوشته است، صاحب بستان السیاحه، در طریقت، سلسله او را به طریقه «مهدیه» می رساند [۳۹]
که البته طریقه ای ناشناخته است. برخی دیگر نیز عقایدی نزدیک به عقیده عرفانی شیخ احمد احسایی را بدو نسبت دادهاند و گفته میرزا محمد در کتاب ومضة النور را شاهد آوردهاند که وی شیخ احمد احسایی را با تعبیر «استادنا فی علم الیقین احمد بن زین الدین» ستوده است. [۴۰]
آثار میرزا محمد
[ویرایش]
میرزا محمد کتاب های متعددی نوشته که غالباً در فقه ، کلام و در دفاع از تعالیم اخباریه و مخالفت با تعالیم اصولیان است. نوشته های میرزا محمد، بالغ بر ۸۰ کتاب و رساله است که ابراهیم بن میرزا احمد مجموعاً ۳۰ کتاب و ۵۶ رساله و ۲ دیوان شعر او را فهرست کرده است. [۴۱]
بیشتر آثار وی به عربی ، و برخی نیز به فارسی است.
← آثار چاپی وی
۱. آیینه عباسی در نمایش حق شناسی، که به نام امالی عباسی نیز فهرست شده است. این کتاب به فارسی است و به دستور عباس میرزا در رد عقاید یهود ، نصاری و مجوس و اثبات نبوت نوشته شده است. [۴۲]
[۴۳]
مشار از چاپ کتاب گزارش کرده است. [۴۴]
۲. ایقاظ النبیه، در فقه که میرزا ابراهیم از نوادگان میرزا محمد آن را تصحیح کرده، و جزء اول کتاب را همراه با مقدمه ای در ۱۳۵۶ق /۱۹۳۷م در مصر به چاپ رسانده است. ۳. دوائر العلوم. مؤلف در این کتاب مطالب خود را از دانش های گوناگون در دایرههایی گرد آورده، و فهرست آنها را در آغاز کتاب یادآور شده است. این کتاب که نام دیگر آن تحفة الخاقان است، [۴۵]
در ۱۴۰۲ق در قم به چاپ رسیده است.
← کتابی در سلک اخباری
۴. البرهان فی التکلیف و البیان، در بیان تکلیف و اسباب آن و تشیید مسلک اخباری و رد مجتهدان که علی محمد باب آن را حاشیه کرده، و برخی از مطالب آن را مورد اعتراض قرار داده است. به این اعتراضات، توسط یکی از شاگردان میرزامحمد به نام میرزا محمدباقر لاری دشتی در الکلمات الحقانیه که شرحی بر کتاب البرهان است، پاسخ گفته شده است. [۴۶]
البرهان که البرهانیه نیز خوانده شده، در ۱۳۴۱ق در بغداد به چاپ رسیده است.
۵. فتح الباب، که میرزا محمد آن را برای یکی از شاگردانش به نام ملا عبدالحسین تألیف کرده است. [۴۷]
این کتاب در ۱۳۴۲ق به اهتمام جمال الدین میرزا احمد اخباری به چاپ رسیده است.
۶. مصادر الانوار فی الاجتهاد و الاخبار، که در ۱۳۴۱ق در بغداد و در ۱۳۴۲ق در نجف انتشار یافته است.
← آثار خطی میرزا محمد
۱. اصول دین و فروع آن، رساله ای است در عقاید که مؤلف در آن به استدلال نپرداخته است. با توجه به وجود دو تحریر فارسی و عربی از این کتاب، احتمال میرود که میرزا محمد، این کتاب را به دو زبان فارسی وعربی نگاشته باشد [۴۸]
۲. تحفه امین، یا درثمین، این رساله در پاسخ ۱۲ پرسش محمد امین خان همدانی نوشته شده است [۴۹]
۳. تحفه جهانبانی. این کتاب به فارسی و در اثبات امامت حضرت علی (علیهالسلام) به استناد ادله عقلی و نقلی است و مباحثی دیگر در اصول دین را شامل میشود. مؤلف این اثر را به محمدعلی میرزا پسر فتحعلی شاه قاجار اهدا کرده است [۵۰]
۴. تحفه لاریه، که در نسخهها به نام های لاریه [۵۱]
و مختصر لاریه [۵۲]
نیز آمده است.
۵. حجر ملقم، در تاریخ پیدایش روش اجتهاد و عمل به اخبار و اثبات امامت به روش اخباری که در آن ۱۲ دلیل عقلی و نقلی برای ابطال اجتهاد نیز اقامه شده است [۵۳]
۶. حرمة التنباک و القهوة. این کتاب مجموعه ای از احادیث و روایت هاست که مؤلف در اثبات حرمت استعمال تنباکو و نوشیدن قهوه به آنها استناد کرده است. [۵۴]
۷. ذخیرة الالباب و بغیة الاصحاب، در ۲۳ باب که در آن دانش های گوناگون را در دایرهها و جدول هایی همانند کتاب دیگرش دوائر العلوم آورده است. باب اول این کتاب درباره حروف و باب آخر آن شامل مباحثی از فقه است. [۵۵]
۸. رساله در رد عقاید صوفیه. [۵۶]
۹. رساله در رد وحدت وجود و توجه صوفیان در نماز و دعا به مرشد. [۵۷]
۱۰. رساله شهادت بر ولایت در اذان ، که در پاسخ پرسش فتحعلی شاه در خصوص شهادت بر ولایت به هنگام اذان نوشته شده است. [۵۸]
۱۱. فلاح المؤمن و صلاح الامین. در سند دعای «الحرز الیمانی»، معروف به دعای «سیفی» که مؤلف آن را به نام سید محمدخان بن میرزا معصوم خان طباطبایی تألیف کرده، و دارای ۵ فصل و یک خاتمه است. [۵۹]
۱۲. شمس الحقیقة، در تعالیم اخباریه که در ۳۴ «شمس» تألیف شده است. [۶۰]
۱۳. ضیاء المتقین، در رد اصولیه که مؤلف آن را در ۱۲۲۸ق در کاظمین نوشته است. [۶۱]
[۶۲]
۱۴. قبسة العجول و منبهة الفحول «یا منیة الفحول»، به زبان فارسی که در اخبار و اصول و رد بر عقاید اصولیه نوشته شده، و تألیف آن در پاسخ سؤال سید بحرالعلوم بوده است. [۶۳]
[۶۴]
۱۵. القسورة، در بیان اعتراض هایی بر مجتهدان که مؤلف، آن را برای میرزای قمی فرستاده، و میرزا نیز کتابی در رد آن نوشته بوده است. [۶۵]
۱۶. قلع الاساس، در رد اساس الاصول، که نام دیگر آن معاول العقول فی قلع اساس الاصول است. [۶۶]
۱۷. المبین و النهج المستبین، در فضایل بنی هاشم و ائمه طاهرین (علیهمالسلام) و پاره ای از مطالب مربوط به فقهای سبعه و امامان چهارگانه اهل سنت و عشره مبشره که بیشتر روایت های آن از منابع اهل سنت گرفته شده، و از آثار شیعه کمتر روایت شده است. [۶۷]
[۶۸]
۱۸. معراج التوحید و الدر الفرید، در اسماء صفات و صحت حمل و اطلاق آنها بر ذات الهی که با استناد به اخبار و احادیث نوشته شده است. [۶۹]
۱۹. میزان التمییز فی العلم العزیز، شامل مباحثی از علم کلام و عرفان که الحجة البالغة نیز نامیده شده است [۷۰]
۲۰. المیزان لمعرفة الفرقان، در پاسخ سؤال شیخ عبدالله ابن شیخ مبارک بن علی بن حمیدان که در آن به ادله علمای اخباری در خصوص چگونگی قرائت تسبیحات اشاره میشود. [۷۱]
۲۱. ومضة النور. مؤلف در این کتاب در تطبیق اسماء الله و اسماء ائمه (علیهمالسلام) کوشیده، و اَشکالی رسم کرده است. مثنوی فارسی «مثلث الاسماء الحسنی» از میرزا محمد نیز در این کتاب آمده است. [۷۲]
۲۲. مجالی المجالی، در رد بر ملا علی نوری که تألیف آن در ۱۲۲۱ق به اتمام رسیده است. یکی از شاگردان میرزا محمد به نام محمد ابراهیم بن علی طبسی، این کتاب را به نام مرآت آگاهی یا آیینه شاهی به فارسی ترجمه کرده که نسخه اصلی آن باقی است. [۷۳]
[۷۴]
فهرست منابع
[ویرایش]
(۱) آستان قدس، فهرست.
(۲) آقابزرگ، الذریعة.
(۳) ابراهیم بن میرزا احمد، «ترجمه میرزا محمد الاخباری»، همراه ایقاظ النبیة میرزا محمد اخباری، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
(۴) ابن عنبه احمد، عمدة الطالب، نجف، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۱م.
(۵) امین محسن، اعیان الشیعة، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
(۶) تنکابنی محمد، قصص العلماء، تهران، ۱۳۶۴ش.
(۷) خوانساری محمد باقر، روضات الجنات، تهران، ۱۳۹۰ق.
(۸) سپهر محمدتقی، ناسخ التواریخ، به کوشش جهانگیر قائم مقامی، تهران، ۱۳۳۷ش.
(۹) شورا، خطی.
(۱۰) شیروانی زین العابدین، بستان السیاحة، تهران، ۱۳۱۵ق.
(۱۱) صنیع الدوله محمدحسن، مطلع الشمس، تهران، ۱۳۰۳ق.
(۱۲) مرعشی، خطی.
(۱۳) مرکزی، خطی.
(۱۴) مشار خان بابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران، ۱۳۴۰-۱۳۴۴ش.
(۱۵) معصوم علیشاه محمد معصوم، طرائق الحقائق، تهران، ۱۳۱۸ق.
(۱۶) معلم حبیب آبادی محمدعلی، مکارم الا¸ثار، اصفهان، ۱۳۵۱ش.
(۱۷) منزوی، خطی.
(۱۸) منزوی، خطی مشترک.
(۱۹) نفیسی سعید، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران، تهران، ۱۳۶۱ش.
پانویس
[ویرایش]
۱. ↑ ابراهیم بن میرزا احمد، «ترجمه میرزا محمد الاخباری»، ج۱، ص۳۱۳، همراه ایقاظ النبیة میرزا محمد اخباری، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
۲. ↑ ابن عنبه احمد، عمدة الطالب، ج۱، ص۲۰۱، نجف، ۱۳۸۰ق /۱۹۶۱م.
۳. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۴، ص۲۲۲.
۴. ↑ خوانساری محمد باقر، روضات الجنات، ج۷، ص۱۲۷، تهران، ۱۳۹۰ق.
۵. ↑ معصوم علیشاه محمد معصوم، طرائق الحقائق، ج۱، ص۱۸۳، تهران، ۱۳۱۸ق.
۶. ↑ شیروانی زین العابدین، بستان السیاحة، ج۱، ص۵۸۱، تهران، ۱۳۱۵ق.
۷. ↑ ابراهیم بن میرزا احمد، «ترجمه میرزا محمد الاخباری»، ج۱، ص۳۱۴، همراه ایقاظ النبیة میرزا محمد اخباری، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
۸. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۴، ص۲۲۱.
۹. ↑ امین محسن، اعیان الشیعة، ج۹، ص۱۷۳، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
۱۰. ↑ تنکابنی محمد، قصص العلماء، ج۱، ص۱۷۷، تهران، ۱۳۶۴ش.
۱۱. ↑ ابراهیم بن میرزا احمد، «ترجمه میرزا محمد الاخباری»، ج۱، ص۳۱۴- ۳۱۵، همراه ایقاظ النبیة میرزا محمد اخباری، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
۱۲. ↑ شیروانی زین العابدین، بستان السیاحة، ج۱، ص۵۸۱، تهران، ۱۳۱۵ق.
۱۳. ↑ تنکابنی محمد، قصص العلماء، ج۱، ص۱۷۸-۱۸۰، تهران، ۱۳۶۴ش.
۱۴. ↑ شیروانی زین العابدین، بستان السیاحة، ج۱، ص۵۸۱، تهران، ۱۳۱۵ق.
۱۵. ↑ ابراهیم بن میرزا احمد، «ترجمه میرزا محمد الاخباری»، ج۱، ص۳۱۴- ۳۱۵، همراه ایقاظ النبیة میرزا محمد اخباری، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
۱۶. ↑ نفیسی سعید، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران، ج۱، ص۲۵۱-۲۵۲، تهران، ۱۳۶۱ش.
۱۷. ↑ سپهر محمدتقی، ناسخ التواریخ، ج۱، ص۸۲ -۸۳، به کوشش جهانگیر قائم مقامی، تهران، ۱۳۳۷ش.
۱۸. ↑ تنکابنی محمد، قصص العلماء، ج۱، ص۱۷۸-۱۸۰، تهران، ۱۳۶۴ش.
۱۹. ↑ خوانساری محمد باقر، روضات الجنات، ج۲، ص۲۰۲، تهران، ۱۳۹۰ق.
۲۰. ↑ شیروانی زین العابدین، بستان السیاحة، ج۱، ص۵۸۱، تهران، ۱۳۱۵ق.
۲۱. ↑ صنیع الدوله محمدحسن، مطلع الشمس، ج۳، ص۱۶۷، تهران، ۱۳۰۳ق.
۲۲. ↑ معلم حبیب آبادی محمدعلی، مکارم الا¸ثار، ج۳، ص۹۴۳، اصفهان، ۱۳۵۱ش.
۲۳. ↑ سپهر محمدتقی، ناسخ التواریخ، ج۱، ص۸۳، به کوشش جهانگیر قائم مقامی، تهران، ۱۳۳۷ش.
۲۴. ↑ ابراهیم بن میرزا احمد، «ترجمه میرزا محمد الاخباری»، ج۱، ص۳۲۲-۳۲۳، همراه ایقاظ النبیة میرزا محمد اخباری، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
۲۵. ↑ معلم حبیب آبادی محمدعلی، مکارم الا¸ثار، ج۳، ص۹۴۴، اصفهان، ۱۳۵۱ش.
۲۶. ↑ شیروانی زین العابدین، بستان السیاحة، ج۱، ص۵۸۱، تهران، ۱۳۱۵ق.
۲۷. ↑ معلم حبیب آبادی محمدعلی، مکارم الا¸ثار، ج۳، ص۹۴۳، اصفهان، ۱۳۵۱ش.
۲۸. ↑ سپهر محمدتقی، ناسخ التواریخ، ج۱، ص۸۳، به کوشش جهانگیر قائم مقامی، تهران، ۱۳۳۷ش.
۲۹. ↑ معلم حبیب آبادی محمدعلی، مکارم الا¸ثار، ج۳، ص۹۴۳، اصفهان، ۱۳۵۱ش.
۳۰. ↑ خوانساری محمد باقر، روضات الجنات، ج۷، ص۱۲۷، تهران، ۱۳۹۰ق.
۳۱. ↑ شیروانی زین العابدین، بستان السیاحة، ج۱، ص۵۸۱، تهران، ۱۳۱۵ق.
۳۲. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۶، ص۳۴۴.
۳۳. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۴، ص۲۲۱.
۳۴. ↑ معلم حبیب آبادی محمدعلی، مکارم الا¸ثار، ج۳، ص۹۴۱، اصفهان، ۱۳۵۱ش.
۳۵. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۵، ص۱۲۹.
۳۶. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۸، ص۲۶۷.
۳۷. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۸، ص۳۷۰.
۳۸. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۶، ص۳۳۶.
۳۹. ↑ شیروانی زین العابدین، بستان السیاحة، ج۱، ص۵۸۱، تهران، ۱۳۱۵ق.
۴۰. ↑ شورا، خطی، ج۹، ص۵۸۴ – ۵۸۵.
۴۱. ↑ ابراهیم بن میرزا احمد، «ترجمه میرزا محمد الاخباری»، ج۱، ص۳۱۶-۳۲۱، همراه ایقاظ النبیة میرزا محمد اخباری، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
۴۲. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۵۳.
۴۳. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۲، ص۳۱۸.
۴۴. ↑ مشار خان بابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۵، ص۵۸۸، تهران، ۱۳۴۰-۱۳۴۴ش.
۴۵. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۸، ص۲۶۷.
۴۶. ↑ معلم حبیب آبادی محمدعلی، مکارم الا¸ثار، ج۳، ص۹۳۶، اصفهان، ۱۳۵۱ش.
۴۷. ↑ معلم حبیب آبادی محمدعلی، مکارم الا¸ثار، ج۳، ص۹۳۸، اصفهان، ۱۳۵۱ش.
۴۸. ↑ منزوی، خطی، ج۲، ص۸۸۷.
۴۹. ↑ منزوی، خطی، ج۲، ص۹۴۱.
۵۰. ↑ منزوی، خطی، ج۲، ص۹۰۸ - ۹۰۹.
۵۱. ↑ منزوی، خطی، ج۲، ص۹۱۱.
۵۲. ↑ منزوی، خطی مشترک، ج۲، ص۱۰۵۷.
۵۳. ↑ منزوی، خطی، ج۲، ص۹۳۳.
۵۴. ↑ مرعشی، خطی، ج۱۵، ص۶۳ - ۶۴.
۵۵. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۰، ص۱۴.
۵۶. ↑ مرکزی، خطی، ج۱۰، ص۱۶۸۵.
۵۷. ↑ مرکزی، خطی، ج۱۰، ص۱۶۸۶.
۵۸. ↑ شورا، خطی، ج۱۰، ص۷۲- ۷۳.
۵۹. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۲، ص۲۰۹.
۶۰. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۴، ص۲۲۱.
۶۱. ↑ آستان قدس، فهرست، ج۱، ص۳۹۱.
۶۲. ↑ معلم حبیب آبادی محمدعلی، مکارم الا¸ثار، ج۳، ص۹۳۸، اصفهان، ۱۳۵۱ش.
۶۳. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۷، ص۳۵-۳۶.
۶۴. ↑ آستان قدس، فهرست، ج۱، ص۴۴۱.
۶۵. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۷، ص۸۳.
۶۶. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۱۷، ص۱۶۶.
۶۷. ↑ مرعشی، خطی، ج۵، ص۲۵۴- ۲۵۵.
۶۸. ↑ مرعشی، خطی، ج۹، ص۷۰.
۶۹. ↑ مرعشی، خطی، ج۸، ص۳۳۴.
۷۰. ↑ منزوی، خطی، ج۲، ص۱۴۳۳.
۷۱. ↑ آقابزرگ، الذریعة، ج۲۳، ص۳۱۷.
۷۲. ↑ شورا، خطی، ج۹، ص۵۸۴ -۵۸۶.
۷۳. ↑ معلم حبیب آبادی محمدعلی، مکارم الا¸ثار، ج۳، ص۹۴۰، اصفهان، ۱۳۵۱ش.
۷۴. ↑ معلم حبیب آبادی محمدعلی، مکارم الا¸ثار، ج۳، ص۹۳۵-۹۴۰، اصفهان، ۱۳۵۱ش.
منبع
[ویرایش]
دانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «میرزامحمد بخاری»ج۷، ص۲۹۹۰.
میرزا محمد استرآبادی
(تغییرمسیر از محمد بن عبدالنبی نیشابوری)
برای دیگر کاربردها استرآبادی را ببینید.
ابواحمد جمالالدین بن عبدالنبی بن عبدالصانع نیشابوری استرابادی
زادروز ۱۱۷۸ق
زادگاه اکبر آباد یا فرخ آباد هند
درگذشت ۱۲۳۲ق - کاظمین
استادان آقا محمدعلی بهبهانی، میرزا مهدی شهرستانی و شیخ موسی بحرینی
شاگردان فتحعلی خان شیرازی،محمدباقر بن محمد علی لاری دشتی، محمدرضا بن محمدجعفر دوانی و...
لقب میرزا محمد اَخباری
مخالفان اصولییون
مکتب اخباری
آثار آیینه عباسی در نمایش حق شناسی، ایقاظ النبیة، دوائر العلوم، البرهان فی التکلیف و البیان، فتح الباب و ...
ابواحمد جمالالدین بن عبدالنبی بن عبدالصانع نیشابوری اِستَرابادی (۱۱۷۸-۱۲۳۲ق)، معروف به میرزا محمد اَخباری، فقیه، محدث و از پایهگذاران مکتب اخباری در فقه شیعه بوده است.
او با اصولیان مخالف بود و کتابهای متعددی در رد روش آنان نوشت. مخالفتهایش با اصولیان و از جمله وحید بهبهانی باعث شد تا عراق را به قصد تهران ترک کند. در تهران مورد احترام و بزرگداشت فتحعلی شاه قاجار قرار گرفت. نقل است در مدت اقامتش در تهران، کراماتی از خود بروز داده است و از این رو او را سید محمد صاحب کرامات میخواندهاند.
مخالفتهای علمای اصولی با او، به ویژه کتابی که کاشف الغطاء در رد اخباریه نوشت و برای شاه فرستاد، باعث شد تا شاه حمایتش را از سید محمد بردارد، لذا او تهران را به قصد کاظمین ترک کرد. او در کاظمین کشته شد.
محتویات
۱ زندگینامه
۲ کرامات
۳ تقابل با اصولیان
۴ شاگردان
۵ انتسابش به صوفیه یا شیخیه
۶ آثار
۷ پانویس
۸ منابع
۹ پیوند به بیرون
زندگینامه
درباره نسب او اختلاف بسیار است، یکی از نوادگان وی به نام ابراهیم بن میرزا احمد، در مقدمه کتاب ایقاظ النبیة[۱]، میرزا محمد را از سادات رضوی دانسته، و نسبش را به حسین پسر موسی المبرقع از فرزندان امام جواد (ع) رسانده است[۲]. در جایی نیز به نقل از کتاب ضیاء المتقین میرزا محمد، نسب او به شمس الدین محمد جوینی وزیر و صاحب دیوان رسانده شده است[۳]. شاید به جهت همین اختلاف است که برخی، سلسله نسب او را فقط تا عبدالصانع بر میشمارند[۴].
محل تولد
میرزا محمد در اکبرآباد[۵] یا فرّخ آباد[۶] در سرزمین هند، از مادری استرابادی[۷] متولد شد. تنکابنی[۸] او را از مردم بحرین دانسته است.
خانواده
جدش عبدالصانع از مردم استرآباد و پدرش عبدالنبی مقیم نیشابور بود که بعدها به هند مهاجرت کرد[۹]. میرزا محمد یک دختر و ۳ پسر به نامهای محمد، احمد و علی داشت و دختر وی همسر ملا هادی سبزواری بود[۱۰]. با وجود تقابل اندیشه میان او و مجتهدان مشهور، همگان کمابیش به فضل و جامعیت او در علوم معقول و منقول اذعان داشتند[۱۱].
تحصیلات و اساتید
میرزا محمد تحصیلات مقدماتی خود را در هندوستان به انجام رسانید و در حدود ۲۰ سالگی برای گزاردن حج، با خانواده راهی حجاز شد و در میانه راه، پدرش را از دست داد[۱۲]. پس از اتمام مناسک، راه عراق را در پیش گرفت و چندی در نجف و سپس در کربلا ماند و سرانجام در کاظمین سکنی گزید. در این شهرها، محضر چند تن از علمای برجسته، مانند آقا محمدعلی بهبهانی، میرزا مهدی شهرستانی و شیخ موسی بحرینی را درک کرد و دیری نپایید که در علوم معقول و منقول صاحب بصیرت شد. او در کنار علوم متداول دینی، در علوم غریبه از قبیل طلسمات و نیرنجات و جفر و اعداد مطالعاتی کرد و در بحث و جدل نیز مهارت یافت[۱۳].
به قتل رسیدن
میرزا محمد در ۱۲۳۲ق در کاظمین کشته شد. گروهی از مردم کاظمین به خانه او هجوم بردند و او را به همراه فرزندش احمد و یکی از شاگردانش به قتل رساندند[۱۴]. پیکر میرزا محمد را با بستن ریسمان به پای وی، در کوچه و بازار گردانیدند[۱۵]. دربارهٔ قتل او در گزارشهای تاریخی به دو دلیل اشاره شده است: یکی فتوای مجتهدین به قتل او و دیگری ترس داوود پاشا از تکرار سرنوشت سیسیانوف روس. داوود پاشا به بهانهٔ تکفیر میرزا محمد، مردم را اغوا کرده و او را کشتند.[۱۶]
کرامات
در خلال سکونت میرزا محمد در تهران، کراماتی از او در میان عامه شهرت یافت، و او به «صاحب الکرامات» ملقب شد[۱۷]. یکی از کراماتی که به او منتسب شد، داستان پیشگویی در خصوص قتل تسیتسیانف فرمانده سپاه روسیه در منطقه قفقاز بود: میرزا محمد به فتحعلی شاه پیشنهاد کرد که حاضر است برای نابودی این فرمانده روسی چله بنشیند تا پس از گذشت ۴۰ روز، سرِ تسیتسیانف را برای شاه بیاورند و در عوض، حکومت قاجار متعهد گردد که حقیقت ماجرا را آشکار، و از اخباریگری حمایت کند. به دنبال این گفتوگو، میرزا محمد به مزار حضرت عبدالعظیم در ری رفت و در حجرهای در به روی خود بست و با اعمالی خاص، چله نشست[۱۸]. پس از گذشت ۴۰ روز، سرِ سردار روس توسط سواری به درگاه فتحعلی شاه آورده شد.
بر زبانها چنان بود که میرزا محمد چند سالی پیش از کشته شدنش در رسالهای، تاریخ کشته شدن خود را اینگونه پیش بینی کرده بود: «صدوق غلب، صار تاریخنا» [۱۹] که عبارت «صدوق غلب» به حساب ابجد ۱۲۳۲ق (سال وفاتش) را نشان میدهد. حتی برخی مدعی اند که او شب قبل از حادثه، به صراحت گفته بود که چند ساعتی بیش، از زندگانی وی باقی نمانده است[۲۰].
تقابل با اصولیان
از آنجا که وی سلوک اخباری را در پیش گرفته بود، با فقها و مجتهدان اصولی از جمله شیخ جعفر نجفی، سید علی طباطبایی، سید محمدباقر حجتالاسلام اصفهانی و محمدابراهیم کلباسی، سخت درگیر شد[۲۱].
ترک عراق
فشار اصولیان سبب شد تا میرزا محمد، عراق را ترک گوید و راهی ایران شود. وی مدتی را در مشهد و دیگر شهرهای ایران گذراند و با استقبال دستگاه حکومتی فتحعلی شاه، مدت ۴ سال در تهران اقامت کرد[۲۲]. حضور او در تهران مصادف با شروع دوره اول جنگهای ایران و روسیه (۱۲۱۸- ۱۲۲۸ق) بوده است. وی در تمام این مدت مورد توجه و احترام شاه قاجار بود و روزگار را به تصنیف و تدریس میگذرانید و از آنجا که از او کراماتی در میان عامه شهرت یافت، به «صاحب الکرامات» ملقب شد[۲۳].
ترک تهران
به هر تقدیر با فشار و سعایت رجال متنفذ، شاهقاجار دست از حمایت میرزامحمد برداشت و او را روانه عراق کرد[۲۴]. میرزا محمد پس از ترک تهران در کاظمین رحل اقامت افکند[۲۵]. در این میان نقش علمای اصولی، به ویژه شیخ جعفر نجفی را که کتابی با عنوان کشف الغطاء در ذم میرزا محمد تصنیف کرد و برای شاه فرستاد، نباید نادیده گرفت[۲۶].
صدور حکم قتل
او پس از اقامت در کاظمین باز از ابراز مخالفت علنی با اصولیان - چه در گفتار و چه در نوشتار - خودداری نکرد و همین امر سبب شد که حکم قتل او توسط علما و مجتهدان بنام آن زمان، همچون سیدمحمد مجاهد[۲۷]، شیخ موسی، سید عبدالله شبر و شیخ اسدالله کاظمینی[۲۸] صادر شود. علاوه بر صدور حکم قتل، اغوای مردم از سوی داوود پاشا حاکم بغداد و منازعهٔ داوود پاشا با اسعد پاشا که با میرزا محمد مراوده داشت، در کشتن میرزا محمد مؤثر بود. [۲۹].
شاگردان
از جمله شاگردان او میتوان این کسان را نام برد:
فتحعلی خان شیرازی[۳۰]
محمد ابراهیم بن محمد علی طبسی[۳۱]
محمدباقر بن محمد علی لاری دشتی که الکلمات الحقانیه را در شرح کتاب البرهانیه میرزا محمد تألیف کرده است[۳۲]
محمدرضا بن محمدجعفر دوانی[۳۳]
محمد جواد سیاهپوش[۳۴]
مصطفی بن اسماعیل موسوی صاحب اللوامع المحمدیه[۳۵]
عبدالصاحب بن محمد جعفر دوانی[۳۶]
انتسابش به صوفیه یا شیخیه
با آنکه میرزا محمد ردیههایی بر عقاید صوفیه نوشته است، صاحب بستان السیاحة، در طریقت، سلسله او را به طریقه «مهدیه» میرساند[۳۷] که البته طریقهای ناشناخته است. برخی دیگر نیز عقایدی نزدیک به عقیده عرفانی شیخ احمد احسایی را بدو نسبت دادهاند و گفته میرزا محمد در کتاب ومضة النور را شاهد آوردهاند که وی شیخ احمد احسایی را با تعبیر «استادنا فی علم الیقین احمد بن زین الدین» ستوده است[۳۸].
آثار
نوشتار اصلی: آثار میرزا محمد استرآبادی
میرزامحمد، کتابهای متعددی نوشته که غالباً در فقه، کلام و در دفاع از تعالیم اخباریه و مخالفت با تعالیم اصولیان است. نوشتههای میرزا محمد، بالغ بر ۸۰ کتاب و رساله است که ابراهیم بن میرزا احمد مجموعاً ۳۰ کتاب و ۵۶ رساله و ۲ دیوان شعر او را فهرست کرده است[۳۹]. بیشتر آثار وی به عربی، و برخی نیز به فارسی است.
پانویس
ایقاظ النبیة، ص ۳۱۳
قس: ابن عنبه، ۲۰۱، که از حسین در میان فرزندان موسی یاد نکرده است
آقابزرگ، ج۱۴، ص۲۲۲.
خوانساری، ج۷، ص۱۲۷.
معصومعلیشاه، ج۱، ص۱۸۳؛ شیروانی، ص۵۸۱.
ابراهیم، ص۳۱۴
آقابزرگ، ج۱۴، ص۲۲۱.
تنکابنی، ص ۱۷۷.
امین، ج۹، ص۱۷۳.
معلم، همانجا
خوانساری، ج۷، ص۱۲۷؛ شیروانی، همانجا
ابراهیم، صص۳۱۴- ۳۱۵.
شیروانی، همانجا
ابراهیم، صص۳۲۲-۳۲۳؛ نک: معلم، ج۳، ص۹۴۴.
شیروانی، همانجا
رسول جعفریان، برآمدن میزرا محمد اخباری و منازعهٔ مجتهدین با وی،
ابراهیم، همانجا
درباره اعمال غریب او در این چله، نک: نفیسی، ج۱، صص۲۵۱-۲۵۲؛ سپهر، ج۱، صص۸۲ -۸۳.
معلم، همانجا
سپهر، همانجا
نک: تنکابنی، صص۱۷۸-۱۸۰
شیروانی، همانجا
ابراهیم، همانجا
نک: تنکابنی،همانجا
شیروانی، ۵۸۱
خوانساری، ج۲، ص۲۰۲.
صنیع الدوله، ۳/۱۶۷
نک: معلم، ج۳، ص۹۴۳.
نک: رسول جعفریان، برآمدن میرزا محمد اخباری و منازعهٔ مجتهدین با وی؛ سپهر، ج۱، ص۸۳.
آقابزرگ، ج۱۶، ص۳۴۴.
همو، ج۱۴، ص۲۲۱.
معلم، ج۳، ص۹۴۱.
آقابزرگ، ج۱۵، ص۱۲۹.
همو، ج۸، ص۲۶۷.
همو، ج۱۸، ص۳۷۰.
همو، ج۱۶، ص۳۳۶.
شیروانی، ص۵۸۱.
نک: شورا، ج۹، صص۵۸۴ - ۵۸۵.
ص ۳۱۶-۳۲۱
منابع
آستان قدس ، فهرست.
آقابزرگ، الذریعه.
ابراهیم بن میرزا احمد، «ترجمه میرزا محمد الاخباری»، همراه ایقاظ النبیه میرزا محمد اخباری، قاهره، ۱۳۵۶ق/ ۱۹۳۷م.
ابن عنبه، احمد، عمده الطالب، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م.
امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
تنکابنی، محمد، قصص العلماء، تهران، ۱۳۶۴ش.
جعفریان، رسول، برآمدن میرزا محمد اخباری و منازعهٔ مجتهدین با وی، پایگاه کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ۱۳۹۱
خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، تهران، ۱۳۹۰ق.
سپهر، محمدتقی، ناسخ التواریخ، به کوشش جهانگیر قائم مقامی، تهران، ۱۳۳۷ش؛ شورا، خطی.
شیروانی، زینالعابدین، بستان السیاحه، تهران، ۱۳۱۵ق.
صنیع الدوله، محمدحسن، مطلع الشمس، تهران، ۱۳۰۳ق؛
مرعشی، خطی.
مرکزی، خطی.
مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران، ۱۳۴۰-۱۳۴۴ش.
معصومعلیشاه، محمد معصوم، طرائق الحقائق، تهران، ۱۳۱۸ق.
معلمحبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الا¸ثار، اصفهان، ۱۳۵۱ش.
منزوی، خطی.
منزوی، خطی مشترک.
نفیسی، سعید، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران، تهران، ۱۳۶۱ش.
پیوند به بیرون
منبع مقاله: دایرةالمعارف بزرگ اسلامی
گزارش کاشفالغطاء درباره سرنوشت میرزا محمد اخباری
جعفریان، رسول، برآمدن میرزا محمد اخباری و منازعهٔ مجتهدین با وی، پایگاه کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ۱۳۹۱
[نهفتن]
نبو
فقیهان شیعه (قرن ۱۳ قمری)
عراق
علامه بحرالعلوم (۱۲۱۲ق) • عبدالصمد همدانی (۱۲۱۶ق) • جعفر کاشفالغطاء (۱۲۲۸ق) • سید علی طباطبایی (۱۲۳۱ق) • اسدالله شوشتری (۱۲۳۴ق) • سید محمد مجاهد (۱۲۴۲ق) • شریفالعلماء مازندرانی (۱۲۴۶ق) • محمدحسن نجفی (۱۲۶۶ق) • ملا علی تهرانی (۱۲۹۷ق)
ایران
محمدرضا تبریزی (۱۲۰۸ق) • محقق نراقی (۱۲۰۹ق) • آقا محمدعلی بهبهانی (۱۲۱۶ق) • سید محمدمهدی خراسانی (۱۲۱۸ق) • میرزای قمی (۱۲۳۱ق) • میرزا محمد استرآبادی (۱۲۳۲ق) • سید احمد بهبهانی (۱۲۳۵ق) • ابوالقاسم خوانساری (۱۲۴۰ق) • ملا احمد نراقی (۱۲۴۵ ق) • سید مهدی موسوی خوانساری (۱۲۴۶ق) • محمدتقی رازی (۱۲۴۸ق) • سید محمدباقر شفتی (۱۲۶۰ق) • محمدحسین حائری اصفهانی (۱۲۶۱ق) • سید ابراهیم موسوی قزوینی (۱۲۶۴ق) • سعیدالعلماء مازندرانی (۱۲۷۰ق) • سید محمد شفیع جاپلقی (۱۲۸۰ق) • شیخ انصاری (۱۲۸۱ق) • شیخالعراقین (۱۲۸۶ق) • میرزا ابوالقاسم تهرانی (۱۲۹۲ق) • سید حسین کوهکمری (۱۲۹۹ق) • محمدباقر آقا نجفی اصفهانی (۱۳۰۱ق) • سید عبدالحسین لاری (۱۳۰۳ش)
هندوستان
علامه کُنتوری (۱۲۶۸ق)
لبنان
سید محمدجواد عاملی (۱۲۲۶ق)
مراجع تقلید شیعه / رجالیان شیعه / متکلمان شیعه / مفسران شیعه / فقیهان شیعه
آنچه را که دنبالش بودید را یافتید؟
بله
خیر
ردهها:
اخباریان قرن ۱۳ (قمری)فقیهان شیعه قرن ۱۳ (قمری)محدثان شیعه قرن ۱۳ (قمری)شاگردان مقدس اردبیلی
منوی ناوبری
ورود
بحث
صفحه
جستجو
نمایش تاریخچه
نمایش مبدأ
خواندن
صفحهٔ اصلی
ورودی کاربران
اخبار
تغییرات اخیر
مقالهٔ تصادفی
امتیاز مشارکت
جستجو پیشرفته
تماس با ما
ابزارها
پیوندها به این صفحه
تغییرات مرتبط
بارگذاری پرونده
صفحههای ویژه
نسخهٔ قابل چاپ
پیوند پایدار
اطلاعات صفحه
یادکرد پیوند این مقاله
افزودن بازخورد شما
مشاهدهٔ بازخورد
به زبانهای دیگر
English
افزودن پیوند