تفسیر-۹۵-۹۶

چهارشنبه 29/10/1395

النشر في القراءات العشر (1/ 1)

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

قَالَ مَوْلَانَا الْإِمَامُ شَيْخُ الْإِسْلَامِ، مُقْتَدَى الْعُلَمَاءِ الْأَعْلَامِ، مُقْرِي دِيَارِ مِصْرَ وَالشَّامِ، افْتِخَارُ الْأَئِمَّةِ، نَاصِرُ الْأُمَّةِ، أُسْتَاذُ الْمُحَدِّثِينَ، بَقِيَّةُ الْعُلَمَاءِ الرَّاسِخِينَ، شَمْسُ الْمِلَّةِ وَالدِّينِ، أَبُو الْخَيْرِ مُحَمَّدُ بْنُ الْجَزَرِيِّ الشَّافِعِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ وَرَضِيَ عَنْهُ:

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنْزَلَ الْقُرْآنَ كَلَامَهُ وَيَسَّرَهُ [عطف بر انزل]، وَسَهَّلَ نَشْرَهُ لِمَنْ رَامَهُ وَقَدَّرَهُ، وَوَفَّقَ لِلْقِيَامِ بِهِ مَنِ اخْتَارَهُ وَبَصَّرَهُ، وَأَقَامَ لِحِفْظِهِ خِيرَتَهُ مِنْ بَرِيَّتِهِ الْخِيَرَةِ. وَأَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ شَهَادَةَ مُقِرٍّ بِهَا بِأَنَّهَا لِلنَّجَاةِ مُقَرَّرَةٌ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ الْقَائِلُ: إِنَّ الْمَاهِرَ [مهارت به معنای خبرویت است] بِالْقُرْآنِ مَعَ السَّفَرَةِ الْكِرَامِ الْبَرَرَةِ، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ [این رسمی است که بین محدثین بوده است. صنعانی در دو-سه جا در کتبش با رسم انداختن آل در صلوات درمی‌افتد و آن را از کارهای بنی‌امیه می‌داند. یکی از علمای اهل سنت اهل مغرب به اسم سیدحسن السقاف ردیه‌ای بر البانی دارد که او در سلسلة الاحادیث الضعیفة به او جواب می‌دهد که او گفته البانی خودش بدعت‌گذار است که صلوات بر صحب را چون پیامبر(ص) نگفته است می‌آورد] الَّذِينَ جَمَعُوا الْقُرْآنَ فِي صُدُورِهِمُ السَّلِيمَةِ وَصُحُفِهِ الْمُطَهَّرَةِ ...

شنبه 2/11/1395

... إِنَّ الْمَاهِرَ بِالْقُرْآنِ مَعَ السَّفَرَةِ الْكِرَامِ الْبَرَرَةِ، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ الَّذِينَ [بر اساس مبانی اهل سنت وصف صحب است چون برای آل نقشی در جمع قرآن قائل نیستند] جَمَعُوا الْقُرْآنَ فِي صُدُورِهِمُ السَّلِيمَةِ وَصُحُفِهِ الْمُطَهَّرَةِ، وَسَلَّمَ وَشَرَّفَ وَكَرَّمَ، وَرَضِيَ اللَّهُ عَنْ أَئِمَّةِ الْقِرَاءَةِ الْمَهَرَةِ، خُصُوصًا الْقُرَّاءَ الْعَشْرَةَ، الَّذِينَ كُلٌّ مِنْهُمْ تَجَرَّدَ [خودش را خالص کرده] لِكِتَابِ اللَّهِ فَجَوَّدَهُ [خوب کردن] وَحَرَّرَهُ [از هر چه آن را در بند می‌کرده آزاد کرده]، وَرَتَّلَهُ كَمَا أُنْزِلَ وَعَمِلَ بِهِ وَتَدَبَّرَهُ [ابن الجزری در منجد المقرئین که پیش از این کتاب نوشته، اوصافی برای مقری می‌شمارد]، وَزَيَّنَهُ بِصَوْتِهِ وَتَغَنَّى بِهِ وَحَبَّرَهُ [تحبیر به معنای تحسین است. حبر به معنای مرکب است]، وَرَحِمَ اللَّهُ السَّادَةَ الْمَشَايِخَ الَّذِينَ جَمَعُوا فِي اخْتِلَافِ حُرُوفِهِ وَرِوَايَاتِهِ الْكُتُبَ الْمَبْسُوطَةَ وَالْمُخْتَصَرَةَ، [شروع در براعت استهلال] فَمِنْهُمْ مَنْ جَعَلَ تَيْسِيرَهُ [اشاره به التیسیر دانی] فِيهَا عُنْوَانًا وَتَذْكِرَةً، وَمِنْهُمْ مَنْ أَوْضَحَ مِصْبَاحَهُ إِرْشَادًا وَتَبْصِرَةً، وَمِنْهُمْ مَنْ أَبْرَزَ الْمَعَانِيَ فِي حِرْزِ الْأَمَانِي مُفِيدَةً وَخَيِّرَةً، أَثَابَهُمُ اللَّهُ تَعَالَى أَجْمَعِينَ، وَجَمَعَ بَيْنَنَا وَبَيْنَهُمْ فِي دَارِ كَرَامَتِهِ فِي عِلِّيِّينَ بِمَنِّهِ وَكَرَمِهِ.

وَبَعْدُ: فَإِنَّ الْإِنْسَانَ لَا يَشْرُفُ إِلَّا بِمَا يَعْرِفُ، وَلَا يَفْضُلُ إِلَّا بِمَا يَعْقِلُ، وَلَا يَنْجُبُ [نجابت کرامتی را گویند که به ارث ببرد و از خود به ارث بگذارد] إِلَّا بِمَنْ يَصْحَبُ، وَلَمَّا كَانَ الْقُرْآنُ الْعَظِيمُ أَعْظَمَ كِتَابٍ أُنْزِلَ، كَانَ الْمُنَزَّلُ عَلَيْهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - أَفْضَلَ نَبِيٍّ أُرْسِلَ، وَكَانَتْ أُمَّتُهُ مِنَ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ أَفْضَلَ

النشر في القراءات العشر (1/ 2)

أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ مِنَ الْأُمَمِ [آیا هر کاری کنند باز هم بهترین امتند؟]، وَكَانَتْ حَمَلَتُهُ أَشْرَفَ هَذِهِ الْأُمَّةِ، وَقُرَّاؤُهُ وَمُقْرِئُوهُ أَفْضَلَ هَذِهِ الْمِلَّةِ. [قاری یک درجه پایین‌تر از مقری است] كَمَا أَخْبَرَنَا الشَّيْخُ الْإِمَامُ الْعَالِمُ أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْخَضِرُ الْحَنَفِيُّ - رَحِمَهُ اللَّهُ - بِقِرَاءَتِي عَلَيْهِ بِسَفْحِ [سفح به معنی ظهر و پشت است] قَاسِيُونَ ظَاهِرَ دِمَشْقَ الْمَحْرُوسَةِ فِي أَوَائِلِ سَنَةِ إِحْدَى وَسَبْعِينَ وَسَبْعِمِائَةٍ [771]، قَالَ: أَخْبَرَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ أَبِي طَالِبِ بْنِ نِعْمَةَ الصَّالِحِيُّ سَمَاعًا عَلَيْهِ سَنَةَ ثَلَاثٍ وَعِشْرِينَ وَسَبْعِمِائَةٍ، قَالَ: أَخْبَرَنَا أَبُو طَالِبٍ عَبْدُ اللَّطِيفِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْقُبَيْطِيِّ فِي آخَرِينَ إِذْنًا، قَالُوا: أَخْبَرَنَا أَبُو بَكْرٍ أَحْمَدُ بْنُ الْمُقَرَّبِ الْكَرْخِيُّ، أَخْبَرَنَا الْإِمَامُ أَبُو طَاهِرٍ أَحْمَدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ الْبَغْدَادِيُّ، أَخْبَرَنَا شَيْخُنَا أَبُو عَلِيٍّ الْمُقْرِي - يَعْنِي الْحَسَنَ بْنَ عَلِيِّ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ الْعَطَّارَ -، أَخْبَرَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ أَحْمَدَ الطَّبَرِيُّ، حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْفَضْلِ الْعِجْلِيُّ قَالَ: حَدَّثَنِي عُمَرُ بْنُ أَيُّوبَ السَّقْطِيُّ، حَدَّثَنَا أَبُو إِبْرَاهِيمَ الْبُرْجُمَانِيُّ - يَعْنِي إِسْمَاعِيلَ بْنَ إِبْرَاهِيمَ -، حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ سَعِيدٍ الْجُرْجَانِيُّ وَكُنَّا نَعُدُّهُ مِنَ الْأَبْدَالِ [در فضای اهل سنت این تعبیر معروف است]، عَنْ نَهْشَلٍ أَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْقُرَشِيِّ، عَنِ الضَّحَّاكِ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا - قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ -: أَشْرَافُ [نسخه: اشرف ولی به نظر صحیح نمی‌رسد] أُمَّتِي حَمَلَةُ الْقُرْآنِ.

• در بحار ج82 ص22 سراط بوده ولی در نرم‌افزار تصحیف شده و به نسخه عثمان طه تبدیل شده و صراط ثبت شده است.

نَهْشَلٌ هَذَا ضَعِيفٌ [بیشتر به نظر می‌رسد مجهول باشد و ظاهراً او را تضعیف نکرده‌اند]، وَقَدْ رَوَاهُ الطَّبَرَانِيُّ فِي الْمُعْجَمِ الْكَبِيرِ مِنْ حَدِيثِ الْجُرْجَانِيِّ هَذَا عَنْ كَامِلٍ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الرَّاسِبِيِّ عَنِ الضَّحَّاكِ بِهِ، إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: أَشْرَفُ أُمَّتِي حَمَلَةُ الْقُرْآنِ وَلَمْ يَذْكُرْ نَهْشَلًا فِي إِسْنَادِهِ، وَالصَّوَابُ ذِكْرُهُ كَمَا أَخْبَرَتْنَا سِتُّ الْعَرَبِ ابْنَةُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ مُشَافَهَةً فِي دَارِهَا بِسَفْحِ قَاسِيُونَ سَنَةَ سِتٍّ وَسِتِّينَ وَسَبْعِمِائَةٍ، قَالَتْ: أَنَا جَدِّي عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الْوَاحِدِ، أَنَا أَبُو سَعْدٍ الصَّفَّارُ فِي كِتَابِهِ، أَنَا زَاهِرُ بْنُ طَاهِرٍ سَمَاعًا، أَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَيْنِ الْحَافِظُ، أَنَا أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ السُّلَمِيُّ وَأَبُو الْحُسَيْنِ مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْفَارِسِيُّ إِمْلَاءً، قَالَا: حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ قُرَيْشٍ، حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ سُفْيَانَ، حَدَّثَنَا أَبُو إِبْرَاهِيمَ الْبُرْجُمَانِيُّ، حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ سَعِيدٍ الْجُرْجَانِيُّ، أَخْبَرَنَا نَهْشَلُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الضَّحَّاكِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا - قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ -: أَشْرَافُ أُمَّتِي حَمَلَةُ الْقُرْآنِ

النشر في القراءات العشر (1/ 3)

وَأَصْحَابُ اللَّيْلِ. كَذَا رَوَاهُ الْبَيْهَقِيُّ فِي شُعَبِ الْإِيمَانِ [از کتب مهم اعتقادی اهل سنت است. بیهق همان سبزوار است] وَهُوَ الصَّحِيحُ، وَرُوِّينَا [راویة مبالغه در روایت است و رُوّینا یعنی روایت کرد به نحوی که حمّلنا الروایة لنروی عنه] فِيهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَيْضًا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ -: ثَلَاثَةٌ لَا يَكْتَرِثُونَ [یکترثون: به مشقت می‌افتند] لِلْحِسَابِ ...

یکشنبه 3/11/1395

... وَرُوِّينَا [روّانا المشایخ؛ حمّلونا علی الروایة عنهم. به نظر می‌رسد که وقتی سند داشته باشد روّینا گفته می‌شود و گویا وقتی مرسل باشد معلوم نیست این اصطلاح به کار برود] فِيهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَيْضًا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ -: ثَلَاثَةٌ لَا يَكْتَرِثُونَ [یکترثون: به مشقت می‌افتند] لِلْحِسَابِ وَلَا تُفْزِعُهُمُ [تَفزَعهم] الصَّيْحَةُ وَلَا يُحْزِنُهُمُ [یَحزُنهم] الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ: حَامِلُ الْقُرْآنِ يُؤَدِّيهِ إِلَى اللَّهِ [یؤدی القرآنَ الی الله؛ یا یؤدی القرآنُ الحاملَ الی الله ولی دومی با یَقدَم کمتر مناسب است] يَقْدَمُ عَلَى رَبِّهِ سَيِّدًا شَرِيفًا حَتَّى يُرَافِقَ الْمُرْسَلِينَ، وَمَنْ أَذَّنَ سَبْعَ سِنِينَ لَا يَأْخُذُ عَلَى أَذَانِهِ طَمَعًا، وَعَبْدٌ مَمْلُوكٌ أَدَّى حَقَّ اللَّهِ مِنْ نَفْسِهِ وَحَقَّ مَوَالِيهِ.

• نکاتی در مورد حاج آقای علاقبند از علمای یزد و تعبیر ایشان که من وقف مردم هستم

مناقب الأسد الغالب علي بن أبي طالب لابن الجزري (ص: 33)

33- أخبرنا الحسن بن أحمد قراءة عليه أنا علي بن أحمد إجازة إن لم يكن سماعا قال كتب إلينا القاضي أبو المكارم الأصبهاني منها أنا الحسن بن أحمد المقري أخبره قال ثنا أبو نعيم الحافظ حدثنا نذير بن جناح القاضي أنا إسحاق بن محمد بن مروان أنا أبي أنا عباس بن عبيد الله أنا غالب بن عثمان الهمداني أبو مالك عن عبيدة عن شقيق عن عبد الله بن مسعود قال إن القرآن أنزل على سبعة أحرف ما منها حرف إلا له ظهر وبطن وإن علي بن أبي طالب عنده منه علم الظاهر والباطن.

• ادامه النشر:

وَرُوِّينَا أَيْضًا فِي الطَّبَرَانِيِّ بِإِسْنَادٍ جَيِّدٍ مِنْ حَدِيثِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ - قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ -: خَيْرُكُمْ مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ وَأَقْرَأَهُ وَرَوَاهُ الْبُخَارِيُّ فِي صَحِيحِهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ - وَلَفْظُهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ -: خَيْرُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ وَعَلَّمَهُ وَكَانَ الْإِمَامُ أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ السُّلَمِيُّ التَّابِعِيُّ الْجَلِيلُ [اولین قاری که با مصحف از طرف عثمان به کوفه فرستاده شده بود] يَقُولُ لَمَّا يَرْوِي هَذَا الْحَدِيثَ عَنْ عُثْمَانَ: هَذَا الَّذِي أَقْعَدَنِي مَقْعَدِي هَذَا، يُشِيرُ إِلَى كَوْنِهِ جَالِسًا فِي الْمَسْجِدِ الْجَامِعِ بِالْكُوفَةِ يُعَلِّمُ الْقُرْآنَ وَيُقْرِئُهُ [یُقرِؤُه] مَعَ جَلَالَةِ قَدْرِهِ وَكَثْرَةِ عِلْمِهِ، وَحَاجَةِ النَّاسِ إِلَى عِلْمِهِ، وَبَقِيَ يُقْرِئُ النَّاسَ بِجَامِعِ الْكُوفَةِ أَكْثَرَ مِنْ أَرْبَعِينَ سَنَةً، وَعَلَيْهِ قَرَأَ الْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا -، [چگونه با وجودی که حضرات بیش از سی سال سن داشتند، اینگونه ادعایی می‌شود؟ یکی از پاسخ‌ها این است که این رسم متعارفی بوده ولی همینجا نکات دیگری هم هست. این روایت در دو کتاب قدیمی آمده: تفسیر طبری و یکی معانی القرآن للنحاس ج2 ص273] ...

• در تفسیر طبری عبارت این است: (ج10 ص54)

تفسير الطبري = جامع البيان ت شاكر (10/ 54)

11458 - حدثني الحسين بن علي الصدائي، قال، حدثنا أبي، عن حفص الغاضري، عن عامر بن كليب، عن أبي عبد الرحمن قال: قرأ عليَّ الحسن والحسين رضوان الله عليهما، فقرآ: (وَأَرْجُلِكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ) فسمع علي رضى الله عنه ذلك= وكان يقضي بين الناس= فقال:"وَأَرْجُلَكُمْ"، هذا من المقدم والمؤخر من الكلام. (1)

• در نسخه الدر المنثور سیوطی از تفسیر طبری قرأ علیّ نیست بلکه قرأ است

• در معانی القرآن:

معاني القرآن للنحاس (2/ 273)

قال أبو جعفر الا أن عاصم بن كليب روى عن ابن عبد الرحمن قال قرأ الحسن والحسين رحمة الله عليهما وعلى علي وأرجلكم فسمع علي ذلك وكان يقضي بين الناس فقال وارجلكم ...

• و این «و علی علیّ» شده در نسخ بعدی «علیّ»

• در تفسیر قرطبی ج6 ص96 تعبیر قرأ الحسن و الحسین علیّ آمده

دوشنبه 4/11/1395

وَكَانَ الْإِمَامُ أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ السُّلَمِيُّ التَّابِعِيُّ الْجَلِيلُ يَقُولُ لَمَّا يَرْوِي هَذَا الْحَدِيثَ عَنْ عُثْمَانَ: هَذَا الَّذِي أَقْعَدَنِي مَقْعَدِي هَذَا، يُشِيرُ إِلَى كَوْنِهِ جَالِسًا فِي الْمَسْجِدِ الْجَامِعِ بِالْكُوفَةِ يُعَلِّمُ الْقُرْآنَ وَيُقْرِئُهُ مَعَ جَلَالَةِ قَدْرِهِ وَكَثْرَةِ عِلْمِهِ، وَحَاجَةِ النَّاسِ إِلَى عِلْمِهِ، وَبَقِيَ يُقْرِئُ النَّاسَ بِجَامِعِ الْكُوفَةِ أَكْثَرَ مِنْ أَرْبَعِينَ سَنَةً، وَعَلَيْهِ قَرَأَ الْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا -، [خود ابوعبدالرحمن سلمی گفته می‌شود که سوره حمد را به یکی از فرزندان امام حسین(ع) یاد داد، حضرت(ع) به او مقدار زیادی هدیه دادند] ...

• در تاریخ طبری ج11 ص663:

تاريخ الطبري = تاريخ الرسل والملوك، وصلة تاريخ الطبري (11/ 663)

وابو عبد الرحمن السلمى، واسمه عبد الله بن حبيب، قال ابن سعد: قال حجاج بن محمد: قال شعبه: لم يسمع ابو عبد الرحمن من عثمان ولكن سمع من على ع وكان ابو عبد الرحمن من اصحاب على ع من ساكنى الكوفه، وبها كانت وفاته في ولايه بشر بن مروان العراق.

حَدَّثَنَا ابن حميد قَالَ: حَدَّثَنَا جرير عن عطاء قال: قال رجل لأبي عبد الرحمن، أنشدك الله، متى ابغضت عليا ع اليس حين قسم قسما بالكوفه فلم يعطك ولا اهل بيتك؟ قال: اما إذ نشدتني الله فنعم.

• در صحیح بخاری ج4 ص76 و ج9 ص18 در مورد موضع‌گیری در برابر امیرالمؤمنین(ع) دارد:

صحيح البخاري (9/ 18)

6939 - حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ إِسْمَاعِيلَ، حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ، عَنْ حُصَيْنٍ، عَنْ فُلَانٍ، قَالَ: تَنَازَعَ أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ، وَحِبَّانُ بْنُ عَطِيَّةَ، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ الرَّحْمَنِ، لِحِبَّانَ: لَقَدْ عَلِمْتُ مَا الَّذِي جَرَّأَ صَاحِبَكَ عَلَى الدِّمَاءِ، يَعْنِي عَلِيًّا، قَالَ: مَا هُوَ لَا أَبَا لَكَ؟ قَالَ: شَيْءٌ سَمِعْتُهُ يَقُولُهُ، قَالَ: مَا هُوَ؟ قَالَ: بَعَثَنِي رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَالزُّبَيْرَ وَأَبَا مَرْثَدٍ، وَكُلُّنَا فَارِسٌ، قَالَ: " انْطَلِقُوا حَتَّى تَأْتُوا رَوْضَةَ حَاجٍ - قَالَ أَبُو سَلَمَةَ: هَكَذَا قَالَ أَبُو عَوَانَةَ: حَاجٍ - فَإِنَّ فِيهَا امْرَأَةً مَعَهَا صَحِيفَةٌ مِنْ حَاطِبِ بْنِ أَبِي بَلْتَعَةَ إِلَى المُشْرِكِينَ، فَأْتُونِي بِهَا " فَانْطَلَقْنَا عَلَى أَفْرَاسِنَا حَتَّى أَدْرَكْنَاهَا حَيْثُ قَالَ لَنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، تَسِيرُ عَلَى بَعِيرٍ لَهَا، وَقَدْ كَانَ كَتَبَ إِلَى أَهْلِ مَكَّةَ بِمَسِيرِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِلَيْهِمْ، فَقُلْنَا: أَيْنَ الكِتَابُ الَّذِي مَعَكِ؟ قَالَتْ: مَا مَعِي كِتَابٌ، فَأَنَخْنَا بِهَا بَعِيرَهَا، فَابْتَغَيْنَا فِي رَحْلِهَا فَمَا وَجَدْنَا [ص:19] شَيْئًا، فَقَالَ صَاحِبَايَ: مَا نَرَى مَعَهَا كِتَابًا، قَالَ: فَقُلْتُ: لَقَدْ عَلِمْنَا مَا كَذَبَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، ثُمَّ حَلَفَ عَلِيٌّ: وَالَّذِي يُحْلَفُ بِهِ، لَتُخْرِجِنَّ الكِتَابَ أَوْ لَأُجَرِّدَنَّكِ، فَأَهْوَتِ الى حُجْزَتِهَا، وَهِيَ مُحْتَجِزَةٌ بِكِسَاءٍ، فَأَخْرَجَتِ الصَّحِيفَةَ، فَأَتَوْا بِهَا رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ عُمَرُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، قَدْ خَانَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالمُؤْمِنِينَ، دَعْنِي فَأَضْرِبَ عُنُقَهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «يَا حَاطِبُ، مَا حَمَلكَ عَلَى مَا صَنَعْتَ» قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، مَا لِي أَنْ لَا أَكُونَ مُؤْمِنًا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ؟ وَلَكِنِّي أَرَدْتُ أَنْ يَكُونَ لِي عِنْدَ القَوْمِ يَدٌ يُدْفَعُ بِهَا عَنْ أَهْلِي وَمَالِي، وَلَيْسَ مِنْ أَصْحَابِكَ أَحَدٌ إِلَّا لَهُ هُنَالِكَ مِنْ قَوْمِهِ مَنْ يَدْفَعُ اللَّهُ بِهِ عَنْ أَهْلِهِ وَمَالِهِ، قَالَ: «صَدَقَ، لَا تَقُولُوا لَهُ إِلَّا خَيْرًا» قَالَ: فَعَادَ عُمَرُ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، قَدْ خَانَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالمُؤْمِنِينَ، دَعْنِي فَلِأَضْرِبْ عُنُقَهُ، قَالَ: " أَوَلَيْسَ مِنْ أَهْلِ بَدْرٍ، وَمَا يُدْرِيكَ، لَعَلَّ اللَّهَ اطَّلَعَ عَلَيْهِمْ فَقَالَ: اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ، فَقَدْ أَوْجَبْتُ لَكُمُ الجَنَّةَ " فَاغْرَوْرَقَتْ عَيْنَاهُ، فَقَالَ: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ: " خَاخٍ أَصَحُّ، وَلَكِنْ كَذَا قَالَ أَبُو عَوَانَةَ: حَاجٍ، وَحَاجٍ تَصْحِيفٌ، وَهُوَ مَوْضِعٌ، وَهُشَيْمٌ يَقُولُ: خَاخٍ "

__________

[تعليق مصطفى البغا]

6540 (6/2542) -[ ش (فلان) هو سعد بن عبيدة تابعي روى عن جماعة منهم ابن عمر والبراء رضي الله عنهم

(قال ماهو؟ قال بعثني) أي قال حبان لأبي عبد الرحمن ماهو؟ قال أبو عبد الرحمن قال علي رضي الله عنه بعثني. . فقال الثانية من عادتهم إسقاطها في الخط

(قال أبو سلمة هكذا قال أبو عوانة حاج) أبو سلمة هو موسى بن إسماعيل شيخ البخاري. قال النووي قال العلماء هو غلط من أبي عوانة وكأنه اشتبه عليه بمكان آخر يقال له ذات حاج وهو موضع بين المدينة والشام يسلكه الحاج وأما روضة خاخ فإنها بين مكة والمدينة بقرب المدينة وهو المقصود هنا

(تصحيف) صحف الكلمة كتبها أو قرأها على غير صحتها لاشتباه في الحروف وتصحفت الكلمة تغيرت إلى خطأ]

صحيح البخاري (4/ 76)

3081 - حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَوْشَبٍ الطَّائِفِيُّ، حَدَّثَنَا هُشَيْمٌ، أَخْبَرَنَا حُصَيْنٌ، عَنْ سَعْدِ بْنِ عُبَيْدَةَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ، - وَكَانَ عُثْمَانِيًّا فَقَالَ لِابْنِ عَطِيَّةَ: وَكَانَ عَلَوِيًّا - إِنِّي لَأَعْلَمُ مَا الَّذِي جَرَّأَ صَاحِبَكَ عَلَى الدِّمَاءِ، سَمِعْتُهُ يَقُولُ: بَعَثَنِي النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَالزُّبَيْرَ، فَقَالَ: «ائْتُوا رَوْضَةَ كَذَا، وَتَجِدُونَ بِهَا امْرَأَةً، أَعْطَاهَا حَاطِبٌ كِتَابًا»، فَأَتَيْنَا الرَّوْضَةَ: فَقُلْنَا: الكِتَابَ، قَالَتْ: لَمْ يُعْطِنِي، فَقُلْنَا: لَتُخْرِجِنَّ أَوْ لَأُجَرِّدَنَّكِ، فَأَخْرَجَتْ مِنْ حُجْزَتِهَا، فَأَرْسَلَ إِلَى حَاطِبٍ، فَقَالَ: لاَ تَعْجَلْ، وَاللَّهِ مَا كَفَرْتُ وَلاَ ازْدَدْتُ لِلْإِسْلاَمِ إِلَّا حُبًّا، وَلَمْ يَكُنْ أَحَدٌ مِنْ أَصْحَابِكَ إِلَّا وَلَهُ بِمَكَّةَ مَنْ يَدْفَعُ اللَّهُ بِهِ عَنْ أَهْلِهِ وَمَالِهِ، وَلَمْ يَكُنْ لِي أَحَدٌ، فَأَحْبَبْتُ أَنْ أَتَّخِذَ عِنْدَهُمْ يَدًا، فَصَدَّقَهُ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ عُمَرُ: دَعْنِي أَضْرِبْ عُنُقَهُ فَإِنَّهُ قَدْ نَافَقَ، فَقَالَ: " مَا يُدْرِيكَ، لَعَلَّ اللَّهَ اطَّلَعَ عَلَى أَهْلِ بَدْرٍ فَقَالَ: اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ "، فَهَذَا الَّذِي جَرَّأَهُ

__________

[تعليق مصطفى البغا]

2915 (3/1120) -[ ش (حجزتها) الحجزة في الأصل معقد الإزار وقد يراد بها المعقد مطلقا ولعل هذا هو المراد هنا لأنه مر في موطن آخر أنها أخرجته من عقاصها وهي شعورها المضفورة. (فهذا الذي جرأه) أي قوله لأهل بدر (اعملوا ما شئتم) هو الذي جرأ حاطبا على ما فعل]

تفسير فرات الكوفي ؛ ؛ ص72

فُرَاتٌ قَالَ حَدَّثَنِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي قَالَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ هَرَاسَةَ قَالَ حَدَّثَنَا مِسْعَرُ بْنُ كِدَامٍ عَنْ عَطَاءِ بْنِ السَّائِبِ عَنْ أَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ‏ السُّلَمِيِ‏ قَالَ: [قَالَ‏] إِنِّي لَأَحْفَظُ لِعَلِيِّ [بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع‏] أَرْبَعَ مَنَاقِبَ مَا يَمْنَعُنِي أَنْ أَذْكُرَهَا إِلَّا الْخَشْيَةُ [الْحَسَدُ] قَالَ فَقِيلَ لَهُ اذْكُرْهَا [قَالَ‏] فَقَرَأَ هَذِهِ الْآيَةَ ذَاتَ يَوْمٍ‏ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً إِلَى آخِرِ الْآيَةِ قَالَ وَ مَا كَانَ يَمْلِكُ يَوْمَهُ ذَلِكَ إِلَّا أَرْبَعَةَ دَرَاهِمَ فَأَعْطَى دِرْهَماً بِاللَّيْلِ وَ دِرْهَماً بِالنَّهَارِ وَ دِرْهَماً سِرّاً [وَ دِرْهَم بِالسِّرِّ] وَ دِرْهَماً عَلَانِيَةً [وَ دِرْهَم بِالْعَلَانِيَةِ].

• پیامبر(ص) کلاب حوأب و قتل عمّار و قتل ذی الثدیة را برای هر سه رویارویی امیرالمؤمنین(ع) با فتنه‌های روزگار علم قرار داد که در کتب عامه پر است.

• تاریخ مدینة دمشق ج43 ص455

• ادامه النشر:

... وَلِذَلِكَ كَانَ السَّلَفُ - رَحِمَهُمُ اللَّهُ - لَا يَعْدِلُونَ بِإِقْرَاءِ الْقُرْآنِ شَيْئًا فَقَدْ رُوِّينَا عَنْ شَقِيقٍ أَبِي وَائِلٍ قَالَ: قِيلَ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ -: إِنَّكَ تُقِلُّ الصَّوْمَ. قَالَ: إِنِّي إِذَا صُمْتُ ضَعُفْتُ عَنِ الْقُرْآنِ، وَتِلَاوَةُ الْقُرْآنِ أَحَبُّ إِلَيَّ.

وَفِي جَامِعِ التِّرْمِذِيِّ مِنْ حَدِيثِ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ - قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ -: يَقُولُ اللَّهُ - عَزَّ وَجَلَّ -: مَنْ شَغَلَهُ الْقُرْآنُ عَنْ ذِكْرِي وَمَسْأَلَتِي أَعْطَيْتُهُ أَفْضَلَ مَا أُعْطِي السَّائِلِينَ قَالَ التِّرْمِذِيُّ: حَدِيثٌ حَسَنٌ غَرِيبٌ. وَقَدْ جَمَعَ الْحَافِظُ أَبُو الْعَلَاءِ الْهَمَذَانِيُّ [از کسانی بود که از بس مدارا می‌کرد الآن هم در کتب اهل سنت به عنوان یکی از بزرگترین قراء مطرح است و شیعه بوده است. متوفای 569. در الفهرست للرازی دارد کان من اصحابنا و حال آنکه اهل سنت اصلاً احتمال تشیع در مورد او نداده‌اند. در اعیان الشیعة مرحوم امین می‌گویند از حسن معاشرت او با هر فردی بوده است. ایشان عالم بزرگی بوده است و معاصر مرحوم طبرسی بوده است] طُرُقَ هَذَا الْحَدِيثِ وَفِي بَعْضِهَا: مَنْ شَغَلَهُ قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ فِي أَنْ يَتَعَلَّمَهُ أَوْ يُعَلِّمَهُ عَنْ دُعَائِي وَمَسْأَلَتِي وَأَسْنَدَ الْحَافِظُ أَبُو الْعَلَاءِ أَيْضًا عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ - عَنِ النَّبِيِّ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ -: أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ وَرُوِّينَا عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا - قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ -: أَفْضَلُ عِبَادَةِ أُمَّتِي

النشر في القراءات العشر (1/ 4)

قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ أَخْرَجَهُ الْبَيْهَقِيُّ فِي شُعَبِ الْإِيمَانِ، ...

سه‌شنبه 5/11/1395

• اعملوا ما شئتم هم می‌تواند به این معنی باشد که هر کاری انجام دهی خدا از تو قبول می‌شود

• یک معنای دیگر اینکه هر کاری انجام می‌دهید حسابش محفوظ است

• معنای دیگر هم اینکه بر تو آسان می‌گیریم نه به این معنی که هر معصیتی می‌خواهی انجام بده بلکه اینکه بر دیگران سخت‌تر می‌گیریم تا تو.

• تعبیر حسن غریب که ترمذی به کار برده، بین خود عامه محل بحث زیاد است که مقصود او چه بوده.

... وَعَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْحِمَّانِيِّ: سَأَلْتُ سُفْيَانَ الثَّوْرِيَّ عَنِ الرَّجُلِ يَغْزُو أَحَبُّ إِلَيْكَ أَوْ يُقْرِئُ الْقُرْآنَ؟ فَقَالَ: يُقْرِئُ الْقُرْآنَ ; لِأَنَّ النَّبِيَّ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - قَالَ: خَيْرُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ وَعَلَّمَهُ، وَرُوِّينَا عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا - قَالَ: " مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ لَمْ يُرَدَّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئًا " وَذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى: ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ [در این روایت احسن تقویم را دوران جوانی تفسیر کرده است] إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا قَالَ: إِلَّا الَّذِينَ قَرَءُوا الْقُرْآنَ، وَعَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ عُمَيْرٍ: " أَبْقَى النَّاسِ عُقُولًا قُرَّاءُ الْقُرْآنِ ".

• از اینجا سندی متصل به احمد بن حنبل ذکر می‌کند که خوابی دیده است که نقل می‌کند.

وَأَنْبَأَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ الْبَنَّا، عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَحْمَدَ، أَنَّ أَبَا مُحَمَّدٍ عَبْدَ الْغَنِيِّ بْنَ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ سُرُورٍ الْمَقْدِسِيَّ الْحَافِظَ أَخْبَرَهُ قَالَ: أَنَا [خلاصه انبأنا یا أخبرنا که دومی محتمل‌تر است] عَبْدُ الرَّزَّاقِ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْقُوسِيَانِيُّ سَمَاعًا، أَنَا أَبُو شُجَاعٍ الدَّيْلَمِيُّ الْحَافِظُ، أَنَا أَبُو بَكْرٍ أَحْمَدُ بْنُ مَعْمَرٍ الْأَثْوَابِيُّ الْوَرَّاقُ، أَنَا أَبُو الْحَسَنِ طَاهِرُ بْنُ حَمَدِ بْنِ سَعْدَوَيْهِ الدِّهْقَانُ بِهَمَذَانَ، حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ النَّيْسَابُورِيُّ بِهَا [در خود نیشابور]، حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ الرَّازِيُّ (ح) [تحویل السند که تا خود این ابوبکر الرازی یک طریق دیگر هم هست] وَأَخْبَرَنِي مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الصَّالِحِيُّ شِفَاهًا عَنْ أَبِي الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ الْفَقِيهِ قَالَ: كَتَبَ إِلَيَّ الْحَافِظُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَلِيٍّ السَّلَامِيُّ، أَنَا ابْنُ نَاصِرٍ، أَنْبَأَنَا أَبُو عَلِيٍّ الْحَسَنُ بْنُ أَحْمَدَ، أَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْخَلَّالُ، أَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الزُّهْرِيُّ، أَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مِقْسَمٍ [پسر همان ابن مقسمی است که او را تأدیب کردند] قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا بَكْرٍ الرَّازِيَّ [رسیدیم به ابابکر رازی از طریق دوم] قَالَ: سَمِعْتُ عَبْدَ الْعَزِيزِ بْنَ مُحَمَّدٍ النَّهَاوَنْدِيَّ يَقُولُ: سَمِعْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ يَقُولُ: سَمِعْتُ أَبِي - رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِ - يَقُولُ: رَأَيْتُ رَبَّ الْعِزَّةِ فِي النَّوْمِ فَقُلْتُ: يَا رَبِّ، مَا أَفْضَلُ مَا يَتَقَرَّبُ الْمُتَقَرِّبُونَ بِهِ إِلَيْكَ؟ فَقَالَ: بِكَلَامِي يَا أَحْمَدُ، فَقُلْتُ: يَا رَبِّ بِفَهْمٍ أَمْ بِغَيْرِ فَهْمٍ؟ فَقَالَ: بِفَهْمٍ وَبِغَيْرِ فَهْمٍ.

• ابن جزری که محدث است این خواب ابن حنبل را در کنار روایات دیگر می‌آورد و با دو سند طویل و مفاد خواب این است که خدا را خواب دیده است. این در ذهن یک تکانی ایجاد می‌کند.

• یک خواب دیگری هم نقل شده که یکی از شاگردان احمد بن حنبل او را خواب دید که چه شد؟ جواب داد که خدا مرا تکریم کرد و گفت که لقد قدّستَ کلامی ثم عاتبنی فی عثمان لماذا رویت عن عثمان؟ که جواب دادم که عثمان فقط راوی بوده و مانعی ندارد ولی خوا جواب داد که نعم لکنه عدو علی و عدو علی عدوی.

• اولین کتابی که خواب احمد بن حنبل را آورده، المجالس العشرة حسن خلال (متوفای 439) معروف به امالی حسن خلال ص50 با سند احمد بن محمد بن المقسم

• کتاب دوم از ابویعلی ابن الفراء ابطال التأویلات ص126 (متوفای 458) که کتابش جالب است که می‌گوید تأویل نکنید که خدا دست دارد را به قدرت تأویل کنید و ... که پیامبر(ص) فرموده رأیت ربّی فی منامی ...

• در پیش آنها دیدن پیامبر(ص) در خواب خدا را مطرح است:

إبطال التأويلات (ص: 126)

113 - وروى أَبُو القسم عبيد الله بن أَحْمَد الصيرفي فيما خرجه من أخبار الصفات بإسناده، عن معاذ، عن النبي، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: " رأيت ربي فِي منامي " وذكر الخبر أعلم أن الكلام فِي هَذَا الخبر يتعلق به فصول: أحدها: جواز إطلاق الصورة عليه، وقد تقدم الكلام فِي ذَلِكَ

إبطال التأويلات (ص: 127)

الثاني: جواز رؤيته فِي منامه، وهذا غير ممتنع فِي حق النبي، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وفي حق غيره من المؤمنين

114 - وقد نص أَحْمَد عَلَى هَذَا فيما رواه عبد الله، سمعت أَبِي، يَقُول: رأيت رب العزة فِي النوم، فقلت: يا رب ما أفضل ما تقرب به المتقربون إليك؟ قَالَ: فقال: كلامي يا أَحْمَد، قلت: يا رب بفهم أو بغير فهم؟ قَالَ: بفهم وبغير فهم فأخبر عن نفسه بالرؤية فدل عَلَى جوازه

115 - والوجه فِي جوازه ما روى أَبُو هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رسول الله، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: " رؤيا الرجل

الصالح جزء من ستة وأربعين جزءا من النبوة " فوجه الدلالة أنه أخبر أن الرؤيا جزء من ستة وأربعين جزءا من النبوة، وما كان من النبوة لا يكون إلا حقا، ولا يكون باطلا، فوجب أن تكون رؤية الله حقا

إبطال التأويلات (ص: 128)

ولأنه إجماع أهل الأعصار وذلك أن عصرا بعد عصر من لدن التابعين ومن

إبطال التأويلات (ص: 129)

بعدهم يخبر أنه رأى ربه، ولا ينقل عن أحد من أهل العصر الإنكار عليه فدل سكوتهم عَلَى جواز ذَلِكَ

116 - من ذَلِكَ رقبة بن مسقلة، قَالَ: رأيت رب العزة فِي المنام فقال: لأكرمن مثوى سُلَيْمَان يعني التيمي [چون چهل سال شب تا صبح احیاء داشت]

117 - وعن عطاء السليمي أنه رأى ربه فِي المنام فقال: ما هَذَا الخوف الشديد الذي تخافني ألم تعلم أني أرحم الراحمين

118 - وعن حمزة بن حبيب الزيات [یکی از قراء سبعة] أنه رأي فِي المنام كأنه عرض عَلَى الله، فقال له: اقرأ القرآن كما علمتك، وذكر القصة بطولها ولا يصح حمل ذَلِكَ عَلَى أنهم رأوا بشارة ربهم لأن فِي الأخبار ما يسقط ذَلِكَ وهو قوله: لأكرمن مثوى سُلَيْمَان، وقوله: ما هَذَا الخوف، وقوله: اقرأ الثالث: جواز الإتيان عليه، وهذا غير ممتنع إطلاقه إذا لم يوصف بالانتقال، ومثل هَذَا قوله: {ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ} يجوز إطلاق هَذِهِ الصفة عليه لا عَلَى وجه الانتقال والحدوث، وإن كان حرث ثم يقتضي ذَلِكَ فِي

• در جاهای دیگری هم نقل شده از جمله:

• مناقب الامام احمد از ابوالفرج جوزی ص583

• التبصرة

• سیر اعلام النبلاء از ذهبی

• ابراز المعانی ابوشامة

• آلوسی که از علمای بغداد در ذیل آیه قال لن ترانی مفصل بحث می‌کند که آیا رؤیت ممتنع است؟ در ج5 ص50 کار را به جایی می‌رساند که و اذا صح ما قاله المشایخ و افهمه کلام السیوطی فأنا و لله تعالی الحمد ... که سه بار در خواب دیدم که بار سوم در سال 1246 دیدم که نوری از خدا ساطع بود به جهت مشرق که چند کلمه با من صحبت کرد که فراموش کردم و یک بار هم در یک خواب بسیار طولانی در بهشت بین یدیه تعالی قرار گرفتم و بینی و بینه ستر رقیق من لؤلؤ ...

تفسير الألوسي = روح المعاني (5/ 50)

... وأن الآية لا تصلح دليلا على امتناع الرؤية على ما يقوله المعتزلة بل دلالتها على إمكانها في الجملة أظهر وأظهر، بل هي ظاهرة في ذلك دون ما يقوله الخصوم ...

تفسير الألوسي = روح المعاني (5/ 50)

... وظاهر كلام السيوطي أن الكيفية فيها لا تضر وهو الذي سمعته من المشايخ قدس الله تعالى أسرارهم، والمسألة خلافية، وإذا صح ما قاله المشايخ وأفهمه كلام السيوطي فأنا، ولله تعالى الحمد، قد رأيت ربي مناما ثلاث مرات وكانت المرة الثالثة في السنة السادسة والأربعين والمائتين والألف بعد الهجرة، رأيته جل شأنه وله من النور ما له متوجها جهة المشرق فكلمني بكلمات أنسيتها حين استيقظت، ورأيت مرة في منام طويل كأني في الجنة بين يديه تعالى وبيني وبينه ستر حبيك بلؤلؤ مختلف ألوانه فأمر سبحانه أن يذهب بي إلى مقام عيسى عليه السلام ثم مقام محمد صلّى الله عليه وسلّم فذهب بي إليهما فرأيت ما رأيت ولله تعالى الفضل والمنة.

• در موسوعة الالبانی فی العقیدة در ج7 ص765 چهار تا سؤال آمده ولی ظاهر کلام او نفی نمی‌کند امکان رؤیت در منام را

چهارشنبه 6/11/1395

• در فضل قرآن کریم آمده که قرآن کریم مأدبة الله است و حتی نظر به خطوط مصحف هم عبادت محسوب می‌شود.

• اما مشکل این بود که آیا خواب دیدن خدای متعال معنی دارد؟

• روایتی در صحیح بخاری است که از امیرالمؤمنین(ع) پرسید که آیا چیزی هست نزد شما از رسول خدا(ص) که به دیگران نداده باشند؟ فرمودند لا الا ان یعطی الله رجلاً فهماً فی کتابه.

• میخ معارف این است و شکی در آن نیست که آرزوی همه سالکان لقای الهی است. اما الا ان یعطی الله رجلاً فهماً فی کتابه.

• این حقایق ایمان است که چشم‌های مؤمن در قلبش است.

• جمله‌ای در کلمات امیرالمؤنین(ع) است که می‌فرمایند ان الله هو الحق المبین احق و ابین مما تراه العیون. جمله دیگری هم دارند که چشم خدا را نمی‌بیند چون چیزی که چشم دید وقتی رو را گرداندید دیگر نمی‌بینی.

نهج البلاغة (للصبحي صالح) ؛ ؛ ص217

... هُوَ اللَّهُ‏ الْحَقُ‏ الْمُبِينُ‏ أَحَقُ‏ وَ أَبْيَنُ‏ مِمَّا تَرَى الْعُيُون‏ ...

التوحيد (للصدوق) ؛ ؛ ص31

1- حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ وَ غَيْرِهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ رَجُلٍ سَمَّاهُ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ السَّبِيعِيِّ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ قَالَ: خَطَبَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ع يَوْماً خُطْبَةً بَعْدَ الْعَصْرِ فَعَجِبَ النَّاسُ مِنْ حُسْنِ صِفَتِهِ وَ مَا ذَكَرَ مِنْ تَعْظِيمِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ قَالَ أَبُو إِسْحَاقَ فَقُلْتُ لِلْحَارِثِ أَ وَ مَا حَفِظْتَهَا قَالَ قَدْ كَتَبْتُهَا فَأَمْلَاهَا عَلَيْنَا مِنْ كِتَابِهِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَا يَمُوتُ وَ لَا تَنْقَضِي عَجَائِبُهُ لِأَنَّهُ كُلَّ يَوْمٍ فِي شَأْنٍ مِنْ إِحْدَاثِ بَدِيعٍ لَمْ يَكُنْ‏ الَّذِي‏ لَمْ يُولَدْ فَيَكُونَ فِي الْعِزِّ مُشَارَكاً وَ لَمْ يَلِدْ فَيَكُونَ مَوْرُوثاً هَالِكاً وَ لَمْ يَقَعْ عَلَيْهِ الْأَوْهَامُ فَتُقَدِّرَهُ شَبَحاً مَاثِلًا وَ لَمْ تُدْرِكْهُ الْأَبْصَارُ فَيَكُونَ بَعْدَ انْتِقَالِهَا حَائِلا ...

• در بحار ج4 باب نفی الرؤیة دارند:

بحار الأنوار (ط - بيروت) ؛ ج‏4 ؛ ص44

24- يد، التوحيد الدَّقَّاقُ عَنِ الْأَسَدِيِّ عَنِ النَّخَعِيِّ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ الْبَطَائِنِيِّ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِي عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هَلْ يَرَاهُ الْمُؤْمِنُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ قَالَ نَعَمْ وَ قَدْ رَأَوْهُ قَبْلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ فَقُلْتُ مَتَى قَالَ حِينَ قَالَ لَهُمْ‏ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى‏ ثُمَّ سَكَتَ سَاعَةً ثُمَّ قَالَ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنِينَ لَيَرَوْنَهُ‏ فِي‏ الدُّنْيَا قَبْلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ أَ لَسْتَ تَرَاهُ فِي وَقْتِكَ هَذَا قَالَ أَبُو بَصِيرٍ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَأُحَدِّثُ بِهَذَا عَنْكَ فَقَالَ لَا فَإِنَّكَ إِذَا حَدَّثْتَ بِهِ فَأَنْكَرَهُ مُنْكِرٌ جَاهِلٌ بِمَعْنَى مَا تَقُولُهُ ثُمَّ قَدَّرَ أَنَّ ذَلِكَ تَشْبِيهٌ وَ كَفْرٌ وَ لَيْسَتِ الرُّؤْيَةُ بِالْقَلْبِ كَالرُّؤْيَةِ بِالْعَيْنِ تَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يَصِفُهُ الْمُشَبِّهُونَ وَ الْمُلْحِدُونَ.

بحار الأنوار (ط - بيروت) ؛ ج‏4 ؛ ص31

5- لي، الأمالي للصدوق الطَّالَقَانِيُّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنِ الْمُنْذِرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الْمِيثَمِيِّ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ الْفَضْلِ‏ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ ع عَنِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى هَلْ يُرَى فِي الْمَعَادِ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ تَعَالَى عَنْ ذَلِكَ عُلُوّاً كَبِيراً يَا ابْنَ الْفَضْلِ إِنَّ الْأَبْصَارَ لَا تُدْرِكُ إِلَّا مَا لَهُ لَوْنٌ وَ كَيْفِيَّةٌ وَ اللَّهُ خَالِقُ الْأَلْوَانِ وَ الْكَيْفِيَّةِ.

بحار الأنوار (ط - بيروت) ؛ ج‏4 ؛ ص32

7- لي، الأمالي للصدوق ابْنُ نَاتَانَةَ عَنْ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ الْكَرْخِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِلصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع إِنَّ رَجُلًا رَأَى رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي مَنَامِهِ فَمَا يَكُونُ ذَلِكَ فَقَالَ ذَلِكَ رَجُلٌ لَا دِينَ لَهُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يُرَى فِي الْيَقَظَةِ وَ لَا فِي الْمَنَامِ وَ لَا فِي الدُّنْيَا وَ لَا فِي الْآخِرَةِ.

• بچه‌ای که تا کنون صورت خود را در آینه ندیده، آیا می‌گوید من فلان چیز را می‌خواهم؟ این اصل جوهره «من» چه صورتی ازش دارد؟ صورت و رؤیت شهودی که از من دارد، غیر از صورتی است که در آینه دیده می‌شود. اینگونه معرفتی بالاتر از آن چیزی است که چشم‌ها می‌بیند و معرفت به آن پیدا می‌کند.

• اهل سنت می‌گویند کسی وقتی نماز می‌خواند نباید کسی از جلوی او رد شود.

الكافي (ط - الإسلامية) ؛ ج‏3 ؛ ص297

4- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ رَفَعَهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: دَخَلَ أَبُو حَنِيفَةَ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ لَهُ رَأَيْتُ ابْنَكَ مُوسَى ع يُصَلِّي وَ النَّاسُ‏ يَمُرُّونَ‏ بَيْنَ يَدَيْهِ فَلَا يَنْهَاهُمْ وَ فِيهِ مَا فِيهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع ادْعُوا لِي مُوسَى فَدُعِيَ فَقَالَ لَهُ يَا بُنَيَّ إِنَّ أَبَا حَنِيفَةَ يَذْكُرُ أَنَّكَ كُنْتَ تُصَلِّي وَ النَّاسُ‏ يَمُرُّونَ‏ بَيْنَ يَدَيْكَ فَلَمْ تَنْهَهُمْ فَقَالَ نَعَمْ يَا أَبَةِ إِنَّ الَّذِي كُنْتُ أُصَلِّي لَهُ كَانَ أَقْرَبَ إِلَيَّ مِنْهُمْ يَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ قَالَ فَضَمَّهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِلَى نَفْسِهِ ثُمَّ قَالَ يَا بُنَيَّ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي يَا مُودَعَ الْأَسْرَارِ.

بحار الأنوار (ط - بيروت) ؛ ج‏4 ؛ ص54

32- نص، كفاية الأثر الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامٍ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ مُعَاوِيَةُ بْنُ وَهْبٍ وَ عَبْدُ الْمَلِكِ بْنُ أَعْيَنَ فَقَالَ لَهُ مُعَاوِيَةُ بْنُ وَهْبٍ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِي الْخَبَرِ الَّذِي رُوِيَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص رَأَى رَبَّهُ عَلَى أَيِّ صُورَةٍ رَآهُ وَ عَنِ الْحَدِيثِ الَّذِي رَوَوْهُ أَنَّ الْمُؤْمِنِينَ يَرَوْنَ رَبَّهُمْ فِي الْجَنَّةِ عَلَى أَيِّ صُورَةٍ يَرَوْنَهُ فَتَبَسَّمَ ع ثُمَّ قَالَ يَا مُعَاوِيَةُ مَا أَقْبَحَ بِالرَّجُلِ يَأْتِي عَلَيْهِ سَبْعُونَ سَنَةً أَوْ ثَمَانُونَ سَنَةً يَعِيشُ فِي مُلْكِ اللَّهِ وَ يَأْكُلُ مِنْ نِعَمِهِ ثُمَّ لَا يَعْرِفُ اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ ثُمَّ قَالَ ...

تحف العقول ؛ النص ؛ ص327

قِيلَ لَهُ فَكَيْفَ سَبِيلُ التَّوْحِيدِ قَالَ ع بَابُ الْبَحْثِ مُمْكِنٌ وَ طَلَبُ الْمَخْرَجِ مَوْجُودٌ إِنَّ مَعْرِفَةَ عَيْنِ الشَّاهِدِ قَبْلَ صِفَتِهِ وَ مَعْرِفَةَ صِفَةِ الْغَائِبِ قَبْلَ عَيْنِهِ قِيلَ وَ كَيْفَ نَعْرِفُ‏ عَيْنَ الشَّاهِدِ قَبْلَ صِفَتِهِ قَالَ ع تَعْرِفُهُ‏ وَ تَعْلَمُ‏ عِلْمَهُ‏ وَ تَعْرِفُ نَفْسَكَ بِهِ وَ لَا تَعْرِفُ نَفْسَكَ بِنَفْسِكَ مِنْ نَفْسِك‏ ...

شنبه 9/11/1395

• در توحید صدوق ص227 باب القرآن ما هو – روایت 7 (سألتَ عن المعرفة ما هی):

التوحيد (للصدوق) ؛ ؛ ص227

... سَأَلْتَ عَنِ الْمَعْرِفَةِ مَا هِيَ فَاعْلَمْ رَحِمَكَ اللَّهُ أَنَّ الْمَعْرِفَةَ مِنْ صُنْعِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الْقَلْبِ مَخْلُوقَةٌ وَ الْجُحُودَ صُنْعُ اللَّهِ فِي الْقَلْبِ مَخْلُوقٌ‏ وَ لَيْسَ لِلْعِبَادِ فِيهِمَا مِنْ صُنْع‏ ...

• اصل این بحث که خدا در خواب دیده شود، اگر صورت نداشته باشد بدون اینکه جهت و صورت و اینطور چیزها برای آن ثابت شود، بلکه رؤیت به قلب باشد، مانعی ندارد. اما متأسفانه اینگونه نیست بلکه تصریحاتی هست بر خلاف آن که در رد جهمیه مطرح می‌کنند و رساله می‌نویسند که اساساً از تجسیم به هیچ عنوان نمی‌توانند بیرون بروند.

• چهار نوع معرفت و شناسایی خدا:

• یک جور معرفت معرفتی است مختص خود خدا که برای غیر او معنا ندارد. یا من لا یعلمه الا هو و امثال آن در ادعیه

• معرفت دوم، معرفت خاصی که این روایت معروف به آن اشاره دارد که یا علی! نشناخت خدا را مگر من و تو و ...

• معرفت سوم معرفت خاصه‌ای است که من صنع الله فی قلب عبده و این معرفت، همه بحث‌هایی که داریم و مؤمنین تلاش می‌کنند معرفتشان زیاد شود از این سنخ معرفت است:

إقبال الأعمال (ط - القديمة) ؛ ج‏1 ؛ ص349

... أَنْتَ الَّذِي أَشْرَقْتَ الْأَنْوَارَ فِي قُلُوبِ أَوْلِيَائِكَ حَتَّى عَرَفُوكَ‏ وَ وَحَّدُوكَ‏ [وَ وَجَدُوكَ‏] ...

• چهارمین نوع آن، معرفتی است که برای هر موجودی هست، حتی جمادات. اصل این معرفت از حیث هم آیات و هم روایت شکی در آن نیست.

• چون انسان قلب دارد، غیر از علم وجودی که دارد معرفتی دیگر برای او مطرح است مناسب با آن الست بربکم. لقاء الله حالت معرفتی در قلب است که می‌تواند مراد از کادح الی ربک کدحاً فملاقیه باشد یا اینکه رسیدن به فعلیت تامه وجودی است که با نوع چهارم یکی می‌شود که یک معرفتی است برای هر موجودی در حین کدح و هم در فعلیت تامه.

• درک ما از قیامت یک درک ناقصی است غیر از آنچه آیات و روایات دلالت دارد و این نحو دوم از تفسیر آیه به آن اشاره دارد.

• در حدیث جاثلیق که سلمان ناقل آن است از امیرالمؤمنین(ع) نکات زیبایی دارد از جمله:

إرشاد القلوب إلى الصواب (للديلمي) ؛ ج‏2 ؛ ص309

... قَالَ أَخْبِرْنِي عَنِ الْجَنَّةِ هَلْ فِي الدُّنْيَا هِيَ أَمْ فِي الْآخِرَةِ وَ أَيْنَ الْآخِرَةُ مِنَ الدُّنْيَا قَالَ ع الدُّنْيَا فِي الْآخِرَةِ وَ الْآخِرَةُ مُحِيطَةٌ بِالدُّنْيَا ...

إرشاد القلوب إلى الصواب (للديلمي) ؛ ج‏2 ؛ ص310

... وَ لَوْ عَلِمَ الْإِنْسَانُ مَا هُوَ فِيهِ مَاتَ‏ خَوْفاً مِنَ الْمَوْت‏ ...

• فعلیت تامه یعنی همه زمان‌ها در آن حاضر است و از ورای زمان می‌شود نظاره کرد.

• جملات کوتاهی در نهج البلاغة است بسیار پرمغز در این زمینه که از آن جمله: منها قدمتم و الیها تصیرون؛ حققت القیامة علیهم عداتها؛ اسفرت الساعة عن وجهها؛ صحبوا الدنیا بابدان ارواحها معلقة بالمحل الاعلی.

یکشنبه 10/11/1395

• محرومیت تفصیلی از یک قرائتی مثل قرائت ابن مسعود، به هر حال وجود دارد. اما آیا محرومیت از این بالاتر است یا محرومیت از حجت خدا که عدل قرآن است؟

• ولی داریم که کلها کاف شاف و لذا محرومیت از اصل نیست.

• سوره مائده در ماه‌های پایان عمر پیامبر(ص) نازل شد و احدی شک ندارد که یک آیه در این سوره در چند روز پایانی عمر حضرت بوده است و فرمود یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک ... این تهدید را همه می‌فهمند که چیز خاصی بوده است. همین اختلافی که از اول بین شیعه و سنی بوده و این آیه به این اهمیت بس است که انسان به فکر بیفتد.

كتاب سليم بن قيس الهلالي ؛ ج‏2 ؛ ص560

... فَقُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنَّهُ لَيَضِيقُ صَدْرِي بِبَعْضِ مَا فِيهِ‏ لِأَنَّ فِيهِ هَلَاكَ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ ص [رَأْساً] مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ وَ التَّابِعِينَ‏ غَيْرَكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ شِيعَتِكُمْ فَقَالَ يَا أَخَا عَبْدِ الْقَيْسِ أَ مَا بَلَغَكَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ إِنَّ مَثَلَ أَهْلِ بَيْتِي فِي أُمَّتِي‏ كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ فِي قَوْمِهِ مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ وَ كَمَثَلِ بَابِ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ فَقُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ مَنْ حَدَّثَكَ فَقُلْتُ سَمِعْتُهُ مِنْ أَكْثَرَ مِنْ مِائَةٍ مِنَ الْفُقَهَاءِ فَقَالَ مِمَّنْ فَقُلْتُ سَمِعْتُهُ مِنْ حَنَشِ بْنِ الْمُعْتَمِرِ وَ ذَكَرَ أَنَّهُ سَمِعَهُ مِنْ أَبِي ذَرٍّ وَ هُوَ آخِذٌ بِحَلْقَةِ بَابِ الْكَعْبَةِ يُنَادِي بِهِ نِدَاءً وَ يَرْوِيهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص‏ فَقَالَ وَ مِمَّنْ فَقُلْتُ وَ مِنَ الْحَسَنِ بْنِ أَبِي الْحَسَنِ الْبَصْرِيِّ- أَنَّهُ سَمِعَهُ مِنْ أَبِي ذَرٍّ وَ مِنَ الْمِقْدَادِ بْنِ الْأَسْوَدِ الْكِنْدِيِّ وَ مِنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْه‏ ...

• ادامه بحث در مورد نگاه نسبت به قیامت و ...

• تعبیری که آیه شریفه در مورد قیامت می‌فرماید مهم است که می‌فرماید ثقلت:

الأعراف‏ ، الجزء 9، الصفحة: 174، الآية: 187

يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّي لاَ يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلاَّ هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ لاَ تَأْتِيكُمْ إِلاَّ بَغْتَةً يَسْأَلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ اللَّهِ وَ لٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَعْلَمُونَ ﴿187﴾

• چون محیط است و ثقیل است، وقتی قرار است جلوه کند بغتة است. چون محیط است، در آسمان‌ها و زمین جا نمی‌شود و لذا با یک زمانی گره نخورده تا زمانی باشد.

الانشقاق‏ ، الجزء 30، الصفحة: 589، الآية: 3

وَ إِذَا الْأَرْضُ مُدَّتْ ﴿3﴾

وَ أَلْقَتْ مَا فِيهَا وَ تَخَلَّتْ ﴿4﴾

وَ أَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَ حُقَّتْ ﴿5﴾

الحج‏ ، الجزء 17، الصفحة: 332، الآية: 2

يَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَ تَرَى النَّاسَ سُكَارَى وَ مَا هُمْ بِسُكَارَى وَ لٰكِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِيدٌ ﴿2﴾

• با یک نوع نگاه دیگری می‌توان این آیات را در کنار هم دید به نحوی که مد ارض و القاء ارض ما فیها و تضع کل ذات حمل حملها را به معنای به فعلیت تام رسیدن ببینیم.

• اگر می‌خواهیم بهره ببریم یک دفتر برداریم و هر چه آیه و روایت مربوط به برزخ و قیامت است جمع کنیم و سعی کنیم کلید به دست بیاوریم.

دوشنبه 11/11/1395

• مادیت یعنی همراه بودن با امکان استعدادی و کون و فساد

• اما در معاد، جسمانیت اگر هست با این مادیت به آن معنا همراه نیست.

• شاید بتوان قائل شد به اینکه اگرچه کائن برایش فساد ممکن است اما واقع نشود

• اما با این وجود، ماده یک ساعت قبل با ماده یک ساعت بعد دو وجود هستند و سیلان وجودی برای ماده داریم. اگر این سیلان وجودی از هر دو طرف تا بی‌نهایت ادامه داده شود، می‌شود فعلیت تامه که قابلیت اتساع بیشتر برای آن متصور نیست.

• در اینگونه فضایی است که می‌گوییم آخرت عالمی است که عالم احاطه است و اگرچه جسمانی است، اما نه مادی که قابلیت اتساع در زمان داشته باشد.

• در آیه شریفه انک کادح الی ربک کدحاً فملاقیه دو احتمال مطرح شد: یکی فملاقیه قسم سوم از معرفت تفسیر شد و یکی هم قسم چهارم از معرفت نسبت به خدای متعال که به فعلیت تامه رسیدن انسان بود.

• در سوره مبارکه انشقاق، آیه اول تعبیر انشقت ممکن است معنای شکفتن داشته باشد و نه شکافتن. این انشقاق به این معنا با امتداد ارض هم به معنای به فعلیت تامه رسیدن مناسبت دارد و با این مقدمات ملاقات انسان هم به آن معنا زیبا می‌شود و همگی با هم قرائن داخلیه‌ای است که همدیگر را تقویت می‌کنند. لذا این احتمال، در این آیات قابل طرح است.

الوافي ؛ ج‏26 ؛ ص476

روي عن النبي ص أنه قال" يؤتى‏ بالموت‏ كأنه كبش أملح فينادي فيقال: يا أهل الجنة: هل تعرفون الموت، فينظرونه فيعرفونه، فيقال لأهل النار: هل تعرفون الموت، فينظرونه و يعرفونه، فيذبح بين الجنة و النار، ثم يقال: يا أهل الجنة خلود بلا موت و يا أهل النار خلود بلا موت، فذلك قوله عز و جل‏ وَ أَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ

• یک احتمال در ارض و سماء می‌تواند این باشد که ارض آن چیزی که از کمون به ظهور آمده (ما خلفهم و آنچه که پا را روی آن می‌گذاریم به سوی پیش رو) و سماء آن چیزی که در پیش رو قرار دارد (ما بین ایدیهم)، باشند.

سه‌شنبه 12/11/1395

• پس از اینکه ورود در بهشت نهایی شد و فعلیت تامه شد، باز هم غذا خوردن و شرب هست و تولد هست اما به نحو اراده و نه به نحو کنونی آن

• سه آیه هست با یک روایت که شاید بتواند در یک مجموعه قرار بگیرد:

• ذیل عالم الغیب و الشهادة در تفسیر برهان روایتی آمده است:

البرهان في تفسير القرآن ؛ ج‏2 ؛ ص827

4662- ابن بابويه، قال: حدثنا أبي (رحمه الله)، قال: حدثنا سعد بن عبد الله، عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن الحسن بن علي بن فضال، عن ثعلبة بن ميمون، عن بعض أصحابنا، عن أبي عبد الله (عليه السلام)، في قول الله عز و جل: عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ، فقال: «الغيب: ما لم يكن، و الشهادة: ما قد كان».

• به نظر می‌آید که بیان مصداق نیست بلکه در یک فضای دیگری است.

• آیه دیگری هست لآتینهم من بین ایدیهم و ...:

البرهان في تفسير القرآن ؛ ج‏2 ؛ ص521

3799- الطبرسي: عن الباقر (عليه السلام)، في معنى الآية: «مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ‏ أهون عليهم أمر الآخرة وَ مِنْ خَلْفِهِمْ‏ آمرهم بجمع الأموال و منعها عن الحقوق لتبقى لورثتهم‏ وَ عَنْ أَيْمانِهِمْ‏ أفسد عليهم أمر دينهم، بتزيين الضلالة، و تحسين الشبهة وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ‏ بتحبيب اللذات إليهم، و تغليب الشهوات على قلوبهم».

• احتمالی هم در آیه شریفه ذیل هست که لف و نشر مرتب باشد که ما بین ایدیهم و ما خلفهم با سماء و ارض باشد:

سبإ ، الجزء 22، الصفحة: 429، الآية: 9

أَ فَلَمْ يَرَوْا إِلَى مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ إِنْ نَشَأْ نَخْسِفْ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ نُسْقِطْ عَلَيْهِمْ كِسَفاً مِنَ السَّمَاءِ إِنَّ فِي ذٰلِكَ لَآيَةً لِكُلِّ عَبْدٍ مُنِيبٍ ﴿9﴾

• ذیل یوم تبدل الارض غیر الارض امام(ع) عبارتی دارند:

الكافي (ط - الإسلامية) ؛ ج‏6 ؛ ص286

1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلَهُ الْأَبْرَشُ الْكَلْبِيُّ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ‏ غَيْرَ الْأَرْضِ‏ قَالَ تُبَدَّلُ‏ خُبْزَةً نَقِيَّةً يَأْكُلُ النَّاسُ مِنْهَا حَتَّى يَفْرُغَ مِنَ الْحِسَابِ قَالَ الْأَبْرَشُ فَقُلْتُ إِنَّ النَّاسَ يَوْمَئِذٍ لَفِي شُغُلٍ عَنِ الْأَكْلِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع هُمْ فِي النَّارِ لَا يَشْتَغِلُونَ عَنْ أَكْلِ الضَّرِيعِ وَ شُرْبِ الْحَمِيمِ وَ هُمْ فِي الْعَذَابِ فَكَيْفَ يَشْتَغِلُونَ عَنْهُ فِي الْحِسَابِ.

البرهان في تفسير القرآن ؛ ج‏3 ؛ ص321

5798- عن محمد، عن محمد بن هاشم، عمن أخبره، عن أبي جعفر (عليه السلام) قال: قال له الأبرش الكلبي: بلغني أنك قلت في قول الله: يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ‏ أنها تبدل خبزة؟

فقال أبو جعفر (عليه السلام): «صدقوا، تبدل الأرض خبزة نقية في الموقف، يأكلون منها». فضحك الأبرش، و قال: أما لهم شغل بما هم فيه عن أكل الخبز؟ فقال: «ويحك، في أي المنزلتين هم أشد شغلا و أسوء حالا، إذ هم في الموقف، أو في النار يعذبون»؟ فقال: لا، في النار. فقال: «ويحك، و إن الله يقول: لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ* فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ* فَشارِبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْحَمِيمِ* فَشارِبُونَ شُرْبَ الْهِيمِ‏» قال: فسكت.

• این روایت کلیدی است و جز از اهل بیت(ع) صدورش ممکن نیست.

• در روز حسابی که روزی است محیط و رأس مخروط است و در آن لحظه‌ای فروگذار نمی‌شود یک چیزی لازم است که ممد باشد که نان است. این نان هم باید نقی باشد و خالص باشد.

• وقتی غذایی خورده می‌شود، مقداری از آن دفع می‌شود که نشان می‌دهد خالص نیست. اما چه چیزی از آن ممد حیات است؟ وقتی پالایش می‌شود در سیستم گوارش، به رزق خالص تبدیل و اضافات آن دفع می‌شود. با این مثال می‌توان گفت که نان می‌تواند خالص یا ناخالص باشد.

• در روایت دیگری آمده:

الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسي) ؛ ج‏2 ؛ ص323

وَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَبْدٍ الزُّهْرِيِّ قَالَ‏: حَجَّ هِشَامُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِكِ فَدَخَلَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ مُتَّكِئاً عَلَى يَدِ سَالِمٍ مَوْلَاهُ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ جَالِسٌ فَقَالَ لَهُ سَالِمٌ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ هَذَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع فَقَالَ لَهُ هِشَامٌ الْمَفْتُونُ بِهِ أَهْلُ الْعِرَاقِ قَالَ نَعَمْ قَالَ اذْهَبْ إِلَيْهِ فَقُلْ لَهُ يَقُولُ لَكَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ مَا الَّذِي يَأْكُلُ النَّاسُ وَ يَشْرَبُونَ إِلَى أَنْ يُفْصَلَ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع يُحْشَرُ النَّاسُ عَلَى مِثْلِ قُرْصَةِ الْبُرِّ النَّقِيِ‏ فِيهَا أَنْهَارٌ مُتَفَجِّرَةٌ يَأْكُلُونَ وَ يَشْرَبُونَ حَتَّى يُفْرَغَ مِنَ الْحِسَابِ- قَالَ فَرَأَى هِشَامٌ أَنَّهُ قَدْ ظَفِرَ بِهِ فَقَالَ اللَّهُ أَكْبَرُ اذْهَبْ إِلَيْهِ فَقُلْ لَهُ مَا أَشْغَلَهُمْ عَنِ الْأَكْلِ وَ الشُّرْبِ يَوْمَئِذٍ؟ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ هُمْ فِي النَّارِ أَشْغَلُ وَ لَمْ يُشْغَلُوا عَنْ أَنْ قَالُوا- أَفِيضُوا عَلَيْنا مِنَ الْماءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ‏ فَسَكَتَ هِشَامٌ لَا يُرْجِعُ كَلَاما

• در سوره مبارکه انشقاق یک فاء تفریع دارد که بسیار جالب است: فما لهم لا یؤمنون.

• اساس دستگاه این سوره مبارکه این است که بر اساس فطری این عدم ایمان جا ندارد.

• قسم‌ها را از اول روز شروع می‌کند و بعد لترکبن طبقاً عن طبق

• جنات خلد یک جور است اما در قیامت ظهور لترکبن طبقاً عن طبق است و هنوز فعلیت تامه بروز نکرده است

چهارشنبه 13/11/1395

• فرمودند هر کلامی که می‌گوییم، لی منها سبعین مخرج (مخرج الکلام محمله)

• همین روایت ما نحن فیه هم می‌تواند هفتاد محمل داشته باشد.

• بسیاری از سؤالات را چنین روایاتی پاسخ‌گو هستند.

• آیه شریفه که می‌خواهد معاد را بگوید یک نحو خاصی از خلقت: یا ایها الناس ان کنتم فی ریب من البعث فإنّا خلقناکم من تراب ... وقتی سؤالات مطرح می‌شود و بعد از آن روایاتی اینچنین دیده شود، می‌بینیم که سؤالاتی پاسخ داده می‌شود.

الحج‏ ، الجزء 17، الصفحة: 332، الآية: 5

يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَ غَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُمْ وَ نُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاءُ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ وَ مِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّى وَ مِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلاَ يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئاً وَ تَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ وَ أَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ ﴿5﴾

الحج‏ ، الجزء 17، الصفحة: 333‌

ذٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّهُ يُحْيِي الْمَوْتَى وَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ ﴿6﴾

وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لاَ رَيْبَ فِيهَا وَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ ﴿7﴾

المؤمنون‏ ، الجزء 18، الصفحة: 342، الآية: 12

وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ سُلاَلَةٍ مِنْ طِينٍ ﴿12﴾

ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَكِينٍ ﴿13﴾

ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَاماً فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْماً ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ ﴿14﴾

ثُمَّ إِنَّكُمْ بَعْدَ ذٰلِكَ لَمَيِّتُونَ ﴿15﴾

ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تُبْعَثُونَ ﴿16﴾

وَ لَقَدْ خَلَقْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعَ طَرَائِقَ وَ مَا كُنَّا عَنِ الْخَلْقِ غَافِلِينَ ﴿17﴾

المؤمنون‏ ، الجزء 18، الصفحة: 343‌

وَ أَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ وَ إِنَّا عَلَى ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ ﴿18﴾

نوح‏ ، الجزء 29، الصفحة: 571، الآية: 13

مَا لَكُمْ لاَ تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقَاراً ﴿13﴾

وَ قَدْ خَلَقَكُمْ أَطْوَاراً ﴿14﴾

أَ لَمْ تَرَوْا كَيْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقاً ﴿15﴾

وَ جَعَلَ الْقَمَرَ فِيهِنَّ نُوراً وَ جَعَلَ الشَّمْسَ سِرَاجاً ﴿16﴾

وَ اللَّهُ أَنْبَتَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ نَبَاتاً ﴿17﴾

ثُمَّ يُعِيدُكُمْ فِيهَا وَ يُخْرِجُكُمْ إِخْرَاجاً ﴿18﴾

وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ بِسَاطاً ﴿19﴾

لِتَسْلُكُوا مِنْهَا سُبُلاً فِجَاجاً ﴿20﴾

• آیه شریفه چرا می‌فرماید ان کنتم فی ریب فإنّا؟ خلقت را به عنوان پله‌های طی شونده به صورت لبس بعد اللبس کمالی ببینید نه یک طی زمانی. فرق بین سنگریزه که زمان بر او گذشته و همان مانده با هسته زردآلو که در حال رشد و کمال است، قابل توجه است و اینگونه نیست که بر هسته زردآلو فقط زمان گذشته باشد بلکه درجات کمالی طی کرده و آنچه گذشته را زمینی برای حرکت کمالی بعدی قرار داده است و تمام مراحل سابق زیر پای شما است. مثل پله‌هایی می‌ماند که پله‌ها را یکی یکی به سمت بالا طی می‌کنند و پله‌های قبلی را سکو و زمین برای بعدی‌ها قرار می‌دهند.

• اگر بعث را تصور کنید به شکل مادی، آیه‌های قرآن این را نمی‌گویند. در فعلیت تامه، تمام پله‌های طی شده را در خود یک‌جا دارد و وقتی کتاب وجودی او را باز می‌کنند فوجدوا ما عملوا حاضراً.

• هامدة به معنای خامدة و دچار خمودگی شدن است و مثل آتش زیر خاکستر خاموش است. زمینی که بذر در آن است و وقتی آبی به آن نرسیده، خشک و برهوت است.

• اما حیات مادی که مزرعة الآخرة است، چگونه مزرعه است؟

• روایتی در قرب الاسناد (ان قلوب المؤمنین مطویة):

مسائل علي بن جعفر و مستدركاتها ؛ ؛ ص338

832- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنِ الْعَمْرَكِيِّ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ قُلُوبَ‏ الْمُؤْمِنِينَ‏ مَطْوِيَّةً مُبْهَمَةً عَلَى الْإِيمَانِ فَإِذَا أَرَادَ اسْتِنَارَةَ مَا فِيهَا نَضَحَهَا بِالْحِكْمَةِ وَ زَرَعَهَا بِالْعِلْمِ وَ زَارِعُهَا وَ الْقَيِّمُ عَلَيْهَا رَبُّ الْعَالَمِينَ‏.

قرب الإسناد (ط - الحديثة) ؛ متن ؛ ص35

«قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ‏: إِنَّ الشَّكَّ وَ الْمَعْصِيَةَ فِي النَّارِ، لَيْسَا مِنَّا وَ لَا إِلَيْنَا، وَ إِنَّ قُلُوبَ‏ الْمُؤْمِنِينَ‏ لَمَطْوِيَّةٌ بِالْإِيمَانِ طَيّاً، فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ إِنَارَةَ مَا فِيهَا فَتَحَهَا بِالْوَحْيِ، فَزَرَعَ فِيهَا الْحِكْمَةَ زَارِعُهَا وَ حَاصِدُهَا».

بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم ؛ ج‏1 ؛ ص505

3- حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ نَصْرِ بْنِ قَابُوسَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ وَ ماءٍ مَسْكُوبٍ وَ فاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ قَالَ يَا نَصْرُ إِنَّهُ لَيْسَ حَيْثُ تَذْهَبُ النَّاسُ إِنَّمَا هُوَ الْعَالِمُ‏ وَ مَا يَخْرُجُ‏ مِنْهُ.

مختصر البصائر ؛ ؛ ص184

[163/ 4] عَلِيُّ بْنُ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عِيسَى، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ الزَّيَّاتِ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ، عَنْ نَصْرِ بْنِ قَابُوسَ‏ قَالَ‏: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ. وَ ماءٍ مَسْكُوبٍ. وَ فاكِهَةٍ كَثِيرَةٍ. لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ قَالَ: «يَا نَصْرُ إِنَّهُ وَ اللَّهِ لَيْسَ حَيْثُ ذَهَبَ النَّاسُ، إِنَّمَا هُوَ الْعَالِمُ‏ وَ مَا يَخْرُجُ‏ مِنْهُ».

• نکاتی دیگر در مورد حشر و عالم آخرت و زنده بودن هر چیز حتی بدنی که در اینجا به روح زنده است

• در فضای فعلیت تامه همه چیز حاضر است و محال است در یک سیلان مراحل قبلی سیلان را از آن محو کنیم لذا شبهه آکل و مأکول آبرویش می‌رود.

یکشنبه 17/11/1395

• در کامل الزیارات در ص67 و 70 روایتی نقل شده که پیامبر خدا(ص) در خانه حضرت صدیقه(س) بودند و ...:

كامل الزيارات ؛ النص ؛ ص67

1- حَدَّثَنِي أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ الْيَقْطِينِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْقَمَّاطِ عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: بَيْنَمَا رَسُولُ اللَّهِ ص فِي مَنْزِلِ فَاطِمَةَ ع وَ الْحُسَيْنُ فِي حَجْرِهِ إِذْ بَكَى وَ خَرَّ سَاجِداً ثُمَّ قَالَ يَا فَاطِمَةُ يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ إِنَّ الْعَلِيَّ الْأَعْلَى تَرَاءَى لِي فِي بَيْتِكِ هَذَا فِي سَاعَتِي هَذِهِ فِي أَحْسَنِ صُورَةٍ وَ أَهْيَإِ هَيْئَةٍ وَ قَالَ لِي يَا مُحَمَّدُ أَ تُحِبُّ الْحُسَيْنَ ع فَقُلْتُ نَعَمْ قُرَّةُ عَيْنِي وَ رَيْحَانَتِي- وَ ثَمَرَةُ فُؤَادِي وَ جِلْدَةُ مَا بَيْنَ عَيْنَيَّ فَقَالَ لِي يَا مُحَمَّدُ وَ وَضَعَ يَدَهُ عَلَى رَأْسِ الْحُسَيْنِ ع بُورِكَ مِنْ مَوْلُودٍ عَلَيْهِ بَرَكَاتِي وَ صَلَوَاتِي وَ رَحْمَتِي وَ رِضْوَانِي. وَ لَعْنَتِي وَ سَخَطِي وَ عَذَابِي وَ خِزْيِي وَ نَكَالِي عَلَى مَنْ قَتَلَهُ وَ نَاصَبَهُ وَ نَاوَاهُ وَ نَازَعَهُ أَمَا إِنَّهُ سَيِّدُ الشُّهَدَاءِ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ- فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ ذَكَرَ الْحَدِيثَ.

الأصول الستة عشر (ط - دار الشبستري) ؛ المتن ؛ ص54

. زيد عن عبد الله بن سنان قال سمعت ابا عبد اللّه ع يقول‏ ان اللّه ينزل فى يوم عرفة فى اول الزوال الى الارض على جمل افرق يصال بفخذيه اهل عرفات يمينا و شمالا و لا يزال كذلك حتى اذا كان عند المغرب و نفر الناس وكل اللّه ملكين بجبال المازمين يناديان عند المضيق الذى رأيت يا رب سلم سلم و الرب يصعد الى السماء و يقول جل جلاله امين امين يا رب العالمين فلذلك لا تكاد ترى صريعا و لا كسيرا.

• این روایت هم در اصل زید آمده است با مفادی شبیه روایت قبلی.

• در آیات شریفه هم کلماتی هست که محمل دارد در معارف دینی ما و باید به نحو صحیح حمل شود و نباید آن را به تجسیم حمل نمود.

• این از محکمات متدینین است که خدای متعال جسم ندارد و صورت ندارد، اما این روایات را باید چگونه فهمید؟

• تراءی به معنای جلوه کردن است

• کلمه وضع الید در روایات اهل بیت(ع) معنای خاصی دارد.

الكافي (ط - الإسلامية) ؛ ج‏1 ؛ ص25

21- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنِ الْمُثَنَّى الْحَنَّاطِ عَنْ قُتَيْبَةَ الْأَعْشَى عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ مَوْلًى لِبَنِي شَيْبَانَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ اللَّهُ يَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ كَمَلَتْ بِهِ أَحْلَامُهُمْ.

• ید نشانه قدرت است و اهل بیت(ع) زیباترین ظرائف ادبی را به کار می‌برده‌اند.

• روایتی هست ذیل این آیه شریفه که آن را تطبیق به حضرت سیدالشهداء(ع) فرموده‌اند:

الأحقاف‏ ، الجزء 26، الصفحة: 504، الآية: 15

وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَاناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصَالُهُ ثَلاَثُونَ شَهْراً حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَ عَلَى وَالِدَيَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صَالِحاً تَرْضَاهُ وَ أَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَ إِنِّي مِنَ الْمُسْلِمِينَ ﴿15﴾

• شک نداریم که اگر روایتی را نتوانستیم بفهمیم کنار می‌گذاریم ولی ابتدا معلوم شود که محملی ندارد و بعد کنار بگذاریم.

• اما آنهایی که مفوضه‌ای که می‌گویند در ترکیب ید الله معنای ید را تفویض می کنیم به خود خدای متعال را تخطئه می‌کنند، وضعیتشان فرق می‌کند.

• سؤالات دیگر:

• در دو جای قرآن ان یخلق مثلهم آمده است که مفسرین در مورد مثل بحث کرده‌اند:

يس‏ ، الجزء 23، الصفحة: 445، الآية: 78

وَ ضَرَبَ لَنَا مَثَلاً وَ نَسِيَ خَلْقَهُ قَالَ مَنْ يُحْيِي الْعِظَامَ وَ هِيَ رَمِيمٌ ﴿78﴾

قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنْشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ ﴿79﴾

الَّذِي جَعَلَ لَكُمْ مِنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ نَاراً فَإِذَا أَنْتُمْ مِنْهُ تُوقِدُونَ ﴿80﴾

أَ وَ لَيْسَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلَى وَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَلِيمُ ﴿81﴾

• و حال آنکه قل یحییها را دارد که یعنی همان عظام را احیاء می‌کند. اینجا مثل در تمام خصوصیات حتی در سر انگشتش مراد است نه اینکه جسمانی هست و مادی نیست. اگر مقصود از مادی این است که تغییر طعم و امثال آن در آن راه دارد، نه اما اگر مقصود این است که مثل بقیه چیزهای مادی می‌خورند، بله مادی است.

• سؤال دیگر: روایتی در ارشاد مفید است:

الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد ؛ ج‏2 ؛ ص386

وَ رَوَى جَابِرٌ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ‏ إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ ع ضَرَبَ‏ فَسَاطِيطَ لِمَنْ يُعَلِّمُ النَّاسَ الْقُرْآنَ عَلَى مَا أَنْزَلَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ فَأَصْعَبُ مَا يَكُونُ عَلَى مَنْ حَفِظَهُ الْيَوْمَ لِأَنَّهُ يُخَالِفُ فِيهِ التَّأْلِيفَ‏

• مقصود از تألیف، چه بسا ترتیب خود سور باشد که جمهور علمای اهل سنت قائلند که بر اساس اجتهاد صحابه باشد، اما می‌تواند ترتیب آیات سوره هم باشد یا اینکه آیه‌ای از یک سوره در سوره دیگر باید قرار بگیرد که به معنی این است که برای حفاظ جابه‌جا کردن آنها در حفظشان مشکل است ولی این به معنی تحریف نیست.

• این تألیف اگر جوری باشد که منجر به خطای در فهم در تمام تقادیر بشود، معصومین(ع) تذکر می‌داده‌اند.

دوشنبه 18/11/1395

• روایتی است که کلمه تألیف را در جابه‌جایی مقاطع آیات یا وجود سبعة احرف در مقاطع آیات، به کار برده‌اند:

تفسير القمي ؛ ج‏1 ؛ ص324

فَإِنَّهُ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِي عِمْرَانَ عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ وَ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ‏ إِنَّمَا نَزَلَتْ‏ أَ فَمَنْ كانَ عَلى‏ بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ‏، يَعْنِي رَسُولَ اللَّهِ ص وَ يَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ إِمَاماً وَ رَحْمَةً- وَ مِنْ‏ قَبْلِهِ‏ كِتَابُ مُوسَى أُولَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ فَقَدَّمُوا وَ أَخَّرُوا فِي التَّأْلِيف‏

• این ترکیب در جای دیگری به همین شکل فعلی مصحف آمده که در مورد آن قدموا و اخرو را نمی‌توان مطرح کرد:

الأحقاف‏ ، الجزء 26، الصفحة: 503، الآية: 11

وَ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا لَوْ كَانَ خَيْراً مَا سَبَقُونَا إِلَيْهِ وَ إِذْ لَمْ يَهْتَدُوا بِهِ فَسَيَقُولُونَ هٰذَا إِفْكٌ قَدِيمٌ ﴿11﴾

وَ مِنْ قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَاماً وَ رَحْمَةً وَ هٰذَا كِتَابٌ مُصَدِّقٌ لِسَاناً عَرَبِيّاً لِيُنْذِرَ الَّذِينَ ظَلَمُوا وَ بُشْرَى لِلْمُحْسِنِينَ ﴿12﴾

• در این روایت از یک حرف از احرف سبعه برای یکی از وجوه معنایی که در همان مصحف رایج هم قابل توضیح است، استفاده شده است.

• نکته‌ای گفته شد که رفتن انسان به سمت قیامت یک ضروریتی دارد که هر که دل بدهد به این ضروریت اقرار می‌کند. وقتی انسان دارد از دار قوه به سوی فعلیت تامه می‌رود مهم است که شؤوناتی که بالقوه است و بالفعل می‌شود، تفاوتشان را بفهمیم ولو با هم به فعلیت برسند. مثلاً اگر سنگی با بعد چهارم ده دقیقه یا بیست دقیقه فرض بگیریم در این فاصله، کاملتر نمی‌شود و از نظر وجودی بار وجودی او اگرچه بیشتر است، اما از حیث کمال وجودی تفاوتی نکرده است.

• آنچه که در مورد تعبیر فعلیت تامه مطرح شد تفاوت دارد با فعلیت لبس بعد اللبس، بلکه یک فعلیتی ناظر به یک لبسی در بستری مبسوط.

• وقتی علقه مضغه می‌شود مگر علقه چیزی غیر از عناصر طبیعی بود؟ وقتی این تبدیل اتفاق می‌افتد، این عناصر که تفاوتی نکرده است و همان عناصر طبیعی است اما به نحو ترکیبی هر کدام نقشی ایفا می‌کند و آن ترکیب در حال استکمال است، اگرچه هر کدام از عناصر استکمال نفسی پیدا نکرده است. این عناصر در آن ترکیب و کل هم نقش ایفا می‌کنند و هر کدام جای خود را دارند و لذا بدنی که در عالم احاطه می‌آید، می‌تواند تمام این عناصر را حاضر در خود داشته باشد.

سه‌شنبه 19/11/1395

• احاطه آخرت بر دنیا احاطه علی نیست.

• آیاتی با مباحث مطرح شده در مورد آخرت و قیامت مرتبط است از جمله:

الشورى‏ ، الجزء 25، الصفحة: 485، الآية: 17

اللَّهُ الَّذِي أَنْزَلَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ وَ الْمِيزَانَ وَ مَا يُدْرِيكَ لَعَلَّ السَّاعَةَ قَرِيبٌ ﴿17﴾

يَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ بِهَا وَ الَّذِينَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْهَا وَ يَعْلَمُونَ أَنَّهَا الْحَقُّ أَلاَ إِنَّ الَّذِينَ يُمَارُونَ فِي السَّاعَةِ لَفِي ضَلاَلٍ بَعِيدٍ ﴿18﴾

الأحزاب‏ ، الجزء 22، الصفحة: 427، الآية: 63

يَسْأَلُكَ النَّاسُ عَنِ السَّاعَةِ قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ اللَّهِ وَ مَا يُدْرِيكَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَكُونُ قَرِيباً ﴿63﴾

المعارج‏ ، الجزء 29، الصفحة: 568، الآية: 1

سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ ﴿1﴾

لِلْكَافِرينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ ﴿2﴾

مِنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ ﴿3﴾

تَعْرُجُ الْمَلاَئِكَةُ وَ الرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ ﴿4﴾

فَاصْبِرْ صَبْراً جَمِيلاً ﴿5﴾

إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيداً ﴿6﴾

وَ نَرَاهُ قَرِيباً ﴿7﴾

بحار الأنوار (ط - بيروت) ؛ ج‏90 ؛ ص329

4- ن، عيون أخبار الرضا عليه السلام الْمُفَسِّرُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْحُسَيْنِيِّ عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ: إِنَّ الرَّجُلَ لَيَكُونُ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْجَنَّةِ أَكْثَرُ مِمَّا بَيْنَ الثَّرَى إِلَى الْعَرْشِ لِكَثْرَةِ ذُنُوبِهِ فَمَا هُوَ إِلَّا أَنْ يَبْكِيَ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ نَدَماً عَلَيْهَا حَتَّى يَصِيرَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَهَا أَقْرَبُ‏ مِنْ‏ جَفْنَتِهِ‏ إِلَى مُقْلَتِهِ‏.

البرهان في تفسير القرآن ؛ ج‏5 ؛ ص487

11071/- الطبرسي: روي عن أبي عبد الله (عليه السلام): «لو ولي الحساب غير الله لمكثوا فيه خمسين ألف سنة من قبل أن يفرغوا، و الله سبحانه يفرغ من ذلك في ساعة».

11072/- قال: و روى أبو سعيد الخدري، قال: قيل: يا رسول الله، ما أطول هذا اليوم؟ فقال: «و الذي نفس محمد بيده، إنه ليخف على المؤمن حتى يكون أخف‏ عليه من صلاة مكتوبة يصليها في الدنيا».

النازعات‏ ، الجزء 30، الصفحة: 584، الآية: 42

يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا ﴿42﴾

فِيمَ أَنْتَ مِنْ ذِكْرَاهَا ﴿43﴾

إِلَى رَبِّكَ مُنْتَهَاهَا ﴿44﴾

إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرُ مَنْ يَخْشَاهَا ﴿45﴾

كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَهَا لَمْ يَلْبَثُوا إِلاَّ عَشِيَّةً أَوْ ضُحَاهَا ﴿46﴾

نهج البلاغة (للصبحي صالح) ؛ ؛ ص114

... بَيْنَ أَطْوَارِ الْمَوْتَاتِ‏ وَ عَذَابِ السَّاعَاتِ إِنَّا بِاللَّهِ عَائِذُون‏ ...

نهج البلاغة (للصبحي صالح) ؛ ؛ ص222

... وَ كَأَنَّ الصَّيْحَةَ قَدْ أَتَتْكُمْ وَ السَّاعَةَ قَدْ غَشِيَتْكُمْ وَ بَرَزْتُمْ لِفَصْلِ الْقَضَاءِ قَدْ زَاحَتْ عَنْكُمُ الْأَبَاطِيلُ وَ اضْمَحَلَّتْ عَنْكُمُ الْعِلَلُ وَ اسْتَحَقَّتْ‏ بِكُمُ الْحَقَائِقُ وَ صَدَرَتْ بِكُمُ الْأُمُورُ مَصَادِرَهَا ...

• احاطه مطلق فعلیت تمام حیثیات قوا در تمام شؤونات طولی و عرضی را لازم دارد که به فعلیت برسند و لذا این همه مواقف برای آن جا دارد.

• هر ذره‌ای در این عالم دنیا در هر آن یک وجودی دارد غیر از وجودش در آن دیگر و در فعلیت تامه، همه اینها ظهور و بروز پیدا می‌کند به نحو مجتمعه و ماده هم چنین است و در آنجا به نحو مجتمع حاضر است.

• در بهشت تدرج نیست بلکه صورة ما به التدرج است.

چهارشنبه 20/11/1395

• محیط بودن عالم آخرت به دنیا چگونه است؟ اگر دید ما در موجودات دید فضامندی باشد در مورد خدا هم در همین فضا جلو می‌رویم اما اگر دید ما نسبت به مبدأ متعال دید به یک چیزی که مبدئیت برای خود فضا دارد باشد، وضعیت فرق می‌کند.

• وقتی دید عوض شد می‌بینیم گفته می‌شود که عوالم و عالم آخرت را در طول عالم دنیا ببین ولی باید صلی پیدا کنیم تا بتوانیم ببینیم. قوه وقتی به سمت فعلیت حرکت می‌کند نمی‌شود انتظار داشت که فعلیت را ببیند اما وقتی به فعلیت رسید می‌تواند از آن جایگاه ببیند.

• عبارتی از مرحوم حاج شیخ غلامرضا یزدی نقل شده: می‌فرمودند که بهشت خدا ناتمام است یا حورالعین به تکلیف رسیده‌اند؟ بدی می‌کنی، نگاهت می‌دارند! (مفتاح علوم القرآن به عنوان مقدمه تفسیر هم داشته‌اند که حاج آقای بهجت خیلی سفارش می‌کرده‌اند. از جمله حرف‌های دیگرشان این بوده که: دعا کنید که آدمیزاده خر نشود چون اگر آدمیزاد خر شود می‌شود جوهر خر و جوهر خر آن چیزی است که وقتی یک ذره آن را به کوه بزنید گله گله خر می‌آید بیرون) و به همین سادگی دید خود را نسبت به عالم آخرت و احاطه آن می‌گفته‌اند.

• در نهج البلاغه می‌فرمایند: خدای متعال بنده‌هایی دارد که (با کأنّ هم نفرموده‌اند هر چند ممکن است فکانما که در قبل از آن است) حققت القیامة علیهم عداتها و ...: