علي بن محمد الخزاز القمي(000 - ح 400 هـ = 000 - ح 1010 م)
علي بن محمد الخزاز القمي(000 - ح 400 هـ = 000 - ح 1010 م)
علی بن محمد خزاز قمی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابو القاسم علی بن محمد بن علی خزاز قمی رازی از چهره‌های برجسته فقها و راویان شیعه در نیمه دوم قرن چهارم هجری است.
فهرست مندرجات
۱ - ولادت
۲ - تحصیلات
۳ - سخنان بزرگان
۴ - اساتید
۵ - شاگردان
۶ - تالیفات
۷ - منبع
ولادت
[ویرایش]
او در شهر قم به دنیا آمد، شهر علم و دانش، شهر اهل بیت رسول خدا و حرم آل محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم .
آری شهر قم از دیرباز مهد علم و دانش بوده و چهره‌های علمی فراوانی را برای جهان اسلام و بلکه برای بشریت به ارمغان آورده است که موجب افتخار تشیع سرخ علوی و پیروان خاندان محمد و آل محمد می‌باشند.
شخصیت مورد نظر ما نیز یکی از آن چهره‌های دانشمندی است که در این شهر پا به عرصه وجود نهاد.
او در خانواده‌ای عاشق خاندان علی علیه‌السّلام به دنیا آمد و نام او را علی نهادند و نام پدرش محمد بود.
تحصیلات
[ویرایش]
علی از همان کودکی در شهر قم به فراگیری علم و دانش روی آورد و مراحل مقدماتی آن را فرا گرفت.
در آن زمان شیخ صدوق، آن دانشمند بزرگ شیعه شهره آفاق گشته بود و علی بن محمد برای فراگیری علم از محضر آن عالم اندیشمند و آن راوی بزرگ حدیث به شهر ری سفر کرد و در آن جا رحل اقامت گزید.
او از محضر آن دانشمند بزرگ بهره‌های فراوان برد و در مدت کوتاهی خود به یکی از روات بزرگ حدیث و شخصیت‌های معتبر روایی شیعه مبدل گشت.
علی بن محمد خزاز از معاصران شیخ مفید، عالم برجسته شیعه در آن دوران به شمار میآید.
سخنان بزرگان
[ویرایش]
شیخ بزرگوار نجاشی، درباره ایشان می‌فرماید:
«علی بن محمد بن علی خزاز، ثقة من اصحابنا، ابو القاسم، و کان فقیها وجیها، له کتاب الایضاح فی اصول الدین علی مذهب اهل البیت علیهم السلام». یعنی: علی بن محمد خزاز شخصیتی مورد اطمینان و از فقهای سرشناس شیعه است. او مؤلف کتاب الایضاح که در معرفی اصول دین بر طبق مذهب اهل بیت علیهم‌السّلام است می‌باشد.
علامه حلی در کتاب خلاصه درباره ایشان می‌فرماید: «کان ثقة من اصحابنا فقیها وجیها». یعنی: او شخصیتی مورد اطمینان و از فقهای سرشناس شیعه به شمار میآید.
محدث کبیر، میرزا عبدالله بن عیسی افندی صاحب کتاب ارزشمند ریاض العلما درباره ایشان می‌فرماید:
«الشیخ الاجل الاقدم، ابو القاسم، علی بن محمد بن علی الخزاز القمی قدس سره، الفاضل العالم المتکلم الجلیل الفقیه المحدث المعروف، تلمیذ الصدوق و امثاله». یعنی: شیخ بزرگوار ابو القاسم علی بن محمد بن علی خزاز رازی قمی که تربت پاکش مقدس باد، از قدمای شیعه و شخصیتی فاضل، دانشمند، متکلم، بزرگوار، فقیه، راوی معروف و معتبر شیعه و از شاگردان شیخ صدوق و دیگر علمای معاصر با ایشان است.
اساتید
[ویرایش]
وی از محضر علمای بزرگی بهره مند گشته است مانند:
۱- شیخ صدوق ۲- ابوالمفضل محمد بن عبدالله بن مطلب شیبانی ۳- ابو علی احمد بن اسماعیل سلیمانی ۴- احمد بن زیاد بن جعفر همدانی ۵- ابو علی احمد بن سلیمان ۶- احمد بن محمد بن اسحاق قاضی ۷- احمد بن محمد بن عبدالله بن حسن عیاشی ۸- ابو عبدالله احمد بن محمد بن عبدالله بن حسن بن عباس جوهری ۹- حسین بن محمد بن جعفر بن محمد تمیمی بن نجار کوفی ۱۰- حسین بن علی بن حسن رازی.
شاگردان
[ویرایش]
چهره‌های برجسته‌ای از محضر این عالم واسته بهره برده‌اند از جمله:
۱- ابو البرکات علی بن حسن حسینی جوری ۲- محمد بن ابو الحسن بن عبد الصمد قمی ۳- محمد بن حسین بن سعید قمی.
تالیفات
[ویرایش]
علی بن محمد خزاز دارای تالیفات ارزشمندی در علوم فقه، کلام و حدیث است. که از جمله تالیفات اوست:
۱- کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر ۲- الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة ۳- الایضاح فی اصول الدین علی مذهب اهل البیت علیهم‌السّلام.
منبع
[ویرایش]
نرم افزار کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
علی بن محمد خزاز قمی
علی بن محمد خزاز
درگذشت حدود ۴۰۰ق
محل زندگی قم، ری
نقش‌های برجسته محدث، فقیه
مذهب شیعه
آثار کفایة الاثر
علی بن محمد بن علی خزاز قمی رازی از فقها و راویان شیعه در نیمه دوم قرن چهارم هجری است. خزاز، نزد بزرگانی همچون شیخ صدوق و دیگر اساتید ری و بغداد شاگردی کرد. مشهورترین اثر او، کتاب کفایة الاثر است که روایات و نصوص دالّ بر خلافت و امامت ائمه اطهار(ع) را در آن گردآوری کرده است.
محتویات
۱ ولادت و وفات
۲ تحصیلات علمی
۲.۱ اساتید و شاگردان
۳ سخن بزرگان
۴ آثار و تألیفات
۵ پانویس
۶ منابع
ولادت و وفات
خزار در قم به دنیا آمد؛ اما تاریخ ولادت او دقیقا مشخص نیست. نظر به روایت خزار از شیخ صدوق متوفی ۳۸۱ قمری، ابن عیاش جوهری متوفی ۴۰۱ قمری و ابوالمفضل شیبانی متوفی ۳۸۷ قمری، او را متولد نیمه دوم قرن چهارم دانسته‌اند.[۱]
درباره سال وفات او هم تاریخ مشخصی مطرح نیست، اما گفته شده در سال ۴۰۰ در ری بوده است.
تحصیلات علمی
خاندان وی در اصل اهل قم بودند و سپس به ری که در آن روزگار مرکزیت علمی بیشتری نسبت به قم یافته بود و ابن‌بابویه مشهور به شیخ صدوق(متوفی ۳۸۱) در آنجا سکنی داشت، مهاجرت کردند. خزاز از عالمانی نیز بهره برده که ساکن بغداد بوده‌اند؛ از این رو می‌توان به سفر علمی وی به بغداد هم اشاره کرد.
اساتید و شاگردان
وی از محضر علمای بزرگی بهره‌مند گشته است مانند:
شیخ صدوق
ابوالمفضل محمد بن عبد الله بن مطلب شیبانی
ابو علی احمد بن اسماعیل سلیمانی
احمد بن زیاد بن جعفر همدانی
ابو علی احمد بن سلیمان
احمد بن محمد بن اسحاق قاضی
احمد بن محمد بن عبد الله بن حسن عیاشی
ابو عبد الله احمد بن محمد بن عبد الله بن حسن بن عباس جوهری
حسین بن محمد بن جعفر بن محمد تمیمی بن نجار کوفی
حسین بن علی بن حسن رازی.[۲]
چهره‌های برجسته‌ای از محضر وی بهره برده‌اند از جمله:
ابوالبرکات علی بن حسن حسینی جوری
محمد بن ابوالحسن بن عبد الصمد قمی
محمد بن حسین بن سعید قمی.[۳]
سخن بزرگان
نجاشی، عالم رجالی می‌گوید: علی بن محمد خزاز یکی از چهره‌های نامی و موثق دانشمندان شیعه است. او در روزگار خود فقیه بلندمرتبه‌ای بود.[۴]
شیخ طوسی نیز می‌نویسد: خزاز رازی، متکلمی بلندمرتبه که در دانش کلام کتاب‌ها تألیف کرد، به علم فقه هم گرایش و دلبستگی فراوانی داشت. او در شهر ری می‌زیست و در همان جا بدرود حیات گفت.
علامه حلی در کتاب خلاصه می‌نویسد: او شخصیتی مورد اطمینان و از فقهای سرشناس شیعه به شمار میآید.[۵]
علامه مجلسی هم آورده است: شیخ سعادتمند علی بن محمد خزار قمی... کتاب کفایة الأثر از او، کتابی است که مانند آن در زمینه امامت تألیف نشده و این اثر بهترین نشانه بر فضل و کمال و وثاقت و دیانت مؤلف اوست.[۶]
صاحب وسائل الشیعه درباره وی تصریح می‌کند: دانشور نامدار و راستگو، علی بن محمد خزاز قمی.[۷]
وحید بهبهانی در وصف اثر وی نگاشته است: کتاب کفایة الاثر در کمال خوبی و متانت نوشته شده و از تحقیقات خود مؤلف در این نوشتار بدست میآید که این شخصیت بزرگوار در کمال فضل و دانش قرار داشته است.
میرزا محمدباقر خوانساری نیز آورده است: خزار قمی یکی از شخصیت‌های سترگ و برجسته شیعه است.[۸]
شیخ عباس قمی می‌گوید: خزاز که علی بن محمد خزاز که قمی هم به او گفته می‌شود، از قدما و پیشروان شیعه است.[۹]
میرزا عبدالله بن عیسی افندی صاحب ریاض العلما می‌نویسد: شیخ بزرگوار ابوالقاسم علی بن محمد بن علی خزاز رازی قمی که تربت پاکش مقدس باد، از قدمای شیعه و شخصیتی فاضل، دانشمند، متکلم، بزرگوار، فقیه، راوی معروف و معتبر شیعه و از شاگردان شیخ صدوق و دیگر علمای معاصر با ایشان است.[۱۰]
کتاب کفایة الاثر
آثار و تألیفات
علی بن محمد خزاز دارای تألیفاتی در علوم فقه، کلام و حدیث است. از جمله تألیفات او:
کفایة الأثر فی النص علی الأئمة الإثنی عشر. خزّاز در این کتاب در مقام گردآوری روایات و نصوص دالّ بر خلافت و امامت ائمه اطهار(ع) است.
الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة
الإیضاح فی أصول الدین علی مذهب أهل البیت علیهم السلام.[۱۱]
پانویس
تهرانی، الذریعه، ج ۲، ص ۴۸۹. ج ۱۸، ۸۶.
خزاز، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ ق، ص۱۵ و ۱۶.
خزاز، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ ق، ص۱۶.
نجاشی، رجال جاشی، ۱۴۱۶ق، ص ۲۶۸.
حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص ۱۸۸.
مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۱، ص ۱۰.
حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۲۰، ۱۴۱۴ق، ص ۴۰.
خوانساری، روضات الجنات، ج ۴، ص ۳۱۳.
قمی، هدیة الاحباب، ص ۱۳۱؛ قمی، فوائد الرضویه، ۱۳۸۵ش، ص ۳۲۵؛ قمی، الکنی و الالقاب، ج ۲، ص ۱۸۴.
خزاز، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ ق، مقدمه کتاب.
خزاز، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ ق، ص۱۶.
منابع
خزاز، علی بن محمد، کفایة الأثر فی النص علی الأئمة الاثنی عشر، قم، بیدار، ۱۴۰۱ ق.
تهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۶ق.
حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال، مؤسسة نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۱۴ق.
خوانساری، محمد باقر بن زین العابدین، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان.
قمی، عباس، الکنی و الالقاب، تهران، مکتبة الصدر.
قمی، عباس، الفواید الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
[نهفتن]
نبو
فقیهان شیعه (قرن ۴ قمری)
محمد بن یعقوب کلینی (۳۲۹ق) • ابن ابی عقیل عمانی (۳۲۹ق) • ابن بابویه (۳۲۹ق) • ابن ولید قمی (۳۴۳ق) • ابوالفرج اصفهانی (۳۵۶ق) • شریف حسن بن حمزه (۳۵۸ق) • ابن قولویه قمی (۳۶۸ق) • ابن داوود قمی (۳۶۸ق) • ابوغالب زراری (۳۶۸ق) • حسین بن علی بن بابویه (۳۷۸ق) • شیخ صدوق (۳۸۱ق) • هارون بن موسی تلعکبری (۳۸۵ق) • ابوالمفضل شیبانی (۳۸۷ق) • علی بن محمد خزاز قمی (۴۰۰ق) • شیخ حسکا • حمید بن زیاد • ابن شریف اکمل بحرانی • ابن جنید
مراجع تقلید شیعه / رجالیان شیعه / متکلمان شیعه / مفسران شیعه / فقیهان شیعه
آنچه را که دنبالش بودید را یافتید؟
بله
خیر
رده‌ها:
متکلمان شیعه قرن ۴ (قمری)محدثان شیعه قرن ۴ (قمری)فقیهان شیعه قرن ۴ (قمری)شاگردان شیخ صدوق
علی بن محمد بن علی خزاز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خَزّاز، علی بن محمد بن علی رازی، کنیه‌اش ابوالقاسم، متکلم و محدّث و فقیه شیعی قرن چهارم بود.
فهرست مندرجات
۱ - پیشینه
۲ - اساتید وی
۳ - آثار علی بن محمدخزاز
۴ - محتوای کتاب کفایة‌الاثر
۵ - چاپ کتاب کفایة‌الاثر
۶ - فهرست منابع
۷ - پانویس
۸ - منبع
پیشینه
[ویرایش]
خاندان وی در اصل اهل قم بودند و سپس به ری که در آن روزگار مرکزیت علمی بیشتری نسبت به قم یافته بود و ابن‌بابویه مشهور به شیخ‌صدوق (متوفی ۳۸۱) در آنجا سکنا داشت، مهاجرت کردند. [۱]
بر همین اساس، ابن‌شهر آشوب [۲]
[۳]
از خزّاز به قمی یاد کرده است. [۴]
از تاریخ ولادت و وفات و همچنین زندگانی او اطلاعاتی در دست نیست. نجاشی [۵]
در عبارتی کوتاه در اشاره به مقام و جایگاه او، ضمن ثقه دانستن وی، او را فقیه و عالم برجسته (کان... وَجْهآ) معرفی کرده است. شیخ‌طوسی [۶]
وی را متکلمی آشنا به فقه دانسته و گفته که وی ساکن ری بوده و همانجا نیز درگذشته است. [۷]
نام پدر خزّاز در اکثر منابع، محمد ذکر شده [۸]
[۹]
اما شیخ‌طوسی [۱۰]
[۱۱]
[۱۲]
نام پدر او را احمد نوشته که احتمالا تصحیف محمد است. [۱۳]
[۱۴]
[۱۵]
اساتید وی
[ویرایش]
خزّاز از شاگردان شیخ‌صدوق بوده و از وی با تعبیر شیخنا یاد کرده است. [۱۶]
هرچند در شرح‌حال وی اشاره‌ای به سفرش به بغداد نشده، اما براساس آن‌که برخی از مشایخ روایی وی همچون ابوالمفضل محمد بن عبداللّه شیبانی ، [۱۷]
[۱۸]
احمد بن محمد بن عیاش جوهری [۱۹]
و ابوالفرج معافی بن زکریا نهروانی [۲۰]
[۲۱]
از عالمان ساکن در بغداد بوده‌اند، می‌توان از سفر وی به آنجا سخن گفت. احتمالا خزّاز در هنگام سفر حج از بغداد دیدن کرده است. [۲۲]
[۲۳]
[۲۴]
از خزّاز، کسانی چون محمد بن ابی‌الحسن بن عبدالصمد تمیمی خزاعی که لقب تمیمی وی به اشتباه در منابع به صورت قمی ذکر شده [۲۵]
[۲۶]
[۲۷]
و ابوالبرکات علی‌بن حسین حسینی جوری/ خوری (؟) [۲۸]
[۲۹]
روایتِ حدیث کرده‌اند.
آثار علی بن محمدخزاز
[ویرایش]
در منابع، سه اثر را از تألیفات علی خزّاز رازی دانسته‌اند. الایضاح در اصول دین و دانش کلام [۳۰]
[۳۱]
و کتاب الأحکام الشرعیة در دانش فقه، [۳۲]
[۳۳]
که موجود نیستند. از اثر اخیر نسخه‌ای در اختیار ابن‌شهرآشوب بوده و چند نقل‌قول از آن آورده است. [۳۴]
[۳۵]
تنها اثر موجود او کفایة‌الاثر شامل نصوص وارده درباره ائمه است. [۳۶]
براساس برخی مطالب این کتاب، خزّاز آن را پس از ۳۸۱ نگاشته است. [۳۷]
[۳۸]
به رغم آن‌که خزّاز [۳۹]
در سبب نگارش کتاب خود، شبهات معتزله نسبت به امامیه در مسئله امامت را ذکر کرده، اما براساس آنچه در جایی دیگر از کتاب خود آورده [۴۰]
[۴۱]
[۴۲]
می‌توان دریافت که هدف اصلی وی پاسخ دادن به ایرادهای زیدیه بوده که در روزگار خزّاز، متکلمان و عالمان برجسته‌ای از آنها، همچون ابوطالب هارونی (متوفی ۴۲۴)، در ری ساکن بوده‌اند و این ایرادها در سنّت زیدیه بارها در خرده‌گیری بر امامیه تکرار شده است. [۴۳]
[۴۴]
[۴۵]
[۴۶]
[۴۷]
در مواردی، ظاهرآ براساس نسخه‌ای از کتاب خزّاز، به اشتباه [۴۸]
[۴۹]
کفایة‌الاثر به شیخ‌صدوق و شیخ‌مفید نسبت داده شده است. [۵۰]
[۵۱]
[۵۲]
کفایة‌الاثر مورد استناد و ارجاع عالمان [۵۳]
[۵۴]
[۵۵]
و از منابع مجلسی [۵۶]
در تألیف بحارالانوار بوده است. علامه حلّی در اجازه‌نامه خود به بنی‌زهره از این اثر یاد کرده است. [۵۷]
محسن امین [۵۸]
از نسخه‌ای نفیس و قدیمی از این کتاب که در ۵۸۴ کتابت شده و اجازه برخی از عالمان بر آن درج شده بوده، سخن گفته و آن را وصف کرده است. [۵۹]
[۶۰]
محتوای کتاب کفایة‌الاثر
[ویرایش]
خزّاز در این کتاب [۶۱]
در مقام گردآوری روایات و نصوص دالّ بر خلافت و امامت ائمه علیهم‌السلام است. او روایات را در دو بخش و ۳۹ باب سامان داده است. بخش نخست شامل تصریحاتی است که ۲۷ تن از صحابیان پیامبر صلی‌اللّه علیه‌وآله‌وسلم بر امامت علی علیه‌السلام و فرزندانش نقل کرده‌اند. او روایات هر صحابی را در بابی خاص گردآورده است. در بخش دوم، نصوص نقل‌شده از ائمه علیهم‌السلام در امامت امامان دوازده گانه یا معرفی امام بعدی، هریک در بابی خاص گرد آمده است. در پایان این بخش، روایاتی از زید بن علی بن حسین دالّ بر امامت امامان دوازده گانه آمده است. [۶۲]
مؤلف [۶۳]
به هنگام نقل روایات زید از مقام او دفاع کرده و نوشته است که او هرگز مدعی امامت نبوده بلکه به امامت امام صادق علیه‌السلام اعتراف داشته است.
چاپ کتاب کفایة‌الاثر
[ویرایش]
نسخه‌های خطی متعددی از کفایة‌الاثر باقی مانده [۶۴]
[۶۵]
و چاپ انتقادی آن را محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی (قم ۱۴۳۰) منتشر کرده‌اند. عبداللّه افندی اصفهانی [۶۶]
تصریح کرده که آثار دیگری چون الباب المفتوح الی ما قیل فی النفس و الروح، مختصر المصباح، مختصرالمختلف، مختصر مجمع‌البیان، و رساله‌ای در منطق، تألیفات زین‌الدین بیاضی بوده و به‌اشتباه به خزّاز نسبت داده شده‌اند.
فهرست منابع
[ویرایش]
(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعه.
(۲) ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.
(۳) ابن‌شهر آشوب، معالم‌العلماء، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۵۳.
(۴) ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، چاپ یوسف بقاعی، قم ۱۳۸۵ش.
(۵) ابن‌طاووس، فرحة‌الغری فی تعیین قبر امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام، چاپ تحسین آل‌شبیب موسوی،) قم (۱۴۱۹/ ۱۹۸۸.
(۶) محمد بن علی اردبیلی، جامع‌الرواة و ازاحة الاشتباهات عن‌الطرق و الاسناد، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۷) عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
(۸) محسن امین، معادن‌الجواهر و نزهة‌الخواطر، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
(۹) علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
(۱۰) شوشتری، قاموس‌الرجال.
(۱۱) علی صدرایی‌خویی، فهرستگان نسخه‌های خطّی حدیث و علوم حدیث شیعه، قم ۱۳۸۲ش.
(۱۲) علی بن حسن طبرسی، مشکاة‌الانوار فی غررالاخبار، چاپ مهدی هوشمند، قم ۱۴۱۸.
(۱۳) محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی‌اصفهانی، قم ۱۴۱۵.
(۱۴) محمد بن حسن طوسی، فهرست کتب‌الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
(۱۵) حسن بن یوسف علامه حلّی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۷.
(۱۶) محمد بن محمدابراهیم کلباسی، الرسائل‌الرجالیه، چاپ محمدحسین درایتی، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱ش.
(۱۷) مجلسی، بحارالانوار.
(۱۸) یحیی بن حسین ناطق بالحق، الدعامة فی تثبیت الامامة، چاپ ناجی حسن، بیروت ۱۹۸۱.
(۱۹) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
پانویس
[ویرایش]
۱. ↑ محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، ج۱، ص۴۳۰، چاپ جواد قیومی‌اصفهانی، قم ۱۴۱۵.
۲. ↑ ابن‌شهر آشوب، معالم‌العلماء، ج۱، ص۶۳، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۵۳.
۳. ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ج۲، ص۱۲۲، چاپ یوسف بقاعی، قم ۱۳۸۵ش.
۴. ↑ محسن امین، معادن‌الجواهر و نزهة‌الخواطر، ج۲، ص۲۰۸، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۵. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۶۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۶. ↑ محمد بن حسن طوسی، فهرست کتب‌الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ج۱، ص۲۹۰، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
۷. ↑ حسن بن یوسف علامه حلّی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، ج۱، ص۱۸۰، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۷.
۸. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۶۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۹. ↑ ابن‌شهر آشوب، معالم‌العلماء، ج۱، ص۶۳، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۵۳.
۱۰. ↑ ، محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی‌اصفهانی، قم ۱۴۱۵.
۱۱. ↑ محمد بن علی اردبیلی، جامع‌الرواة و ازاحة الاشتباهات عن‌الطرق و الاسناد، ج۱، ص۵۵۴، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۲. ↑ محمد بن علی اردبیلی، جامع‌الرواة و ازاحة الاشتباهات عن‌الطرق و الاسناد، ج۱، ص۵۷۸، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۳. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، ج۴، ص۲۲۸_۲۲۹، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۱۴. ↑ شوشتری، قاموس‌الرجال، ج۵، ص۳۶۰.
۱۵. ↑ شوشتری، قاموس‌الرجال، ج۵، ص۵۶۹.
۱۶. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۶۳، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۱۷. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۶۵، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۱۸. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۷۹، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۱۹. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۹۹، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۲۰. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۷۵، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۲۱. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۹۴، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۲۲. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، ج۴، ص۲۲۸، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۲۳. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۸، ص۸۷.
۲۴. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۱۰_۱۲، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۲۵. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۴، ص۱۱۶.
۲۶. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۱۱۴.
۲۷. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، ج۴، ص۲۲۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۲۸. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۴، ص۱۶۵_۱۶۶.
۲۹. ↑ محسن امین، معادن‌الجواهر و نزهة‌الخواطر، ج۲، ص۲۰۹، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۳۰. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۶۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۳۱. ↑ ابن‌شهر آشوب، معالم‌العلماء، ج۱، ص۶۳، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۵۳.
۳۲. ↑ ابن‌شهر آشوب، معالم‌العلماء، ج۱، ص۶۳، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۵۳.
۳۳. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، ج۴، ص۲۲۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۳۴. ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ج۲، ص۱۲۲، چاپ یوسف بقاعی، قم ۱۳۸۵ش.
۳۵. ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ج۲، ص۴۱۶، چاپ یوسف بقاعی، قم ۱۳۸۵ش.
۳۶. ↑ ابن‌شهر آشوب، معالم‌العلماء، ج۱، ص۶۳، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۵۳.
۳۷. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۴۱۷، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۳۸. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۴۲۴، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۳۹. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۶۱ـ۶۲، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۴۰. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۳۰۵ ۳۱۵، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۴۱. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۴۲۳_۴۲۴، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۴۲. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۴۲۹_۴۳۰، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۴۳. ↑ ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، ج۱، ص۶۹، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.
۴۴. ↑ ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، ج۱، ص۷۴، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.
۴۵. ↑ ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، ج۱، ص۷۷_۷۹، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.
۴۶. ↑ ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، ج۱، ص۱۲۶، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.
۴۷. ↑ یحیی بن حسین ناطق بالحق، الدعامة فی تثبیت الامامة، ج۱، ص۱۶۵_۱۷۱، چاپ ناجی حسن، بیروت ۱۹۸۱.
۴۸. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، ج۴، ص۲۲۷، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۴۹. ↑ محمد بن محمدابراهیم کلباسی، الرسائل‌الرجالیه، ج۳، ص۱۸۷_۱۸۸، چاپ محمدحسین درایتی، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱ش.
۵۰. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۸، ص۸۷.
۵۱. ↑ محسن امین، معادن‌الجواهر و نزهة‌الخواطر، ج۲، ص۲۰۸، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۵۲. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۱۴_۲۱، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۵۳. ↑ علی بن حسن طبرسی، مشکاة‌الانوار فی غررالاخبار، ج۱، ص۹۰، چاپ مهدی هوشمند، قم ۱۴۱۸.
۵۴. ↑ ابن‌طاووس، فرحة‌الغری فی تعیین قبر امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام، ج۱، ص۱۵۷، چاپ تحسین آل‌شبیب موسوی،) قم (۱۴۱۹/ ۱۹۸۸.
۵۵. ↑ محسن امین، معادن‌الجواهر و نزهة‌الخواطر، ج۲، ص۲۰۸_۲۱۰، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۵۶. ↑ الاثر مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۱۰.
۵۷. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۴، ص۱۱۵_۱۱۶.
۵۸. ↑ محسن امین، معادن‌الجواهر و نزهة‌الخواطر، ج۲، ص۲۰۷، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۵۹. ↑ محسن امین، معادن‌الجواهر و نزهة‌الخواطر، ج۲، ص۲۰۹_۲۱۰، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۶۰. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۸، ص۸۷.
۶۱. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۶۱ ۶۲، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۶۲. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۴۱۶_۴۳۰، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۶۳. ↑ علی بن محمد خزّاز، کفایة الاثر فی النصوص علی الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۴۲۳_۴۲۴، چاپ محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم ۱۴۳۰.
۶۴. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۸، ص۸۷_۸۸.
۶۵. ↑ علی صدرایی‌خویی، فهرستگان نسخه‌های خطّی حدیث و علوم حدیث شیعه، ج۵، ص۳۴۱_۳۴۳، قم ۱۳۸۲ش.
۶۶. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، ج۴، ص۲۲۷، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
منبع
[ویرایش]برگرفته از مقاله «علی بن محمد بن علی خزاز»، شماره۱۸.
رده‌های این صفحه : تراجم | علمای شیعه | علمای قرن چهارم | فقهای شیعه | متکلمین شیعه | محدثین شیعه
خزاز قمی، علی بن محمد
تاریخ انتشار : 1387/7/18
بازدید : 3888
کشور : ایران
: علیّ بن محمد خزّاز رازی،علیّ بن محمد خزاز
: قم
: محمد
: 445 قمری
آثار : الایضاح فی اصول الدی،الاحكام الشرعیة علی مذهب الامامیة،كفایة الاثر فی النص علی ائمة الاثنی عشر
حوزه قم، در بستر تاریخ خود، همواره شاهد خیزش دانشوران بزرگی بوده كه با سلاح قلم و خلق تألیفات ارزشمند، به مبارزه با كج اندیشی ها و انحراف ها بر خاسته اند.
بنابر این شناساندن ستارگان این خطّه به نسل جوان ارزش بسیاری دارد. در این نوشتار با یكی از بزرگان به نام علیّ بن محمّد خزاز قمی آشنا می شوید.
خزاز قّمی
یكی از دانشوران فرزانه و محدّثان و فقیهان قم، علیّ بن محمد خزّاز قمی است. این دانشمند نامدار، در حدود نیمه دوّم سده چهارم و اوائل سده پنجم هجری می زیست. به هنگام تولّد، نامش را علی نهادند. نامی كه حكایتگر دلبستگی خاندان او، به ولایت اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است. كنیه اش ابوالقاسم می باشد و لقب معروف او خزّاز ، و منسوب به قم و ری. بر همین اساس برخی او را قمی رازی نامیده اند ؛ البته بیشتر تراجم نویسان او را تنها قمی خوانده اند. همان گونه كه یكی از بزرگان عصر گفته است ؛ از آن رو كه زادگاه او در شهر قم بود، ولی وی برای كسب دانش
صفحه 84
حدیث به شهر ری رفت و در آنجا رحل اقامت افكند.(1)
ولادت
تاریخ دقیق طلوع این ستاره تابنك شیعه، در هاله ای از ابهام قرار دارد.
امّا با نظر به دوران حیات استادان وی، همانند شیخ صدوق متوفای 381 قمری، و ابن عیّاش جوهری متوفی 401 قمری و ابوالمفضّل شیبانی متوفای 387 قمری، می توان گفت كه این محدّث فرزانه، تقریباً در نیمه دوم سده چهارم هجری قمری پا به عرصه وجود نهاده است.(2)
از منظر صاحب نظران
بعد از تتبّع فراوان همراه با ژرف اندیشی این نكته به دست می آید كه علی بن محمّد خزّاز قمی، در جمع شكوهمند فرهیختگان برجسته تاریخ حدیث، فقه و كلام شیعه، موقعیت ممتازی را داراست. تمامی تراجم نگاران شیعه او را با زیباترین بیان ها ستوده اند و مقام بلند دانش وی را بزرگ داشته اند. اینك رشته قلم را به دست این بزرگان می سپاریم و از این منظر نیز عظمت وی را به تماشا می نشینیم.
برجسته ترین تراجم نویس تاریخ شیعه، نجّاشی، می گوید: علی بن محمّد خزاز یكی از چهره های نامی و موثّق دانشمندان شیعه است. او در روزگار خود فقیه بلند مرتبه ای بود.(3)
شیخ طوسی نیز می نویسد: خزاز رازی، متكلمّی بلند مرتبه كه در دانش كلام كتاب ها تألیف كرد، به علم فقه هم گرایش و دلبستگی فراوانی داشت. او در شهر ری می زیست و در همانجا بدرود حیات گفت.(4)
علامه حلّی می نگارد: خزّاز قمی یكی از دانشمندان فقیه و موثق است.(5)
صفحه 85
علامه مجلسی هم آورده است: شیخ سعادتمند علی بن محمّد خزّار قّمی،(6)...
كتاب كفایة الاثر از او، كتابی است كه مانند آن در زمینه امامت تألیف نشده، و این اثر بهترین نشانه برفضل و كمال و وثاقت و دیانت مؤلف اوست.(7)
صاحب وسائل الشیعه با این تعبیر از او یاد كرده است: دانشور نامدار و راستگو، علی بن محمد خزاز قمی.(8)
علامه وحید بهبهانی در وصف اثر وی نگاشته است: كتاب كفایة الاثر، در كمال خوبی و متانت نوشته شده و از تحقیقات خود مؤلف دراین نوشتار به دست می آید كه این شخصیّت بزرگوار در كمال فضل و دانش قرار داشته است.(9)
میرزا محمد باقر خوانساری نیز آورده ؛ خزّار قمی یكی از شخصیّت های سترگ و برجسته شیعه است.(10)
تعبیر شیخ عباس قمی هم چنین است: علی بن محمّد خزّاز كه قمی هم به او گفته می شود، از قدما و پیشروان شیعه است.(11)
استادان
علی بن محمّد قمی، توفیق زیستن در روزگاری را داشت كه در جای جای جهان اسلام، دانشوران برجسته ای را در دامن خود پرورده بود، و پایه های دین به وجود آنان ثبات و استقرار می یافت. عطش حكمت و دانش، دل و جان این بزرگوار را گداخته بود، و او برای این كه جان خویش را از جام آن زلال معرفت سیراب كند، در نزد استادان برجسته حدیث و فقه حاضر شد و از خرمن انبوه دانش آنان توشه ها برگرفت. آن طور كه از بررسی اثر گرانسنگ او به دست می آید، وی از استادان زیادی كسب فیض كرده است. در اینجا به شاخص ترین و برجسته ترین اساتید ایشان اشاره می كنیم.
1 - مشهورترین استادش، محمّد بن علی بن بابویه قمی، معروف به « شیخ
صفحه 86
صدوق» است. بدون تردید او یكی از مفاخر برگزیده شیعه بلكه جهان اسلام می باشد. نیاز به معرّفی ندارد. چونان كه آفتاب آید دلیل آفتاب. این استاد بزرگوار حدیث و فقه شیعه با خلق آثار گران بهائی در زمینه حدیث و فقه، حقّ بس سترگی بر عهده دانشمندان بعد از خود به جای گذارد.
او در سال 381 قمری در شهر ری بدرود حیات گفت و جان عرشی او از عالم خكی بسوی عرش الهی پر كشید.وی نزدیك مرقد حضرت عبدالعظیم حسنی در شهر ری به خك سپرده شد، قبر او از روزگاران دور تا زمان ما و تا هنگامی كه این خك و افلك موجود است. محلّ توجه مؤمنان راستین خواهد بود.(12)
2 - محمّد بن عبدالله، معروف به ابوالمفضّل شیبانی:(13)
شیبانی یكی از روایتگران برجسته شیعه است كه شاگرد بزرگوارش، خزّاز قمی، در جای جای اثرگرانسنگ خود، كفایة الاثر، از این استاد مسلم حدیث، روایت نقل می كند و با دیده احترام به او می نگرد در موارد بسیاری بعد از ذكر نام او می گوید: «رحمه الله»
نجاشی می گوید:«شیبانی تشنه روایات اهل بیت عصمت و طهارت (ع) بود. وی در همین راستا، به سفرهای بسیاری اقدام كرد و عمر خویش را در همین مسیر به پایان رسانید او اهل كوفه بود. در ابتدای حیات مورد اطمینان و اعتماد بود، اما در اواخر عمر دچار اضطراب و لغزش شد.» تا اینكه می نویسد:«خود من او را دیدم و از او روایات زیادی را شنیدم، ولی از خود او بدون واسطه نقل نمی كنم.»(14) علامه محقّق، آقا بزرگ تهرانی می گوید: «اینكه نجاشی بدون واسطه از شیبانی روایت نمی كند، نه برای این است كه بر او اعتماد ندارد ؛ بلكه چون تولّد نجاشی در سال 372 قمری است و استادش ابوالمفضّل در سال 387 از دنیا رحلت كرد. در این هنگام نجاشی 15 ساله بوده. چون در كودكی اخبار را فرا گرفته، از جهت اینكه احتیاط كرده باشد، و اینكه
صفحه 87
شاید در فراگیری روایات اشتباهی رخ داده باشد، با واسطه از او روایت می كند.»(15)
شیخ طوسی می گوید: «شیبانی بسیار روایت نقل می كرد. حافظه قویّ و نیرومندی داشت. البته بعضی از عالمان شیعه او را ضعیف شمرده اند.»(16)
3 - احمد بن محمد بن حسن جوهری، مشهور به «ابن عیّاش» ؛(17)
ابن عیّاش درزمره دانشوران پر آوازه شیعه است. شیخ طوسی درباره او می گوید: «جوهری روایات فراوانی را شنید و فرا گرفت و در نشر حدیث كوشش بسیار نمود؛ ولی در آخر عمرش دچار نوعی اختلال شد. پدر و جدّش از بزرگان بغداد بودند. كتاب های زیادی دارد كه معروفترین آنها مقتضب الاثر فی الائمة الاثنی عشر است. وی در سال 401 هجری قمری رخ در نقاب خك كشید.»(18)
نجاشی هم می نویسد:«در آخر عمر دچار اضطراب شد و كتاب هائی هم تألیف كرد. من خودم او را دیدم با من و پدرم روابط دوستانه ای داشت و از او روایات فراوانی را شنیدم.
او یكی از مردان دانش طلب و فرهیخته بود. و گاهی شعرهای جالب و زیبائی می سرود. خطّ بسیار زیبائی هم داشت. خداوند او را رحمت كند و با او مدارا نماید ؛ «ولی چون جمعی از عالمان شیعه روی خوش به او نشان نمی دهند، از او روایتی نقل نمی كنم.»(19)
4 - محمد بن وهبان بصری:(20)
نجاشی درباره اش چنین می نگارد:«ابوعبدالله دبیلی، سكن بصره، از دانشوران نامدار و موثقّ شیعه است. روایاتی كه او نقل می كند بسیار جالب و بدون اشتباه و لغزش است.»(21)
5 - حسین بن محمد بن سعید خزاعی:(22)
6 - علی بن حسین بن منده:(23) وحید بهبهانی در عظمت او می گوید: «خزاز
صفحه 88
قمی در اثر گرانقدر خود، از این دانشمند روایات بسیاری نقل نموده و از او تمجید كرده است. این نشان از بزرگی ابن منده دارد. وی از لحاظ مرتبت ردیف شیخ صدوق(ره) می باشد.»(24)
شاگردان
با این كه خزاز قمی از نخبگان عالمان شیعه است، و طبعاً باید گروه زیادی از سرچشمه دانش او بهره برده باشند ؛ ولی در كتاب های تراجم تنها به نام اندكی از شاگردان حدیثی وی اشاره شده است: ابوالبركات علی بن حسین جوزی ؛ محمد بن حسین بن سعید قمی كه در شهر بغداد می زیست؛ و محمد بن ابی الحسن بن عبدالصمد القمی.(25)
آثار
بر هیچ خردمندی پوشیده نیست كه كتاب از بهترین میراث های فرهنگ بشری است. كتاب می تواند اندیشه ها و آرای اشخاص یا گروه ها را جاودانه كند. و بر همین بنیاد عقلانی است كه دین اسلام، این همه بر نوشتن تكید و سفارش می كند. نوشتنی كه در راستای هدایت و رهبری انسان ها به سوی قله های رفیع معنویت و فضائل اخلاقی است.
علی بن محمد قمی با عنایت به اهمیت و نقش تألیف در قلمرو دین، دست به خلق آثاری گران بها، زد و نام و باورهای خویش را بر صفحه تاریخ حك كرد. تراجم نویسان نوشته اند كه این محدث برجسته، در عرصه های گوناگون، كتاب هایی از خود به یادگار گذاشته است.
1 - در دانش استدلالی حكام: الایضاح فی اصول الدین،(26) البته امروزه ما، از
صفحه 89
سرنوشت این كتاب اطلاعی در دست نداریم.
2 - در مسائل فقهی: الاحكام الشرعیة علی مذهب الامامیة.(27)
گویا این كتاب نیز همانند الایضاح - همچون بسیاری از كتاب های دیگری كه عالمان شیعه تألیف كردند - در كشكش مبارزات سیاسی علیه مذهب اهل بیت(ع) از بین رفته است و اثری از آنها در دست نیست.
3 - در مبحث مهم رهبری معصوم(ع) در جامعه دینی: كفایة الاثر فی النص علی ائمة الاثنی عشر.(28)
شاید بتوان گفت كه این اثر از بهترین و مهمترین تألیفات خزاز قمی است، كتابی كه به مدرك و مأخذ عمده دو كتاب معروف شیعه تبدیل شده است:بحارالانوار و وسائل الشیعه .(29) پیش از این سخن علامه مجلسی را در این باره آوردیم كه: «همانند این كتاب درزمینه امامت تا كنون تألیف نشده است.»(30)
وی در این كتاب تلاش می كند تا با دلائل روشن و غیر قابل انكار حقانیت امامت امامان شیعه از بعد از رحلت رسول كرم(ص) را اثبات كند و البته در این هدف والای خویش نیز نردبان توفیق را تا اوج پیموده است. او در مطلع كتابش، راز و رمز این تلاش مقّدس را چنین می نگارد: آنچه انگیزه شد تا من در جهت نوشتن این كتاب گام بردارم، این بود كه مشاهده كردم گروهی از عوامّ بلكه خواصّ شیعه، در مسئله نصّ و دلیل قطعی بر امامت امامان معصوم، دچار نوعی تحیّرند و شبهه افكنی های گروه معتزله از اهل سنّت، آنها را سر در گم كرده است و كار به جائی رسیده كه بعضی از علاقه مندان به خاندان پیامبر كرم(ص) می گویند از صحابه پیامبر، و حتی از خود امامان(ع) نیز دلیلی بر این باور شیعه نداریم. چون چنین انحراف و كتمان حقیقت را دیدیم، دامن همت به كمر بستم تا حقایق را روشن و شك و شبهه مخالفین را بر طرف كنم. این اقدام را فقط برای خشنودی پروردگار عالم و تقرّب به رسول الله(ص) و
صفحه 90
امامان(ع) انجام دادم.(31)
شبهه افكنی معتزله
یكی از محكمترین باورهای شیعه، در مبحث امامت و رهبری معصومین، بعد از رحلت رسول كرم(ص) این اندیشه ژرف است كه از جانب رسول كرم(ص)، حضرت امیرالمؤمنین(ع) و یازده فرزند او، به عنوان رهبران و امامان امّت تعیین شدند. پیامبر كرم(ص) در مكه و مدینه، به دستور خداوند متعال، بارها و بارها مسئله جانشینی علی و فرزندان او را با امّت مطرح فرمود، به ویژه در حادثه شكوهمند غدیرخم، كه رسماً در حضور جمعیّت انبوهی علی را به عنوان خلیفه و امام بعد از خود به مردم معرفی كرد ؛ ولی با كمال تأسف این توصیه ها و دستورات رسول كرم، نه تنها مقبول كوردلان ریاست طلب و تشنگان قدرت قرار نگرفت، بلكه آنها به خاندان علی(ع) نیز پشت كردند و زمام خلافت را به نا اهلان سپردند. با گذشت زمان آن دلائل روشنی را كه شیعه بر حقانیت رهبری حضرت علی(ع) مطرح می كرد، مورد بی مهری قرار دادند.
یكی از گروه های اهل سنّت بنام معتزله ضمن اینكه به ظاهر بر این باور است كه: حضرت علی(ع) از تمام صحابه پیامبر(ص) با فضیلت تر است، فضل هیچ یك از آنها به پایه شأن و منزلت حضرت علی(ع) نمی رسد ؛ اما دلائل و نصوصی كه از رسول الله(ص) بر خلافت علی(ع) نقل شده بود را نیز پذیرفت و آنها را تفسیر و توجیه كرد كه معنای این نصوص این نیست كه خلافت و امامت جامعه اسلامی بعد از رسول كرم(ص) مختص علی(ع) و حق مسلم اوست ؛ بلكه به این معنا است كه علی بن ابی طالب از دیگران برای بر عهده گرفتن رهبری جامعه، شایسته تر است .
اینان با طرح مسئله «افضل و مفضول» گفتند: آری ما هم قبول داریم علی(ع)
صفحه 91
افضل و بهتر از تمام صحابی است؛ ولی برای مصحلتی غیر افضل - ابوبكر - رهبری را به دست گرفت.
طرح این مسائل از یك سو و از سوی دیگر چون حكومت ها در دست مخالفین شیعه بود، و آنان تبلیغات گسترده ای را علیه باورهای شیعه راه انداخته بودند. های و هوی تبلیغات آنها به حدّی شد كه جمعی از معتقدان به امامت را كه اطلاع درستی از تاریخ اسلام نداشتند، دچار لغزش كرد.
در این موقعیّت خزّازقمی به عنوان یك عالم روشن ضمیر، متعهّد و پاسدار مرز عقاید شیعه، دست به سلاح قلم زد و با تألیف كفایة الاثر از باورهای شیعه به دفاع برخاست او در این كتاب به نقل از جمع زیادی از صحابه رسول الله، حقانیت حضرت علی و امامان بعد از او را به زیبایی اثبات كرد، و راه را بر توجیه و تفسیرهای خود خواهانه ارباب اعتزال فرو بست.(32)
او با این كتاب جلو انحرافات و شبهات مخالفین را سدّ كرد.
یادگار ماندگار
كتاب كفایة الاثر به عنایت خداوند متعال، از دست تطاول روزگار، مصون و محفوظ ماند و به نسل های آینده رسیده و راه روشن و ادلّه قطعی شیعه را در مسئله امامت، پایدار و جاودانه كرد.
این اثر به طبع بسیار قدیمی در كتابخانه های نجف و قم موجود بود تا اینكه در طلیعه انقلاب اسلامی ایران با همّت مدیر محترم انتشارات بیدار قم، و تحقیق ارزشمند یكی از محققان حوزه علمیه قم، آقای سید عبداللطیف كوه كمری خوئی ،به صورتی زیبا و وزین به زیور طبع آراسته شد و در دسترس دانش پژوهان حوزه دین پژوهی و امام شناسی قرار گرفت.
صفحه 92
برگ هایی زرین از كفایة الاثر:
تمام روایات این كتاب، ارزنده و اصیل است. ما در اینجا به ذكر چند روایت از آن بسنده می كنیم.
عصمت پیامبر و امامان:
وی با واسطه از ابن عباس روایت می كند كه گفت: از رسول كرم(ص) شنیدم كه به من فرمود: «من و علی و حسن و حسین و نه امام از نسل حسین، پك و معصوم هستیم.»(33)
علی ترازوی حق:
همچنین با واسطه از ابن عباس نقل می كند كه گفت: از رسول كرم(ص) بارها و بارها می شنیدم كه می فرمود: «علی با حق و حقّ با علی است. او پیشوا و خلیفه بعد از من است، هر آن كس به ولایت او چنگ بزند رستگار شده و اهل نجات خواهد بود و هر كس از علی دور شود گمراه و بدبخت خواهد شد.»(34)
اهل بیت ستارگان آسمانی:
با واسطه از ابو سعید خدری آورده است كه او می گوید: از رسول كرم مرتّباً می شنیدم كه می فرمود:«اهل بیت من، مایه امن و امان اهل زمین اند آن گونه كه ستارگان، امان اهل آسمانند.»(35)
ثقلین:
و باز با واسطه از ابو هریره روایت می كند كه گفت: از پیامبر كرم(ص) شنیدم كه می فرمود:«من در میان شما دو گوهر گرانبها و ارزشمند، به یادگار می گذارم .
1) قرآن، كتاب الهی: هر كس از آن پیروی كند، در مسیر هدایت خواهد بود، و هر كس از قرآن دوری كند، به گمراهی خواهد افتاد.
صفحه 93
2) اهل بیت من: شما را به خدا سوگند می دهم كه حرمت و عظمت اهل بیت مرا رعایت كنید.» این را سه مرتبه فرمود.(36)
غروب ستاره
علی بن محمّد خزّاز قمی بعد از تلاش مستمر، در راه استوار ساختن باورهای عمیق ولایتی خویش، و به جای نهادن میراث مكتوبی ارزشمند، در نهایت جان به پیك جان آفرین پك تسلیم كرد و به دیار اولیاء دین بال در كشید.
سال رحلت این شخصیّت سترگ، اطلاع دقیقی در دست نیست. شاید بتوان حدس زد كه این بزرگوار در نیمه اول سده پنجم هجری قمری چشم از جهان فرو بسته باشد،مبنای این سخن این است كه استاد او، ابن عیاش جوهری در سال 401 قمری از دنیا رفت. و نیز علامه تهرانی در اثر ارزشمند خویش، خزّاز قمی را از بزرگان سده پنجم قمری بشمار آورده است، به لحاظ اینكه وی بیشتر حیات علمی خود را در این سده سپری كرد.(37) او در شهر ری وفات یافت و شاید هم در همین شهر سر بر بالین خك نهاده باشد.(38)
پی نوشت ها:
1 - روضات الجنات، ج 2، ص 201؛ اعیان الشیعه، ج 4، ص 313 ؛ رجال، شیخ طوسی، ص 479؛ قاموس الرجال، ج 7، ص 566؛ امل الامل، ج 2، ص 201 ؛ رجال، نجاشی، ص 191؛ خلاصه، علامه، ص 101، فهرست، طوسی، ص 100 ؛ تنقیح المقال، ج 2، ص 307؛ مقدمه كفایة الاثر، ص 11؛ به نقل از معادن الجواهر سید محسن امین؛ بحارالانوار، ج 1، ص 29 و 10 ؛ معجم الرجال، ج 8، ص 155 .
2 - اعلام الشیعه فی القرن الخامس، ص 127؛ الذریعه، ج 18، ص 86 و ج 2، ص 489 .
3 - رجال، نجاشی، ص 191، طبع داوری، قم .
4 - فهرست، شیخ طوسی، ص 100 .
5 - خلاصه، ص 101 .
6 - بحارالانوار، ج 1، ص 10، مصادر الكتاب .
7 - بحارالانوار، ج 1، ص 29، قسم المصادر .
8 - وسائل الشیعه، ج 20، ص 40 .
9 - به نقل از تنقیح المقال، ج 2، ص 184 .
10 - روضات الجنات، ج 4، ص 313 .
11 - هدیة الاحباب، ص 131؛ فوائد الرضویه، ص 325؛ الكنی و الالقاب، ج 2، ص 184 .
12 - فهرست، شیخ طوسی، ص 156، ش 695 ؛ نجاشی، ص 286 ؛ كفایة الاثر، در صفحات متعدد؛ روضات الجنات، ج 4، ص 303 ؛ اعلام الشیعه فی القرن الخامس، ص 127 .
13 - اعلام الشیعه، ص 127 ؛ كفایة الاثر در موارد متعدد .
14 - رجال، نجاشی، ص 282 .
15 - الكنی و الالقاب، ج 2، ص 154 .
16 - فهرست، شیخ طوسی، ص 140 .
17 - اعلام الشیعه فی القرن الخامس، ص 127؛ روضات الجنات، ج 4، ص 313 .
18 - فهرست، طوسی، ص 33، شماره 88 .
19 - رجال، نجاشی، ص 63 .
20 - اعلام الشیعه فی القرن الخامس، ص 127؛ و كفایه الاثر در موارد متعدد .
21 - رجال، نجاشی، ص 282 .
22 - كفایة الاثر؛ و اعلام الشیعه، ص 127 .
23 - اعلام الشیعه، ص 127؛ تنقیح المقال، ج 2، ص 283؛ و كفایة الاثر .
24 - تنقیح المقال، ج 2، ص 283 .
25 - آقا بزرگ تهرانی در اعلام الشیعه: ص 127 و الذریعه، ج 2، ص 489 .
26 و 27 - روضات الجنات، ج 4، ص 314: به نقل از معالم العلماء، ص 71 .
28 - روضات الجنات: به نقل از معالم العلماء، ج 4، ص 313؛ الذریعه؛ ج 18، ص 86 .
29 - بحارالانوار، ج 1، ص 29، قسم المصادر؛ وسائل الشیعه، ج 20، ص 40 .
30 - همان .
31 - كفایة الاثر، طبع سید عبد اللطیف كوه كمره ای، ص 8 .
32 - در مورد عقاید معتزله: نك .
شرح ابن ابی الحدید برنهج البلاغه، ج 1، ص 3 و 7 و ج 6، ص 12 و 13 .
33 - كفایة الاثر، طبع بیدار، ص 18 .
34 - همان، ص 21 .
35 - همان، ص 29 .
36 - همان، ص 87 .
37 - اعلام الشیعه فی القرن الخامس، ص 127 .
38 - فهرست، شیخ طوسی، ص 100 .
نویسنده : ابوالحسن ربانی صالح آبادی
موارد مرتبط
ارسال نظر
نویسنده
ایمیل
متن (1000)
پربازدیدترین شخصیت ها
صالحی خوانساری، سید مرتضی
صالحی خوانساری، سید مرتضی
مجتهدی سیستانی، سید محمود
حسینی اشکوری، سید احمد
جدیدترین شخصیت ها
محسنی قندهاری، محمد آصف
محمدی عراقی، جعفر بهاءالدین
موسوی آیت اللهی، سیّد عبدالمحمّد
پربحث ترین ها
علامه حلی
:رایت روایتطلیعه برگهای زرین حیات علامه حلی با تعهد و صداقت مزین و با تار و پودی از اخلاص و محبت شیرازه گردیده است . مرزبان بیداری كه فقه شیعه و معارف اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام را در سایه سار ...
بهجت، محمدتقی
بهجت، محمدتقی
زندگی نامه حضرت آیة الله العظمی آقای حاج شیخ محمد تقی بهجت (رضوان الله علیه) در اواخر سال 1334 ه ق در شهر فومن واقع در استان «گیلان» به دنیا آمد و هنوز شانزده ماه از عمرش نگذشته بود که ما...
شیخ بهایی، محمد
خاندان سبز پدر بزرگوار شیخ بهایی ، عزالدین حسین بن عبدالصمد بن محمد بن علی بن حسین (918 - 984 ق ) از فقیهان و دانشوران بزرگ قرن دهم هجری است كه در دانش فقه ، اصول ، حدیث ، رجال ، حكمت ، كلام ، ریاضی ،...