علي بن محمد صاحب الزنج(000 - 270 هـ = 000 - 883 م)
علي بن محمد صاحب الزنج(000 - 270 هـ = 000 - 883 م)
الأعلام للزركلي (4/ 324)
صاحِب الزنْج
(000 - 270 هـ = 000 - 883 م)
علي بن محمد الورزنيني العلويّ، الملقب بصاحب الزنج: من كبار أصحاب الفتن في العهد العباسي. وفتنته معروفة بفتة الزنج لأن أكثر أنصاره منهم. ولد ونشأ في " ورزنين " إحدى قرى الريّ. وظهر في أيام المهتدي باللَّه العباسي سنة 255 هـ وكان يرى رأي الأزارقة. والتفّ حوله سودان أهل البصرة ورعاعها. فامتلكها واستولى على الأبلة. وتتابعت لقتاله الجيوش، فكان يظهر عليها ويشتتها. ونزل البطائح، وامتلك الأهواز، وأغار على واسط، وجعل مقامه في قصر اتخذه بالمختار. وعجز عن قتاله الخلفاء، حتى ظفر به " الموفق باللَّه " في أيام المعتمد، فقتله وبعث برأسه إلى بغداد. قال المرزباني " تروى له أشعار كثيرة في البسالة والفتك، كان يقولها وينحلها لغيره. في نسبه (العلويّ) طعن وخلاف. وفي " أخبار التراث " العدد 76 أن أشعاره جمعها أحمد جاسم النجدي ونشرها في كفية الآداب بجامعة بغداد ص 167 - 174 (2) .
__________
(1) ابن خلكان 1: 322 ومنهاج السنة 129 - 131 واليعقوبي 3: 225 ونور الأبصار 158 وتاريخ بغداد 12: 56 ونزهة الجليس 2: 82.
(2) دول الإسلام للذهبي 1: 126 والمرزباني 291 والطبري 11: 174 وفيه: " اسمه، فيما يذكر، علي بن محمد بن عبد الرحيم، ونسبه في بني عبد القيس، زعم أنه علي بن محمد بن أحمد الحسيني العلويّ الطالبي ". وابن خلدون 4: 18 وسماه " على ابن عبْد الرحيم، من بني عبد القيس " وقال: " هو من قرية دريفن، من قرى الريّ، سار إلى البحرين سنة 249 هـ فادعى أنه علوي، واتبعه كثير من أهل هجر، ثم تفرقوا عنه، ولحق بالبصرة فكان منه ما كان
الأعلام للزركلي (4/ 250)
المُهَلَّبي
(000 - 272 هـ = 000 - 885 م)
علي بن أبان، من بني المهلب بن أبي صفرة: شجاع ثائر. كان أكبر أعوان صاحِب الزَّنْج (علي بن محمد) الخارج على بني العباس. شهد معه الوقائع الكثيرة وقاد جيوشه، وحارب بين يديه.
ولما قتل صاحب الزنج اختفى المهلبي، فطلبه الموفق العباسي بفقبض عليه سنة 270 هـ
وسجنه ثم قتله ببغداد (2) .
صاحب‌الزنج
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از صاحب الزنج)
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
صاحب‌الزنج
علی ابن محمد
دوران عباسیان
نام کامل "علی ابن محمد ورزنی
لقب(ها) صاحب الزنج
زادگاه ورزنین-ری
پدر عبدالرحیم ابن عبدالقیس
دین اسلام
علی ابن محمد مشهور به صاحب‌الزنج رهبر قیام زنگیان در قرن سوم هجری در زمان عباسیان بود.[۱]
محتویات
۱ پیشینه
۲ سرگذشت
۳ هویت زنگیان
۴ قیام صاحب‌الزنج
۵ سرانجام
۶ پانویس
۷ منابع
پیشینه
وی در روستای ورزنین درمنطقهٔ ری به دنیا آمد که هم‌اکنون نزدیک شهر تهران است. چون زندگی اش بیشتر در ری سپری شد بسیاری از تاریخ نگاران بر این باورند که او ایرانی است. جد پدریش عبدالرحیم ابن عبد القیس است که در طالقان زاده شد که خود یکی از شهرهای ایران است اما بعد از مدتی در عراق جای گرفت و پدرش با زنی از طایفهٔ خزیمه ازدواج نمود و از او صاحب دو دختر شد که در کودکی وفات یافتند. سپس صاحب پسری شد به نام علی ابن محمد صاحب‌الزنج.[۲]
سرگذشت
وی به سامرا مرکز جدید خلافت عباسی رفت و رابطه‌ای با خلیفهٔ عباسی پیدا کرد و به دستگاه بنی عباس نزدیک شد و زندگی‌اش با فضل و بخشش عباسیان همراه بود و در دربار مشغول کارشد و به فرزندان خلیفه خط و دستور زبان و علم نجوم درس می‌داد.[۲]
هویت زنگیان
زنگیان غلامان سیاهی بودند که از زنگبار می‌آمدند و در قیاس با غلامان سفید زندگی سختی داشتند و کارهای پرزحمت را به آنان واگذار می‌کردند و کسی برای رفاهشان تلاشی نمی‌کرد[۳]
این بردگان به خاطر آنکه از سرزمین زنگبار آورده می‌شدند زنجی نامیده می‌شدند. در اطراف بصره همیشه عدهٔ زیادی از این بردگان به چشم می‌خورد که آنان را تاجران عرب و عجم برای فروش می‌آوردند.
حضور این بردگان در آن زمان بیانگر قدرت دولتمردان و بازرگانان بود. هم از این روکار تجارت برده در آن دوران چنان مورد توجه بود که در بغداد و شهرهای مهم دیگر بازاری مخصوص برای خرید و فروش بردگان وجود داشت و در بین کارمندان عباسی نیز فردی به نام قیم الرقیق بر کار برده‌فروشان نظارت می‌نمود.[۴] درحالی که از این غلامان خواسته می‌شد کارهای طاقت‌فرسایی مانند زه‌کشی شوره‌زارها، نیزارها و امور مزارع پنبه و نیشکر را انجام دهند از نظر رشد فرهنگی و فکری آن قدر ضعیف بودند که بعضی از مورخان عقیده دارند که آنان از گوشت انسان و مردار تغذیه می‌کردند.[۵]
قیام صاحب‌الزنج
گسترش تنگناهای معیشتی و افزایش آگاهی در اثر همسایگی با تفکرات مساوات‌طلبانه خوارج هر روز برنارضایتی بردگان می‌افزود تا زمانی که در دورهٔ خلافت مهتدی، مردی معروف به صاحب‌الزنج باهماهنگی گروه‌های مختلف بردگان و با نوید رهایی آنان از سختی و رنج آنان را به قیام بر ضد دستگاه خلافت فراخواند.[۶]
وی می‌خواست با قرمطیان و یعقوب لیث صفاری بر علیه خلافت عباسی متحد شود که در این خصوص موفق نگردید.[۷] قیام او از سال ۲۵۵ ه.ق در بصره آغاز شد و به مدت ۱۵ سال حکومت عباسی را به خود مشغول کرد. در طول این سال‌ها خلیفه به علت شورش‌های یعقوب لیث و مسائل شرق و شمال شرقی ایران نتوانست شورش وی را سرکوب نمایید؛ ولی پس از فراغت از کار یعقوب لیث بر آن شد تا کار زنگیان را خاتمه دهد. در سال ۲۷۰ ه.ق در دوران خلیفه (معتمد) برادر خیلفه (موفق ابن طلحه) مسئول جنگ با زنگیان شد و خود رهبری لشکر را به عهده گرفت. وی سپاهیان صاحب‌الزنج را محاصرهٔ اقتصادی کرد تا ناتوان شوند. آذوقهٔ آنان را به آتش کشید؛ در نتیجه هنگامی که با گرسنگی و سختی روبه‌رو شدند اغلب آنها تسلیم شده و صاحب‌الزنج را رها کردند.[۸]
سرانجام
وی به‌ناچار با تعدادی اندک از شهر گریخت؛ اما موفق در صفر ۲۷۰ ه.ق اورا دستگیر نمود و سر از تنش جدا کرد و برای خلیفه فرستاد. در نتیجهٔ این قیام طولانی پس از ۱۴ سال و ۶ ماه در ۲ صفر سال ۲۷۰ ه.ق باکشته شدن صاحب‌الزنج از هم پاشید. این پیروزی چنان برای حکومت عباسی بااهمیت بود که موفق برادر خلیفه ملقب به «الناصرُ لِدینِ الله» شد.
زنگیان پس از شکست بی‌رحمانه سرکوب شدند و بسیاری از آنان کشته شدند یا دوباره به صورت بردهٔ خانگی درآمدند.[۹]
پانویس
فرای، ریچارد نیلسون. تاریخ ایران کمبریج جلد ۴. تهران: امیر کبیر، ۱۳۹۰. ۹۹.
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «[[[:ar:صاحب الزنج]] صاحب الزنج]». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای عربی، بازبینی‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۱۷.
ممتحن، حسینعلی. نهضت صاحب الزنج. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۶۶. ۱۸۰–۱۸۱.
زرین کوب، عبدالحسین. تاریخ ایران بعد از اسلام -چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر، ۱۳۶۸. ۴۷۳.
جرجی، زیدان. تاریخ تمدن اسلام -ترجمه علی جواهر کلام-چاپ نهم. تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۷. ۸۸۷.
خضری، سید احمدرضا. تاریخ خلافت عباسی. تهران: سمت، ۱۳۷۸. ۱۰۶.
علی بیگی، حسین. صاحب الزنج -چالشی دیگر دربرابر دستگاه خلافت. قم: فصل نامه تاریخ پژوهان، سال سوم شماره ۱۱-(۱۳۸۶). ۸۲.
طقوش، محمد سهیل. دولت عباسیان. قم: پژوهش کده دانشگاه، ۱۳۸۳. ۲۰۴.
علی بیگی، حسین. صاحب الزنج -چالشی دیگر دربرار دستگاه خلافت. قم: فصل نامه تاریخ پژوهان، سال سوم شماره ۱۱(۱۳۸۶). ۹۸.
منابع
فرای، ریچارد نیلسون. تاریخ کمبریج. ج. ۴. ترجمهٔ حسن انوشه. تهران: امیر کبیر، ۱۳۹۰.
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «[[[:ar:صاحب الزنج]] صاحب الزنج]». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای عربی، بازبینی‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۱۷.
ممتحن، حسین علی. نهضت صاحب الزنج. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۶۶.
زرین کوب، عبد الحسین. تاریخ ایران بعد از اسلام. ج. چاپ ۵. تهران: امیرکبیر، ۱۳۶۸.
جرجی، زیدان. تاریخ تمدن اسلام. ج. چاپ ۹. ترجمهٔ علی جواهر کلام. تهران: امیر کبیر، ۱۳۴۷.
خضری، سید احمد رضا. تاریخ خلافت عباسی. تهران: سمت، ۱۳۷۸.
علی بیگی، حسین. صاحب الزنج (چالشی دیگر در برابر خلافت عباسی). ج. سال سوم شماره ۱۱. قم: فصل نامه تاریخ پژوهان، ۱۳۸۶.
طقوش، محمد سهیل. دولت عباسیان. قم: پژوهشکده دانشگاه، ۱۳۸۳.
علی بیگی، حسین. صاحب الزنج (چالشی دیگر در برابر خلافت عباسی). ج. سال سوم شماره۱۱. قم: فصل نامه تاریخ پژوهان، ۱۳۸۶.
رده‌ها:
اهالی ریخلافت عباسیقرمطیانزنگبارصفاریانخوارج