بسم الله الرحمن الرحیم
محمد بن علي الأردبيلي-جامع الرواة(1058 ح - 1101 هـ = 1648 - 1690 م)
محمد بن علي الأردبيلي-جامع الرواة(1058 ح - 1101 هـ = 1648 - 1690 م)
جامع‌الرواة و ازاحة‌الاشتباهات عن‌الطرق والاسناد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جامعُ الرُواة، کتابی رجالی به زبان عربی از محمدبن علی اردبیلی، عالم عصر صفوی می‌باشد.
فهرست مندرجات
۱ - نام کامل کتاب
۲ - حیات مولف
۳ - اساتید
۴ - وفات
۵ - هدف و روش تدوین
۶ - محتوای کتاب
۷ - ویژگی کتاب
۸ - زمان تالیف
۹ - جایگاه کتاب
۱۰ - چاپ کتاب
۱۱ - آثار دیگر مولف
۱۲ - فهرست منابع
۱۳ - پانویس
۱۴ - منبع
نام کامل کتاب
[ویرایش]
نام کامل کتاب، جامعُ الرُواة و اِزاحةِ الاشتباهات عن الطرقِ و الاَسناد می‌باشد.
حیات مولف
[ویرایش]
به جز اشارات کوتاه خود اردبیلی در جامع الرواة، مطلب چندانی درباره زندگی او در منابع نیامده است، وی در حدود سال ۱۰۵۸ به دنیا آمد. [۱]
اساتید
[ویرایش]
او [۲]
از استادان خود به جعفربن عبداللّه کمره‌ای (قاضی کمره‌ای، متوفی ۱۱۱۵) اشاره کرده و گفته که تمام علوم متداول را نزد او خوانده است و همچنین اردبیلی [۳]
از دیگر استاد خود، محمدعلی بن احمد استرآبادی، نام برده و او را ستوده است.
از دیگر مشایخ وی، محمدباقر مجلسی بوده که در ۱۷ ذیقعده سال ۱۰۹۸ به اردبیلی اجازه عام روایت آثار خود را داده است. [۴]
[۵]
در آغاز این اجازه، مجلسی اشاره کرده که اردبیلی بسیاری از آثار حدیثی و عقلی را نزد او قرائت کرده است. [۶]
وفات
[ویرایش]
بنا بر نوشته آقارضی قزوینی بر پشت نسخه‌ای از جامع الرواة، اردبیلی در کربلا و در ذیقعده سال۱۱۰۱ وفات کرده است. [۷]
هدف و روش تدوین
[ویرایش]
اردبیلی در مقدمه، [۸]
هدف، روش و شیوه تدوین کتاب را بیان کرده است، وی در هنگام فراگرفتن احادیث اهل بیت علیهم‌السلام، خود را ملزم به بررسی صحت طریق یا ضعف آن، معلوم یا مجهول بودن روات و حُسن یا وثاقت آنها کرده، اما در حین تتبع و مراجعه به منابع بسیار، به لحاظ یادکرد راویان بدون ذکر مشخصات، و نیز اختلاف نسخه‌ها دچار حیرت می‌شده و راهی برای ترجیح حکم به صحت یا ضعف نمی‌یافته و، همچون بسیاری از فقیهان، نظر می‌داده که حدیث، ضعیف است، و حال آنکه به واقع چنین نبوده است؛ وی تأکید کرده که اینگونه روایات در منابع حدیثی فراوان است. [۹]
اردبیلی برای حل این مشکل، بعد از تأمل و بررسی شیوه‌های گوناگون، به این نتیجه رسیده که از طریق تأمل در راوی و مرویٌ‌عنه می‌توان ابهام موجود در نام راویان را زدود و چه بسا به هویت واقعی راویان پی برد.
اردبیلی [۱۰]
پس از اشاره به این شیوه، توضیح داده است که هیچ‌یک از عالمان رجالی چنین شیوه‌ای نداشته و تنها گاه به اشاراتی کوتاه درباره راویانِ یک فرد بسنده کرده‌اند؛ اما او نام تمام راویان را گرد آورده است، وی [۱۱]
[۱۲]
عناوین کتاب‌ها و شیوه خود را در جمع و تدوین ذکر کرده است.
با توجه به آنچه در این مقدمه آمده، باید این کتاب را روشنگری در باب مشترکات (اسم‌های مشابه) و اولین اثر مکتوب در این زمینه دانست و آقابزرگ طهرانی [۱۳]
هم آن را تمییز المشترکات خوانده است.
جامع الرواة را همچنین می‌توان ذیلی بر تلخیص المقال فی تحقیق احوال الرجال ( رجال وسیط ) میرزامحمد استرآبادی دانست.
به گفته آیت اللّه بروجردی [۱۴]
نیز جامع الرواة ذیلی بر تلخیص المقال استرآبادی است و اردبیلی دیباچه آن را تلخیص کرده و آنگاه تراجم رجال را، بر اساس ترتیب تلخیص المقال و با عین عبارات آن، گزارش نموده و اگر در نقد الرجال یا کتب اربعه مطالب مفید دیگری یافته، بر آن افزوده است.
محتوای کتاب
[ویرایش]
اردبیلی نام راویان را به صورت کامل، افزون بر نامهایی که در منابع رجالی شیعه ذکر شده و نامهایی که در منابع رجالی نبوده و در کتب چهارگانه حدیثی شیعه آمده، آورده است، این نامها (۸۴۶، ۷ نام)، که بخش عمده کتاب را تشکیل می‌دهند، به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده‌اند، فصلی نیز به کنیه‌ها با تعبیر «ابو»، فصلی به نامهایی که با «ابن» شروع می‌شوند (۱۵۵ مورد) و فصلی دیگر به القاب و نسبت‌های مشهور راویان (۲۰۸ عنوان) اختصاص یافته است.
فصلی نیز به نام زنان (۸۸ نفر) اختصاص دارد.
در فصلی نیز آنچه صورت ابهام داشته، چون «عن رجل» و «عن شیخ من اصحابنا»، ذکر شده است، به این ترتیب، در مجموع ۰۵۰، ۹ عنوان در فصل نامها، کنیه‌ها، لقب‌ها و دیگر فصل‌ها آمده است.
اردبیلی بعد از ذکر عبارات استرآبادی، که پایان آنها را با رمز «مح» مشخص کرده، اگر در کتاب نقد الرجال تفرشی مطلب مهمی یافته که استرآبادی آن را نیاورده، آن مطلب را نقل و با رمز «س» آن را معیّن کرده است، افزون بر اینها، مواردی را از الفهرست شیخ منتجب الدین با رمز «جب» افزوده است.
ویژگی کتاب
[ویرایش]
از ویژگی‌های مهم کتاب اردبیلی روشن کردن طبقه روات است، او در مقابل نام هر یک از اصحاب امامان، رمز نام آن امام را، بر اساس رمزهای ابواب رجال شیخ طوسی، یاد کرده است، او همچنین کوشیده است تا پس از ذکر نام راوی و دادن آگاهی‌های لازم درباره او، نام کسانی را که از آن راوی روایت کرده‌اند، ذکر کند و برای این کار روایات هر راوی را از کتابهای چهارگانه حدیثی شیعه، الفهرست شیخ طوسی، الفهرست شیخ منتجب الدین، مشیَخه کتاب من لایحضره الفقیه ابن بابویه و مشیخه تهذیب الاحکام شیخ طوسی استخراج کرده و به ترتیب، با نشانه‌های خاص، به آنها ارجاع داده است.
اردبیلی با این تلاش، راهی برای شناخت راویان و تمییز مشترکات گشوده و مشکلات فراوانی را حل کرده است، او از بسیاری از راویان مجهول رفع ابهام کرده و اسانید متعددِ به ظاهر مرسل را مسند ساخته و روایات ضعیف را از ضعف رهانده است، ویژگی چنین روشی شناسایی و معرفی بسیاری از روات امامیه است که در منابع معمول رجالی شرح حال آنها ذکر نشده است.
اردبیلی [۱۵]
تصریح کرده قریب دوازده هزار روایت را که عالمان به صورت‌های یاد شده می‌پنداشتند، با این شیوه تصحیح کرده است.
جامع الرواة خاتمه‌ای دارد که مؤلف در آن از موضوعات مهمی سخن گفته و آنها را با عنوان «فوائد» گزارش کرده است، این فوائد بر گرفته از تلخیص المقال و نقد الرجال است که با همان رمزها مشخص شده‌اند. [۱۶]
زمان تالیف
[ویرایش]
تألیف جامع الرواة حدود بیست سال طول کشید و در ۱۹ ربیع الاول سال ۱۱۰۰ به پایان رسید.
جایگاه کتاب
[ویرایش]
جامع الرواة مهم ترین اثر شناخته شده اردبیلی است، این کتاب از لحاظ شیوه بحث مؤلف و کارآمدی و سودمندی، در دانش رجال و روند نگارش آثار رجالی، جایگاهی ویژه دارد.
این کتاب، به سبب جامعیت و اشتمال آن بر رجال کتب اربعه، مورداستفاده فراوان عالمان و فقهای امامیه قرار گرفته است [۱۷]
[۱۸]
[۱۹]
[۲۰]
[۲۱]
[۲۲]
آقابزرگ طهرانی [۲۳]
این کتاب را بی نظیر، و سبحانی [۲۴]
مؤلف را مبتکر در این فن دانسته و کارآمدی اثرش را ستوده است.
شیوه اردبیلی در بهره گیری از اسانید برای تمییز مشترکات، موردتوجه عالمان امامیه قرار گرفته است.
آیت اللّه بروجردی نیز چنین شیوه‌ای را در بحث‌های رجالی خود، پیش از اطلاع از روش کتاب جامع الرواة، به کار بسته و آن را با گسترده کردن منابع، کمال بخشیده است. [۲۵]
، آیت اللّه خویی نیز در معجم رجال الحدیث، در بحث رجال امامیه، شیوه‌ای شبیه به کار اردبیلی داشته است.
اردبیلی در جامع الرواة درباره برخی از عالمان معاصر خود مطالب کوتاهی آورده است. [۲۶]
[۲۷]
[۲۸]
[۲۹]
[۳۰]
[۳۱]
چاپ کتاب
[ویرایش]
جامع الرواة به سفارش و تأکید آیت اللّه بروجردی و همراه مقدمه کوتاه و پرنکته وی به چاپ رسیده (قم ۱۳۸۰) و پس از آن بارها منتشر شده است، سیدحسین حسینی قزوینی (متوفی ۱۲۰۸) آن را در ضمن کتاب معارج الاحکام خود تلخیص کرده است. [۳۲]
، سیدعلی محمد دستغیب، نام راویان موثق آن را با عنوان معجم الثقات فی جامع الرواة، گردآوری کرده است.
آثار دیگر مولف
[ویرایش]
اردبیلی کتابی نیز به نام تصحیح الاسانید [۳۳]
داشته که تلخیصی از آن را در انتهای جامع الرواة آورده است. [۳۴]
، این کتاب درباره طرق شیخ طوسی، مذکور در مشیخه تهذیب الاحکام و الاستبصار و کتاب الفهرست است.
فهرست منابع
[ویرایش]
(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: کواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۳) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
(۴) محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۵) مرتضی حائری، کتاب الخمس، تحقیق محمدحسین امراللهی، قم ۱۴۱۸.
(۶) احمد حسینی اشکوری، اجازات الحدیث التی کتبها شیخ المحدثین و محیی معالم الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی: ۱۰۳۷ـ۱۱۱۰ ه، قم ۱۴۱۰.
(۷) محمدرضا حسینی جلالی، المنهج الرجالی و العمل الرائد فی الموسوعة الرجالیة لسید الطائفة آیة اللّه العظمی البروجردی، قم ۱۳۷۸ ش.
(۸) جعفر سبحانی، کلیات فی علم الرجال، قم ۱۴۲۳.
(۹) علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، تقریرات درس آیة اللّه خوئی، ج۶، قم ۱۴۱۰.
پانویس
[ویرایش]
۱. ↑ احمد حسینی اشکوری، اجازات الحدیث التی کتبها شیخ المحدثین و محیی معالم الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی: ۱۰۳۷ـ۱۱۱۰ ه، ج۱، ص۱۲۱، قم ۱۴۱۰.
۲. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۱۵۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۲، ص۱۵۲، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۲، ص۵۴۹ ـ۵۵۲، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۵. ↑ احمد حسینی اشکوری، اجازات الحدیث التی کتبها شیخ المحدثین و محیی معالم الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی: ۱۰۳۷ـ۱۱۱۰ ه، ج۱، ص۱۲۲ـ ۱۲۷، قم ۱۴۱۰.
۶. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۲، ص۵۴۹ ـ۵۵۰، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۷. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: کواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، ص۶۴۰، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.، ۱۳۷۲ش.
۸. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۳۶، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۹. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۰. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۴۵، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۱. ↑ محمدبن علی اردبیلی، ج۱، ص۵، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۲. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۷، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۳. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ستون ۴۲۹، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
۱۴. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، مقدمه، صج، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۵. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۶، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۶. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۲، ص۴۶۱ـ۴۷۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۷. ↑ مرتضی حائری، کتاب الخمس، ج۱، ص۴۹، تحقیق محمدحسین امراللهی، قم ۱۴۱۸.
۱۸. ↑ مرتضی حائری، کتاب الخمس، ج۱، ص۱۴۵، تحقیق محمدحسین امراللهی، قم ۱۴۱۸.
۱۹. ↑ مرتضی حائری، کتاب الخمس، ج۱، ص۱۷۰، تحقیق محمدحسین امراللهی، قم ۱۴۱۸.
۲۰. ↑ مرتضی حائری، کتاب الخمس، ج۱، ص۳۵۷، تحقیق محمدحسین امراللهی، قم ۱۴۱۸.
۲۱. ↑ مرتضی حائری، کتاب الخمس، ج۱، ص۳۷۶، تحقیق محمدحسین امراللهی، قم ۱۴۱۸.
۲۲. ↑ علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، تقریرات درس آیة اللّه خوئی، ج۶، ص۳۱۳، قم ۱۴۱۰.
۲۳. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۵، ص۵۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۴. ↑ جعفر سبحانی، کلیات فی علم الرجال، ج۱، ص۱۲۹، قم ۱۴۲۳.
۲۵. ↑ محمدرضا حسینی جلالی، المنهج الرجالی و العمل الرائد فی الموسوعة الرجالیة لسید الطائفة آیة اللّه العظمی البروجردی، ج۱، ص۱۳۳ـ۱۴۰، قم ۱۳۷۸ ش.
۲۶. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۲۸، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۷. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۳۰، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۸. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۲۳۵، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۹. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۲۹۸۲۹۹، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۰. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۳۲۰۳۲۲، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۱. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۱، ص۵۴۴، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۲. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۱، ص۱۷۸، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۳. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۹۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۴. ↑ محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج۲، ص۴۷۳ـ۵۳۰، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
منبع
[ویرایش]دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جامع الرواة»، شماره۴۲۶۶.
رده‌های این صفحه : رجال | کتب رجالی شیعه
جامع الرواة (کتاب)
(تغییرمسیر از جامع الرواة)
جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد
جامع الروه.jpg
اطلاعات کتاب
نویسنده: محمد بن علی اردبیلی(متولد حدود ۱۰۵۸ق)
موضوع: کتابی رجالی
زبان: عربی
جامِعُ الرّواة و اِزاحَةُ الاِشْتباهات عَنِ الطّرُقِ و الاِسْناد کتابی رجالی به عربی از محمد بن علی اردبیلی (متولد حدود ۱۰۵۸ق)، عالم عصر صفوی است. اردبیلی با این کتاب، راهی برای شناخت راویان و تمییز مشترکات گشوده و مشکلات فراوانی را حل کرده است. او بعد از تأمل و بررسی شیوه‌های گوناگون، به این نتیجه رسید که از طریق تأمل در راوی و مروی ٌعنه می‌توان ابهام موجود در نام راویان را زدود و چه بسا به هویت واقعی راویان پی برد. وی در این کتاب از بسیاری از راویان مجهول رفع ابهام کرده و اسانید متعددِ به ظاهر مرسل را مسند ساخته و روایات ضعیف را از ضعف رهانده است. تألیف جامع الرواه حدود ۲۰ سال طول کشید و در ۱۹ ربیع‌الاول ۱۱۰۰ق به پایان رسید. این کتاب، به سبب جامعیت و اشتمال آن بر رجال کتب اربعه، مورد استفاده فراوان عالمان و فقهای امامیه قرار گرفته است.
محتویات
۱ اهمیت کتاب
۲ تاریخ نگارش
۳ اجازه روایت
۴ انگیزه نگارش
۵ شیوه نگارش
۶ محتوا
۷ ویژگی‌ها
۸ رابطه جامع الرواة و تلخیص المقال
۹ چاپ ها
۱۰ پانویس
۱۱ منابع
۱۲ پیوند به بیرون
اهمیت کتاب
جامع الرواه مهم‌ترین اثر شناخته شده محمد بن علی اردبیلی است. این کتاب از لحاظ شیوه بحث مؤلف و کارآمدی و سودمندی، در دانش رجال و روند نگارش آثار رجالی، جایگاهی ویژه دارد.
اردبیلی با این کتاب، راهی برای شناخت راویان و تمییز مشترکات گشوده و مشکلات فراوانی را حل کرده است. او از بسیاری از راویان مجهول رفع ابهام کرده و اسانید متعددِ به ظاهر مرسل را مسند ساخته و روایات ضعیف را از ضعف رهانده است. ویژگی چنین روشی شناسایی و معرفی بسیاری از راویان امامیه است که در منابع معمول رجالی شرح حال آنها ذکر نشده است.
اردبیلی تصریح کرده قریب ۱۲۰۰۰ روایت را که عالمان به صورت‌های یاد شده می‌پنداشتند، با این شیوه تصحیح کرده است.[۱]
آقابزرگ تهرانی این کتاب را بی‌نظیر[۲]، و جعفر سبحانی مؤلف را مبتکر در این فن دانسته و کارآمدی اثرش را ستوده است.[۳]
تاریخ نگارش
تألیف جامع الرواه حدود ۲۰ سال طول کشید و در ۱۹ ربیع‌الاول ۱۱۰۰ق به پایان رسید. این کتاب، به سبب جامعیت و اشتمال آن بر رجال کتب اربعه، مورد استفاده فراوان عالمان و فقهای امامیه قرار گرفته است.[۴]
اجازه روایت
محمدباقر مجلسی از جمله مشایخ اردبیلی بوده که در ۱۷ ذی‌القعده ۱۰۹۸ به او اجازه عام روایت آثار خود را داده است.[۵]
در آغاز این اجازه، مجلسی اشاره کرده که اردبیلی بسیاری از آثار حدیثی و عقلی را نزد او قرائت کرده است.[۶]
انگیزه نگارش
اردبیلی در مقدمه،[۷] هدف، روش و شیوه تدوین کتاب را بیان کرده است.
وی در هنگام فراگرفتن احادیث اهل بیت علیهم السلام، خود را ملزم به بررسی صحت طریق یا ضعف آن، معلوم یا مجهول بودن راویان و حُسن یا وثاقت آنها کرده، اما در حین تتبع و مراجعه به منابع بسیار، به لحاظ یادکرد راویان بدون ذکر مشخصات، و نیز اختلاف نسخه‌ها دچار حیرت می‌شده و راهی برای ترجیح حکم به صحت یا ضعف نمی‌یافته و همچون بسیاری از فقیهان، نظر می‌داده که حدیث، ضعیف است، و حال آنکه به واقع چنین نبوده است؛ وی تأکید کرده که اینگونه روایات در منابع حدیثی فراوان است.[۸]
شیوه نگارش
اردبیلی بعد از تأمل و بررسی شیوه‌های گوناگون، به این نتیجه رسید که از طریق تأمل در راوی و مروی ٌعنه می‌توان ابهام موجود در نام راویان را زدود و چه بسا به هویت واقعی راویان پی برد.
وی،[۹] پس از اشاره به این شیوه، توضیح داده است که هیچ یک از عالمان رجالی چنین شیوه‌ای نداشته و تنها گاه به اشاراتی کوتاه درباره راویانِ یک فرد بسنده کرده‌اند؛ اما او نام تمام راویان را گرد آورده است.
وی[۱۰] عناوین کتاب‌ها و شیوه خود را در جمع و تدوین ذکر کرده است. با توجه به آنچه در این مقدمه آمده، باید این کتاب را روشنگری در باب مشترکات (اسم‌های مشابه) و اولین اثر مکتوب در این زمینه دانست. آقابزرگ تهرانی[۱۱] هم آن را تمییز المشترکات خوانده است.
شیوه اردبیلی در بهره گیری از اسانید برای تمییز مشترکات، مورد توجه عالمان امامیه قرار گرفته است. آیت اللّه بروجردی نیز چنین شیوه‌ای را در بحث‌های رجالی خود، پیش از اطلاع از روش کتاب جامع الرواه، به کار بسته و آن را با گسترده کردن منابع، کمال بخشیده است.[۱۲]
آیت الله خویی نیز در معجم رجال الحدیث، در بحث رجال امامیه، شیوه‌ای شبیه به کار اردبیلی داشته است.
محتوا
اردبیلی در این کتاب نام راویان را به‌صورت کامل، افزون بر نامهایی که در منابع رجالی شیعه ذکر شده و نامهایی که در منابع رجالی نبوده و در کتب چهارگانه حدیثی شیعه آمده، آورده است. این نامها (۷۸۴۶ نام)، که بخش عمده کتاب را تشکیل می‌دهند، به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده‌اند.
فصلی نیز به کنیه‌ها با تعبیر «ابو»، فصلی به نامهایی که با «ابن» شروع می‌شوند (۱۵۵ مورد) و فصلی دیگر به القاب و نسبت‌های مشهور راویان (۲۰۸ عنوان) اختصاص یافته است. فصلی نیز به نام زنان (۸۸ نفر) اختصاص دارد. در فصلی نیز آنچه صورت ابهام داشته، چون «عن رجل» و «عن شیخ من اصحابنا»، ذکر شده است.
به این ترتیب، در مجموع ۹۰۵۰ عنوان در فصل نامها، کنیه‌ها، لقب‌ها و دیگر فصل‌ها آمده است.
اردبیلی در جامع الرواه درباره برخی از عالمان معاصر خود مطالب کوتاهی آورده است.[۱۳]
مؤلف بعد از ذکر عبارات استرآبادی، که پایان آنها را با رمز «مح» مشخص کرده، اگر در کتاب نقد الرجال سید میر مصطفی تفرشی مطلب مهمی یافته که استرآبادی آن را نیاورده، آن مطلب را نقل و با رمز «س» آن را معین کرده است. افزون بر اینها، مواردی را از الفهرست شیخ منتجب الدین با رمز «جب» افزوده است.
جامع الرواه خاتمه‌ای دارد که مؤلف در آن از موضوعات مهمی سخن گفته و آنها را با عنوان «فوائد» گزارش کرده است. این فوائد بر گرفته از تلخیص المقال و نقد الرجال است که با همان رمزها مشخص شده‌اند.[۱۴]
ویژگی‌ها
از ویژگی‌های مهم کتاب اردبیلی روشن کردن طبقه راویان است. او در مقابل نام هر یک از اصحاب امامان، رمز نام آن امام را، بر اساس رمزهای ابواب رجال شیخ طوسی، یاد کرده است.
همچنین کوشیده است تا پس از ذکر نام راوی و دادن آگاهی‌های لازم درباره او، نام کسانی را که از آن راوی روایت کرده‌اند، ذکر کند و برای این کار روایات هر راوی را از کتابهای چهارگانه حدیثی شیعه، الفهرست شیخ طوسی، الفهرست منتجب‌الدین رازی، مشیخه کتاب من لایحضره الفقیه ابن بابویه و مشیخه تهذیب الاحکام شیخ طوسی استخراج کرده و به ترتیب، با نشانه‌های خاص، به آنها ارجاع داده است.
رابطه جامع الرواة و تلخیص المقال
جامع الرواه را می‌توان ذیلی بر تلخیص المقال فی تحقیق احوال الرجال (رجال وسیط) میرزامحمد استرآبادی دانست. به گفته آیت اللّه بروجردی[۱۵] نیز جامع الرواه ذیلی بر تلخیص المقال استرآبادی است و اردبیلی دیباچه آن را تلخیص کرده و آنگاه تراجم رجال را، بر اساس ترتیب تلخیص المقال و با عین عبارات آن، گزارش نموده و اگر در نقد الرجال یا کتب اربعه مطالب مفید دیگری یافته، بر آن افزوده است.
چاپ ها
جامع الرواه به سفارش و تأکید آیت اللّه بروجردی و همراه مقدمه کوتاه و پرنکته وی در سال ۱۳۸۰ق به چاپ رسیده و پس از آن بارها منتشر شده است.
سید حسین حسینی قزوینی (متوفی ۱۲۰۸) آن را در ضمن کتاب معارج الاحکام خود تلخیص کرده است.[۱۶] سیدعلی محمد دستغیب، نام راویان موثق آن را با عنوان معجم الثقات فی جامع الرواه، گردآوری کرده است.
اردبیلی کتابی نیز به نام تصحیح الاسانید[۱۷] داشته که تلخیصی از آن را در انتهای جامع الرواة آورده است.[۱۸] این کتاب درباره طرق شیخ طوسی، مذکور در مشیخه تهذیب الاحکام و الاستبصار و کتاب الفهرست است.
پانویس
جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج ۱، ص ۶
الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳، ج ۵، ص ۵۵
کلیات فی علم الرجال، ص ۱۲۹
برای نمونه رجوع کنید به کتاب الخمس، ص ۴۹، ۱۴۵، ۱۷۰، ۳۵۷، ۳۷۶؛ التنقیح فی شرح العروة الوثقی : کتاب الطهارة، تقریرات درس آیة اللّه خوئی، ج ۶، ص ۳۱۳
برای متن اجازه رجوع کنید به جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج ۲، ص ۵۴۹-۵۵۲؛ اجازات الحدیث التی کتبها شیخ المحدثین و محیی معالم الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی، ص ۱۲۲-۱۲۷
رجوع کنید به جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج ۲، ص ۵۴۹-۵۵۰
جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج ۱، ص ۳۶
رجوع کنید به جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج ۱، ص ۳
جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج ۱، ص ۴۵
جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج ۱، ص ۵، ۷
مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ستون ۴۲۹
رجوع کنید به المنهج الرجالی و العمل الرائد فی الموسوعة الرجالیة لسید الطائفة آیة اللّه العظمی البروجردی، ص ۱۳۳۱۴۰
برای نمونه رجوع کنید به جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج ۱، ص ۲۸، ۳۰، ۲۳۵، ۲۹۸-۲۹۹، ۳۲۰-۳۲۲، ۵۴۴
رجوع کنید به جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج ۲، ص ۴۶۱-۴۷۳
جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج ۱، مقدمه، ص ج
الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳، ج ۲۱، ص ۱۷۸
الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳، ج ۴، ص ۱۹۳
رجوع کنید به جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج ۲، ص ۴۷۳-۵۳۰
منابع
آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳م.
آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، مصطفی المقال فی مصنفی علم الرجال، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت ۱۴۰۳/م۱۹۸۳ق.
حائری، مرتضی، کتاب الخمس، تحقیق محمدحسین امراللهی، قم ۱۴۱۸ق.
اشکوری، احمد حسینی، اجازات الحدیث التی کتبها شیخ المحدثین و محیی معالم الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی : ۱۰۳۷-۱۱۱۰ق، قم ۱۴۱۰ق.
حسینی جلالی، محمدرضا، المنهج الرجالی و العمل الرائد فی الموسوعة الرجالیة لسید الطائفة آیة‌اللّه العظمی البروجردی، قم ۱۳۷۸ ش.
سبحانی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، قم ۱۴۲۳ق.
غروی تبریزی، علی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، تقریرات درس آیة‌اللّه خوئی، قم ۱۴۱۰ق.
پیوند به بیرون
منبع مقاله : دانشنامه جهان اسلام
[نهفتن]
نبو
کتابهای رجالی و تراجم‌نگاری شیعه
منابع اولیه رجال
(قرن سوم تا پنجم)
رجال نجاشی • الفهرست طوسی • رجال طوسی • رجال کشی • رجال ابوغالب زراری • رجال ابن غضائری • رجال برقی
منابع ثانویه رجال
(قرن ششم تا هشتم)
رجال ابن داوود • خلاصة الاقوال • فهرست شیخ منتجب الدین • معالم العلماء • حل الاشکال
مصادر متأخر رجال
(قرن دهم تا کنون)
مجمع الرجال • جامع الرواة • لؤلؤة البحرین • نقد الرجال • تنقیح المقال • الفوائد الرجالیة • قاموس الرجال • معجم رجال الحدیث • حاوی الاقوال • الوجیزة فی الرجال • معراج اهل الکمال • زبدة الاقوال • الفوائد الرجالیة • منتهی المقال • الرسائل الرجالیة • سماء المقال • اتقان المقال • رجال الخاقانی • مصفی المقال • تهذیب المقال • ثقات الرواة • معجم الثقات • شعب المقال • التحریر الطاووسی • توضیح المقال • طرائف المقال • الوضاعون و احادیثهم • کلیات فی علم الرجال • رجال الشیعة فی اسانید السنة • عمدة المقال • عدیمة النظیر
تراجم‌نگاری
روضات الجنات • الذریعة • ریحانة الادب • اعیان الشیعة • ریاحین الشریعه • تتمیم امل الآمل • تکملة امل الآمل • تعلیقة امل الآمل • موسوعة طبقات الفقهاء • امل الآمل • ریاض العلماء • تذکرة الاعیان • الکنی و الالقاب • معارف الرجال • طبقات اعلام الشیعة • الدرجات الرفیعة • قصص العلماء • شهداء الفضیلة • گنجینه دانشمندان • هدیة الاحباب • الفوائد الرضویة • تحفة الاحباب • تذکرة القبور • خیرات حسان • مراقد المعارف
رجالیان شیعه / کتاب های حدیثی شیعه
[نهفتن]
نبو
کتاب‌شناسی شیعه (قرن یازدهم)
حدیثی
بحارالانوار • وسائل الشیعة • الصافی • الاصفی • البرهان • الوافی • نور الثقلین • مدینة المعاجز • الانصاف • الفصول المهمة • مرآة العقول
تفسیری
آیات الاحکام استرآبادی • الصافی • الاصفی • البرهان • تفسیر ملا صدرا • نور الثقلین • الوجیز • تفسیر شریف لاهیجی • تفسیر غریب القرآن
فقهی
روضة المتقین • مسالک الافهام • لوامع صاحبقرانی • ذخیرة المعاد • جامع عباسی • کفایة الاحکام • مشرق الشمسین • مفتاح الفلاح • ملاذ الاخیار • استقصاء الاعتبار
کلامی
گوهر مراد • احقاق الحق • نوادر الاخبار • المبدأ و المعاد • الصوارم المهرقه • سرمایه ایمان • شوارق الالهام
تاریخی
جلاء العیون • حیات القلوب • التتمة فی تواریخ الائمة • حلیة الابرار • المنتخب
رجالی
جامع الرواة • نقد الرجال • امل الآمل • مجمع الرجال • حاوی الاقوال • الوجیزة • مجالس المومنین
اخلاقی
المحجة البیضاء • عین الحیات • حلیة المتقین
دعا
زاد المعاد • تحفة الزائر
سایر
تحفة الازهار • کفایة المهتدی • بهجة النظر • کسر اصنام الجاهلیة • اثبات الهداة • ریاض المؤمنین • کشکول شیخ بهائی • الرواشح السماویة
آنچه را که دنبالش بودید را یافتید؟
بله
خیر
رده‌ها:
کتابهای رجالی شیعه قرن ۱۱ (قمری)کتابهای رجالی (عربی)